منشور شهرنشینی؛ هدیه مشهد به کشور

الهام مهدیزاده /شهرآرانیوز - یک سال از زمانی که منشور حقوق شهرنشینی مشهد رونمایی شده است، می‌گذرد؛ منشوری که بنا دارد مشهد را به شهری انسان‌محور مبدل کند تا شخصیت انسانی هرکس فارغ از رنگ و نژادش، فارغ از مذهب و تابعیتش، مشمول احترام و بهره‌مندی از امکانات شهر باشد. در سالگرد تصویب این منشور به‌سراغ سیدمحسن حسینی‌پویا، رئیس کمیسیون حقوقی، املاک و قراردادهای شورای شهر مشهد و یکی از مطلعان روند تصویب و اجرای منشور، رفته‌ایم تا چندوچون اجرای آن را از زبان او بشنویم.

شورای پنجم از ابتدای فعالیتش به مبحث احقاق حق شهروندی توجه ویژه کرده است. این نگاه و رویکرد در ادامه، سنگ بنای تدوین منشور حقوق شهرنشینی مشهد شد که سال قبل به تصویب رسید. این منشور، مباحثی نظیر شهر انسان‌محور را مطرح کرد. پس از یک سال، اثرگذاری منشور را در ساختار مدیریتی شهر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در ابتدا و قبل از آنکه بخواهم به آنچه در یک سال گذشته روی داده است اشاره کنم، توضیحاتی درباره عنوان « شهروند» می‌دهم. در منشور حقوق شهرنشینی تمام هم‌وغم خود را بر این گذاشتیم که از عبارت «شهروندی» گذر کنیم و به مفهوم «شهرنشینی» برسیم. این کار را نیز با علم و آگاهی و تعمد انجام دادیم تا تمام افرادی که در مشهد هستند -چه افرادی که دائمی در مشهد اسکان دارند و چه افرادی که موقت به مشهد می‌آیند- مشمول این منشور شوند. به عبارت دیگر نگاه ما پوشش دادن تمام افراد، فارغ از روابط اقامتی و معنوی بود.نکته دیگری که در تدوین مفاد و بندهای این منشور مورد توجه قرار گرفت، وجود مضجع شریف رضوی بود. بارگاه منور امام‌رضا(ع) مأمن و پناهگاه بسیاری از مردم استان، ایران و حتی جهان اسلام است. با توجه به همین نکته، در مشهد ملیت‌ها، قومیت‌ها و نژادهای مختلف را می‌توانیم ببینیم؛ افرادی که با فرهنگ، تاریخ و نژاد متفاوت به مشهد آمده‌اند. برای آنکه این افراد زندگی مسالمت‌آمیز داشته باشند، باید بستر تعامل و گفت‌وگو فراهم شود اما لازمه تعامل و گفت‌وگو این است که در حداقل‌هایی، اشتراک نظر و وحدت گفتمان داشته باشند، بنابراین سعی شد در منشور حقوق شهرنشینی، مصادیق این دیدگاه‌ها و اشتراک نظر، جمع‌آوری شود و مورد توجه قرار گیرد. اکنون نیز کسی را نمی‌توان در شهر پیدا کرد که با اسلوب و منطقِ بندهای این منشور که بر زندگی ایمن، سالم، مسالمت‌آمیز و بانشاط تاکید می‌کند، مخالف باشد، بنابراین اگر فردی حتی برای نصف روز به‌منظور زیارت، کار، یا هر برنامه دیگری به مشهد سفر کند، مشمولِ منشور حقوق شهرنشینی
خواهد شد.

