آیا تابستان همان‌قدری که فکر می‌کنیم، مفرح است؟

ریحانه صادقی | شهرآرانیوز؛ هرسال ٩ماه به انتظار می‌نشینیم و روز‌ها را می‌شماریم تا تابستان فرابرسد و از پشت میزهامان فرار کنیم و هرچه کار است، از ذهن بیرون کنیم، برویم روی شن‌های ساحل قدم بزنیم، بنشینیم به گپ زدن با دوستانمان و... حس شیرین هیچ‌کارنکردن. البته زندگی به این منوال واقعا هم شیرین است، اما فقط به اندازه ٢یا٣ روز. کم‌کم بی‌قرار می‌شویم و شروع می‌کنیم به فکر کردن درباره مشکلات شخصی‌مان و از این بی‌حاصلی و کاهلی احساس گناه خواهیم کرد.

به گفته دکتر ایان اِی کوک، سرپرست تیم تحقیق درباره افسردگی در دانشگاه UCLA، برخی افراد به دلایل بیولوژیک دچار افسردگی تابستانی می‌شوند. پژوهشی که در ژانویه سال٢٠١٩ دومینیکا کانیکُفسکا و گروهی از دانش‌آموختگان زن رشته پزشکی در دانشگاه پُزنان کشور لهستان انجام دادند، نشان می‌دهد افراد در هوای گرم نسبت به ماه‌های سرد سال استرس بیشتری دارند.

 

در این تحقیق، میزان کورتیزول موجود در بزاق شرکت‌کنندگان در ٢روز مجزا در فصل زمستان و ٢روز مجزا در فصل تابستان اندازه‌گیری شد. آن‌ها دریافتند که سطح کورتیزول (هورمون استرس) بدن شرکت‌کنندگان در طول تابستان بالا می‌رود. اعضای این تیم تحقیقاتی بر این باورند که یافته‌هایشان خط بطلانی می‌کشد بر آنچه تاکنون در باور عموم جا افتاده است؛ یعنی مفهوم دشواری فیزیکی تحمل فصل زمستان، و فراغت و آرامش فصل تابستان.

بنا بر یافته‌های تحقیقی که در سال٢٠١۶ گروه meQuilibrium انجام داد، تغییر فصل از بهار به تابستان موجب بالا رفتن میزان استرس در بیشتر افراد شاغل می‌شود. در این تحقیق میزان استرس ٣٠هزار زن و مرد شاغل طی بازه‌ای دوساله و از طریق آزمایش‌های ارزیابی عوامل استرس‌زا رصد شد. نتایج مشاهدات آن‌ها حاکی از این بود که عواملی همچون عادات غذایی، خواب، مدیریت زمان و احساس فشار در ماه‌های تابستان در این افراد سیر نزولی دارد.

 

کورتیزول در تعدیل میزان قند، نمک و مایعات بدن نقش حیاتی دارد، به کاهش التهاب کمک می‌کند و در روند حفظ سلامت کلی بدن تأثیرگذار است. این هورمون در مواقع بروز دشواری یا ناراحتی در خون ترشح می‌شود و میزان استرس را تعدیل می‌کند. کانیکُفسکا و همراهانش در تحقیق «تفاوت‌های فصلیِ تغییرات کورتیزول بزاقی در بدن بزرگ‌سالان سالم»، در هر بازه آزمایش، هر ٢ساعت یک‌بار نمونه‌هایی از بزاق شرکت‌کنندگان گرفتند و مقدار کورتیزول و همچنین علائم التهاب را در آن بررسی کردند. از شرکت‌کنندگان خواسته شد پرسش‌نامه‌ای درباره برنامه خواب، رژیم غذایی و سطح فعالیت بدنی خود تکمیل کنند. طبق مشاهدات آن‌ها، در میزان التهاب بدن شرکت‌کنندگان در این ٢فصل تغییر درخور ملاحظه‌ای ایجاد نشده بود، اما میزان کورتیزول بدن آن‌ها در دوره آزمایش تابستان بالاتر رفته بود.

