اینترنت ملی در چه مرحله‌ای است؟

علیرضا وفایی نیا | شهرآرانیوز؛ اسم شبکه ملی اطلاعات که برده می‌شود، ناخودآگاه ذهن خیلی از افراد به سمت محدود شدن اینترنت و قطع ارتباطات بین‌المللی می‌رود. بسیاری از مردم هنوز ماهیت این پروژه را به‌خوبی نمی‌شناسند و درباره آن اطلاعات دقیقی ندارند. همین موضوع موجب سردرگمی آنان شده است. البته به نظر می‌رسد این سردرگمی تنها مخصوص مردم نیست و هنوز خیلی از مسئولان هم تعریف واحدی از این پروژه ندارند. همین مسئله باعث شده است گاهی شاهد صحبت‌های ضد و نقیضی درباره شبکه ملی اطلاعات از زبان مسئولان مختلف باشیم.

 

اگر بخواهیم به زبان ساده تعریفی از شبکه ملی اطلاعات داشته باشیم، باید بگوییم این پروژه بستری برای توسعه شبکه زیرساخت امن و پایدار ملی در ایران است. در این مطلب می‌خواهیم به کاربرد‌های ایجاد چنین بستری بپردازیم و ببینیم چه مسائلی باعث شده است بعد از ۱۵ سال، هنوز این پروژه عملا به نتیجه نرسیده باشد.

ایده اولیه شبکه ملی اطلاعات در سال ۱۳۸۴ در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با عنوان «اینترنت ملی» و «شبکه ملی اینترنت» مطرح شد. مراحل مطالعاتی این پروژه در دولت نهم انجام شد. در ادامه، این پروژه در سال ۱۳۸۹ با عنوان «شبکه ملی اطلاعات» در قانون برنامه پنجم توسعه گنجانده شد. هدف مسئولان این بود که کار این برنامه تا سال ۱۳۹۵ به اتمام برسد و بهره‌برداری از آن آغاز شود. تا پایان دولت دهم اصلاحاتی در طراحی این شبکه صورت گرفت و مرحله آزمایشی آن انجام شد.

در دولت یازدهم، الزامات این شبکه از سوی شورای عالی فضای مجازی تعیین و نسخه اولیه آن افتتاح شد. این نسخه شامل مرکز تبادل ترافیک داده زیرساخت و ثبت نام دامنه ملی می‌شود. همچنین این شبکه امکان تفکیک ترافیک داخلی و خارجی شبکه را فراهم می‌کند تا رشد تولید محتوای داخلی و استفاده بیشتر از ترافیک داخلی امکان پذیر شود، هزینه‌های ترافیک کاهش پیدا کند و سرعت اینترنت افزایش یابد.

بیایید اول از همه ببینیم اگر پروژه شبکه ملی اطلاعات به درستی اجرا شده و به بهره‌برداری کامل برسد، چه نتایج مثبتی به دنبال خواهد داشت.
دغدغه خیلی از کاربران هنگام استفاده از اینترنت، هزینه تمام‌شده آن است. استفاده از پهنای باند اینترنت بین‌الملل برای کشور بدون هزینه نیست. در حقیقت، وزارت ارتباطات پهنای باند مشخصی برای کل کشور خریداری می‌کند و به نسبت‌های مشخص، آن را به اپراتور‌ها اختصاص می‌دهد. اگر بخش قابل توجهی از گردش اطلاعات در بستر داخلی انجام شود، بخشی از هزینه استفاده از اینترنت کم می‌شود و کاربران می‌توانند از ارتباط ارزان‌تری استفاده کنند.

افزایش سرعت اینترنت یکی دیگر از مزایای داشتن شبکه ملی اطلاعات است. زمانی که محتوای مورد استفاده شما در یک مرکز داده خارج از کشور قرار دارد، بعد مسافت باعث می‌شود سرعت ارتباط شما تا اندازه‌ای کم شود، اما اگر همین محتوا در مرکز داده‌های داخل کشور موجود باشد و دسترسی شما به آن با استفاده از شبکه ملی اطلاعات اتفاق بیفتد، سرعت دریافت داده‌های شما تا حد زیادی افزایش پیدا خواهد کرد.