تا اینجای کار، آیا حقوق ذی‌نفعان و مسئولیت مداخله‌گران که در این منشور به آن اشاره و تاکید شده، به مرحله اجرایی رسیده است؟
جنس منشور حقوق شهرنشینی از جنس موضوعات فرهنگی است. در موضوعات فرهنگی، ایجاد بستری برای گفتمان‌سازی در درجه نخست اهمیت است. بی‌شک زمانی که گفتمان درمیان مردم رایج شود، تغییر رفتار نیز پدید می‌آید. در این زمینه و در برخی حوزه‌ها تغییر رفتارهایی در سطح شهرداری مشاهده شد. همچنین برپایه این منشور، مصوباتی را که سبب تغییر رفتار شهرداری با مردم می‌شود، به تصویب رساندیم اما بخش دیگر منشور، مربوط به خود مردم است. در این حوزه نیز گفتمان و ادبیات حقوق شهرنشینی در جامعه نخبگانی مطرح شد و اثراتی بر بدنه و سطوح اجتماعی و زندگی مردم گذاشت. اما آنچه مدنظر شما درباره قیاس و اندازه‌ای برای فراگیری بندهای این منشور است، باید گفت که جنس منشور حقوق شهروندی از جنس فرهنگی و فرهنگ‌سازی است. حوزه فرهنگ و اندازه‌گیری آن را نیز درقالب گذر زمان می‌توان سنجش کرد، بنابراین با گذر یک سال، نمی‌توان دارویی برای این موضوع تجویز کرد.

به همین نسبت نمی‌توان کمبودهایش را هم رصد کرد؟ مثلا خود شما پیش‌تر و در اظهاراتی به موضوع به‌روزرسانی منشور اشاره و ابراز امیدواری کرده بودید که در سال‌های بعد، درصورت لزوم چنین اتفاقی بیفتد.
همان‌طور که اشاره کردیم، جنس منشور حقوق شهرنشینی از نوع تئوری و مبنای نظری است. در این مدت، ایرادهای ویرایشی به‌منظور بهتر شدن بندها مطرح شده است اما در کلیت بندها ایراد ویرایشی وجود ندارد. منشور حقوق شهرنشینی اکنون به‌عنوان یک کلیت پذیرفته شده است. حتی شهرهای مختلف هنگامی که از تجربه مشهد درمورد منشور حقوق شهرنشینی مطلع شدند، پس از مطالعه این منشور از آن استقبال کردند.

همان‌طور که اشاره کردید، مشهد اولین شهر ایران است که منشور حقوق شهرنشینی را به تصویب رسانده و در بدنه و حوزه‌های مدیریت شهری اجرایی کرده است، این موضوع چه قابلیت رقابتی به مشهد در مقایسه با سایر شهرها می‌دهد؟ به عبارت دیگر با اجرایی شدن این منشور، مشهد در چه حوزه‌هایی نسبت‌به کلان‌شهرهای دیگر سرآمد می‌شود؟
مشهد، شهری فرهنگی و معنوی است که همین دو بُعد نیز در منشور حقوق شهرنشینی مورد توجه قرار گرفت. توانستیم در قالب این ابعاد، برخی مفاهیم را برای شهرنشینی استخراج کنیم. شهر دوستدار کودک، شهر همگان -شهری که برای تمام افراد دارای معلولیت مناسب‌سازی شود- نمونه‌ای از این مفاهیم است. در همین حوزه شهر همگان، مصوبات بسیاری داشتیم و اقدامات متعددی نیز صورت گرفت. استفاده از اتوبوس کف‌کوتاه و همچنین بهسازی و مناسب‌سازی بوستان‌ها و فضاهای عمومی، پیاده‌روها و میدان‌ها ازجمله آن‌هاست. با این مصوبات، شهرداری را ملزم کردیم که شهر را برای افراد دارای معلولیت مناسب کند و به افراد دارای معلولیت خدمات ویژه بدهد. یکی از اموری که در حوزه شهرسازی به آن توجه شد، موضوع زنان و حقوق شهرنشینی آنان بود. بی‌شک باید فضاهای عمومی شهری به شکلی باشد که زنان بتوانند از این فضاها در ساعات طولانی‌تر و با احساس امنیت بیشتری استفاده کنند. کودکان از دیگر گروه‌های خاصی بودند که در این منشور مورد توجه قرار گرفتند. اما درکنار این عوامل، در منشور حقوق شهرنشینی موضوع آگاه‌سازی، دادن اطلاعات و انتشار و دسترسی آزاد آن نیز مورد توجه قرار گرفت. نمی‌گویم که اقدامات ما صددرصدی بود اما در این زمینه، گام‌های خوب و روبه‌جلویی برداشته شد. قانون سوت‌زنی، مصداقی دیگر از آثار این منشور است. همچنین در حوزه دسترسی آزاد به اطلاعات و دوری از فساد، سامانه فاش راه‌اندازی شد. علاوه‌بر آن در مصوبه‌ای مقرر شد هرگونه استخدام آشنایان مسئولان شهری و شورا اعلام شود و مردم از روند استخدام این افراد باخبر شوند. موضوع دیگری که به آن پرداخته شد، مبحث سفرهای خارجی بود. اینکه این سفرها بر چه اساسی بوده و چه دستاوردی داشته است. این‌ها همه جزئی از آثار منشور است. به‌عنوان نمونه دیگری از مصداق‌ها، می‌توان به بودجه شهرداری اشاره کرد. تا به امروز سابقه نداشته است که بودجه شهرداری را روی سایت منتشر کنند اما این موضوع اکنون محقق شده است. درباره طرح تفصیلی نیز باید گفت این طرح تاکنون مانند یک راز سربه‌مُهر بوده است اما الان به‌صورت وسیع، جلسات متعددی درمورد آن برگزار می‌شود تا طرح برای مردم ارائه شود و آن‌ها از کاربری املاک خود باخبر شوند.