 

طبق آماری که از ایالات متحده آمریکا در دست است، ۴ تا ۶ درصد از جمعیت این کشور دچار اختلال عاطفی فصلی (SAD) هستند. معمولا افرادی که این اختلال در آن‌ها مشاهده می‌شود، با کوتاه‌شدن روز و سردشدن هوا دچار افسردگی می‌شوند، اما در ١٠درصد از مردم علائم افسردگی در آغاز تابستان بروز می‌کند. دکتر کوک می‌گوید در برخی کشور‌هایی که در نزدیکی خط استوا قرار دارند (مثل هندوستان) SAD تابستانه بیشتر از SAD زمستانه است. دانشمندان هنوز پاسخی قطعی برای این سؤال نیافته‌اند که چرا تغییرات فصلی به افسردگی منجر می‌شود، اما به نظر می‌رسد ٣عامل افزایش طول روز، گرما و رطوبت در این امر تأثیرگذار باشد. علائم افسردگی تابستانه عبارت‌اند از: کاهش اشتها، اختلال در خواب، کاهش وزن و اضطراب.

با گرم‌شدن هوا در تابستان از میزان پوشش افراد نیز کاسته می‌شود. مثلا لباس‌های ضخیم زمستانی جای خود را به لایه‌های کمتر و نازک‌تر لباس‌های تابستانی می‌دهند. دکتر کوک می‌گوید این موضوع ساده می‌تواند موجب ایجاد احساس شرم در افراد شود و آن‌ها را درباره خود و بدنشان بیش‌ازاندازه آگاه و متوجه کند و تصویر آن‌ها از بدن خود را مخدوش سازد. این امر نیز می‌تواند فصل تابستان را برای افراد استرس‌زا کند.

 

یان بروس، مدیر ارشد اجرایی meQuilibrium، می‌گوید: تا حالا دیواری کوتاه‌تر از کار و محیط کار برای انداختن تقصیر استرس‌های زندگی به دوش آن وجود نداشته است. اما واقعیت این است که عوامل شخصی بسیار دیگری هم در این موضوع دخیل هستند. در یک بازه دوساله هزاران فرد شاغل گزارش کرده‌اند در طول تابستان (یعنی زمانی که به نظر همه ما معمولا کمی بی‌دردسرتر و بی‌دغدغه‌تر است) به لحاظ عاطفی در برابر بسیاری از چالش‌های زندگی آسیب‌پذیرتر هستند و ما معتقدیم که این موضوع درخور توجهی است.
از طرفی، نمی‌توان به‌کلی منکر تأثیر‌گذاری مسائل کاری بر میزان استرس افراد در تابستان شد.

 

بیشتر افراد حتی اگر در تابستان بیشتر وقتشان را در تعطیلات بگذرانند، همچنان زمان زیادی را به فکرکردن به شغلشان و همه کار‌هایی که پس از بازگشتن باید انجام دهند، می‌گذرانند. فکرکردن به روز اولی که دوباره سر کار بازمی‌گردید و آن همه کاری که سرتان خواهد ریخت، حقیقتا استرس‌زا خواهد بود. البته نگرانی‌های مالی هم مطرح هستند، به‌خصوص در شرایط اقتصادی کنونی. فصل تابستان فصل پرخرجی است. فکرکردن به همین مخارج برای افسرده‌شدن کافی است. خیلی افراد از اساس قید رفتن به تعطیلات را می‌زنند. خیلی دیگر به تعطیلات می‌روند، اما دائم اضطراب این را خواهند داشت که وقتی از تعطیلات بازمی‌گردند، موقعیت شغلی‌شان از دست رفته باشد.

 

گرمای سوزان هوای تابستان برای بعضی افراد لذت‌بخش است و برای برخی دیگر بسیار طاقت‌فرساست. این افراد تمام تابستان را در خانه، زیر کولر می‌گذرانند و آن‌قدر تلویزیون تماشا می‌کنند تا چشم‌هایشان دیگر توان تماشا نداشته باشد. شاید حتی از پیاده‌روی پیش از شام یا آخر شبشان هم به دلیل گرما یا شرجی بودن هوا دست بکشند. آشپزی در این هوا برایشان آن‌قدر سخت خواهد بود که بیشتر اوقات به غذا‌های ناسالم بیرون روی خواهند آورد. از گرمازدگی و فشار روانی حساسیت‌های فصلی که بگذریم، هرکدام از مواردی که مثال زدیم، خود عاملی هستند برای افسردگی؛ مانند حبس‌شدن در خانه، نداشتن فعالیت بدنی و تغذیه نامناسب.

 

هرکس با افسردگی دست‌وپنجه نرم کرده باشد، خیلی خوب می‌داند که حفظ برنامه و نظم در زندگی روزمره بهترین راه برای جلوگیری از بروز علائم افسردگی است. در تابستان اولین چیزی که دستخوش تغییرات می‌شود، برنامه زندگی افراد است. برای مثال، والدینی که فرزندانشان به مدرسه می‌رفتند، ناگهان تمام طول شبانه‌روز فرزندانشان را در خانه می‌یابند و خود را به سرگرم‌ساختن آن‌ها موظف می‌دانند؛ یا معلمی که در فصل تابستان مثل دانش‌آموزانش در تعطیلات سه‌ماهه به سر می‌برد، از شبانه‌روز نشستن جلو تلویزیون به ستوه می‌آید. دکتر کوک معتقد است همه این تغییرات به‌طور قطع برای یک فرد استرس‌زا هستند.

با همه این‌ها، شاید بزرگ‌ترین مشکل ما در تابستان این باشد که به اندازه کافی نمی‌خوابیم. یولی گَل آز، مدیر ارشد اجرایی SleepRate، مؤسسه‌ای در سان فرانسیسکو که تمرکز اصلی‌اش بر بهبود شرایط خواب است، می‌گوید: بیشتر افراد به تابستان به چشم زمانی برای جبران کار‌های نکرده‌شان نگاه می‌کنند و احساس می‌کنند در تابستان زمان بیشتری خواهند داشت. روز‌های تابستان طولانی‌تر هستند و ما بیشتر برنامه پروپیمان‌تری برایشان می‌چینیم، اما در نهایت همه این‌ها ختم می‌شوند به کمتر خوابیدن.

گرمای هوا هم همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، مزید بر علت می‌شود. در تحقیقی که همین مؤسسه انجام داد، ٨٨درصد از ٣٠٠نفری که در آن شرکت کرده بودند، گفتند خوابیدن در هوای خنک برای آن‌ها خوشایندتر است و در شب‌های گرم تابستان سخت‌تر است.

به گفته می‌های چیکسِنتمیهایی، استاد برجسته روان‌شناسی و مدیریت در دانشگاه کلِرمونت کالیفرنیا و مؤلف کتاب «جستن جریان» در سال١٩٩٧، نتایج پژوهش‌های او حاکی از آن بوده است که برخلاف تصور بیشتر مردم، خیلی افراد در زمان فراغتشان کمتر از زمانی لذت می‌برند که مشغول کاری بوده‌اند. او می‌گوید این افراد وقتی روی کاری تمرکز می‌کنند، در مقایسه با زمانی که وقت آزادشان را بی‌هدف می‌گذرانند، احساس خشنودی بیشتری دارند. افرادی که سر کار می‌روند، خود را «خلاق و هوشیار» توصیف می‌کنند و احساس خشنودی می‌کنند. چون با چالش‌هایی مواجه می‌شوند که برای حلشان مجبور به استفاده از مهارت‌های خود هستند.

 

این افراد زمانی که از کار فارغ باشند، انگیزه کمتری خواهند داشت. انجام فعالیت‌هایی که بیشتر افراد آرامش‌بخش می‌پندارند، مثل نشستن جلو تلویزیون یا بیرون شام خوردن، به آن‌ها احساس انفعال و رکود می‌دهد. این افراد برای اینکه تعطیلات را برای خود مهیج، بامعنا و آرامش‌بخش کنند، باید بیشتر به فعالیت‌هایی بپردازند که برایشان جالب‌اند و ذهنشان را به چیزی متمرکز می‌کنند و در عین حال، با فعالیت‌های هرروزه آن‌ها تفاوت دارند.

یکی دیگر از راه‌های پیشگیری از استرس این است که پیش از شروع تعطیلات برای آن برنامه‌ریزی کنیم. اینکه بگوییم «وقتش که رسید، فکرش را خواهم کرد» تقریبا هیچ‌وقت جواب نخواهد داد. اگر سفر‌های طولانی و دور برای شما استرس‌آور هستند، سفر‌های کوتاه یک‌روزه یا چندروزه را امتحان کنید. اینکه مجبور نباشید مدت زیادی از کار و خانه خود دور بمانید و اینکه مجبور نباشید چمدان بزرگی برای سفر ببندید، شاید به آرام‌ماندن شما کمک کند. آرامش برای هر کسی از مسیری متفاوت حاصل می‌شود. پس به دنبال یافتن راه خود باشید.