و بازخوردی را که از مردم گرفته‌اید، چطور ارزیابی می‌کنید؟ مردم چقدر برای اجرای بندهای این منشور همراهی و همکاری کرده‌اند؟
باید بدون تعارف به یک نکته اشاره کرد، آن‌هم اینکه مردم از شنیدن حرف‌های قشنگ، خسته شده‌اند. منشور هم در حد همان حرف‌های قشنگ بود. ما قصد نداشتیم با پر کردن در و دیوار از مفاهیم حقوق شهرنشینی، مردم را خسته و با این اقدام به این مفاهیم خیانت کنیم؛ به همین دلیل روی مصادیق کار کردیم. اگر به موضوع شفاف‌سازی و آگاهی مردم اشاره کردیم، در این زمینه سامانه فاش را راه‌اندازی کردیم. اگر از مشارکت مردم صحبت شد، شورایارها را مطرح کردیم. اگر در بندهای منشور بر مناسب‌سازی تاکید شد، یعنی مناسب کردن پارک و خیابان در سطح شهر که برای معلولان ملموس باشد.
بدون اینکه روی مفاهیم تمرکز کنیم، با مصداق عملی، مفاد منشور را با مردم درمیان گذاشتیم. قطعا به‌جای زبان باید با عمل منشور حقوق شهرنشینی را به میان مردم آورد.

موضوع پایبندی مدیریت‌های آتی به این منشور و اجرای آن، یکی دیگر از دغدغه‌هاست. شما به بازخوردهای خوب منشور اشاره کردید، با این اوصاف چقدر به ادامه‌دار بودن اجرای آن امیدوار هستید؟
منشور براساس حرف‌های منطقی و علمی تدوین و ارائه شده است. ممکن است نقد‌هایی به این منشور باشد اما در کلیت بعید است کسی از آیندگان، آن را زیر سوال ببرد. با این شرایط من با قاطعیت به شما می‌گویم که کسی منشور را انکار نخواهد کرد. اگر بر اجرایی شدن بندهای منشور حقوق شهرنشینی تمرکز شود، گفتمان‌سازی در سطح جامعه برقرار می‌شود و درپی آن حساسیت‌زایی می‌شود. ایجاد حساسیت میان مردم به‌نوبه خود، مطالبه‌گری آن‌ها را برمی‌انگیزد و همین مسئله سبب خواهدشد که مدیران بعدی را مجبور به اجرایی کردن بندهای منشور کنند. شرایط جامعه، وجود فضای مجازی و آگاهی‌سازی‌هایی که صورت می‌گیرد، نیز جامعه را به‌سمتی می‌برد که حاکمان محلی مجبور به اجرای این منشور و بندهای آن باشند.
نکته‌ دیگری که باید به آن اشاره کرد، این است که برای تدوین منشور، یک سال کار پژوهشی صورت گرفت و از حضور متخصصان 12رشته استفاده شد. امیدواریم جامعه نخبگانی به این موضوع، ورود جدی‌تری کنند تا بتوانیم ادبیات منشور حقوق شهرنشینی را حتی تا سطح کشور گسترش دهیم.