در کنار هزینه و سرعت، بحث دیگری که در استفاده از اینترنت مطرح است امنیت داده‌ها مخصوصا داده‌های حساس و امنیتی است. این موضوع مخصوصا در سال‌های گذشته که جرائم سایبری و هک گستردگی بیشتری پیدا کرده است، مهم‌تر از قبل به نظر می‌رسد. قرار گرفتن بخشی از اطلاعات حساس روی شبکه ملی اطلاعات، احتمال هک شدن آن‌ها را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. همچنین اگر شبکه جهانی اینترنت به هر دلیلی با مشکل روبه‌رو شود، کاربران داخل کشور می‌توانند با استفاده از شبکه ملی اطلاعات، بخشی از نیاز‌های خود را برطرف کنند.

با وجود تمام کاربرد‌های مثبتی که راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات برای کشور دارد، عملکرد پانزده‌ساله مسئولان در اجرایی کردن این پروژه انتقادات زیادی به همراه داشته است. این انتقاد‌ها زمانی بیشتر می‌شود که از هزینه هنگفتی که تا سال ۹۸ برای این پروژه صورت گرفته است مطلع شوید.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به این موضوع پرداخته است که در بخشی از آن می‌خوانیم: «برای شبکه ملی اطلاعات حدود ۱۹ هزار میلیارد تومان تا سال ۱۳۹۸ هزینه شده است. این در حالی است که شبکه ملی اطلاعات در ۳ لایه توسعه زیرساخت، خدمات و محتوا به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسیده است و ابعاد اجرایی شدن این شبکه شامل اقدامات و برنامه‌هایی است که دولت برای هر ۳ لایه دارد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد تاکنون تنها یک سند در شورای عالی فضای مجازی (تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات) به تصویب رسیده است که بعد زیرساخت را شامل می‌شود و متولی آن وزارت ارتباطات است، و ابعاد دیگر آن کامل نیست.»

زمانی که در سال ۸۴ اجرای پروژه شبکه ملی اطلاعات آغاز شد، قرار بود که این طرح تا سال ۹۵ به طور کامل به پایان برسد و مورد بهره‌برداری قرار گیرد، اما امروز بعد از ۴ سال تأخیر و صرف هزینه‌ای نوزده‌هزارمیلیاردتومانی، به نظر می‌رسد تنها بخش مربوط به زیرساخت‌های این طرح تا حدودی به سرانجام رسیده است و هنوز راه درازی تا اجرای کامل آن و دسترسی به یک بستر ارتباطی کاربردی ملی در پیش داریم.

شبکه ملی اطلاعات را می‌توان به شبکه‌ای از جاده‌ها تشبیه کرد، جاده‌ای که می‌تواند با سرعت بیشتری شما را به مقصد برساند و هزینه استفاده از آن هم برایتان ارزان تمام خواهد شد. با وجود این، اگر در انتهای این جاده‌ها مقصد‌های جذابی در انتظار ما نباشد، چرا باید قصد سفر در آن‌ها را داشته باشیم؟ محتوا در شبکه ملی اطلاعات در نقش همان مقصد‌های جذاب شبکه جاده‌ای است. ایجاد زیرساخت مناسب نمی‌تواند به‌تن‌هایی کاربران را به استفاده از این شبکه ترغیب کند. محتوای جذاب و کاربردی، حلقه مفقوده توسعه شبکه ملی اطلاعات است و بدون شک، تا زمانی که در این زمینه اتفاق خاصی در کشور رخ ندهد، تأمین بهترین و پرسرعت‌ترین زیرساخت‌ها برای این پروژه هم نمی‌تواند به محبوبیت آن در بین کاربران کمکی بکند.

در کنار این مسئله، تعریف نشدن دقیق اینترنت ملی یا شبکه ملی اطلاعات به بحث‌ها و گمانه‌زنی‌های بسیار زیادی در فضای اینترنتی جامعه درباره کاربرد‌های این پروژه دامن زده است. برخی آن را برنامه دولت برای قطع کامل اینترنت بیان کردند، اما مدت‌ها بعد از فراگیر شدن این بحث، مسئولان کشور آن را تکذیب کردند. این موضوع که اینترنت به‌زودی در کشور با یک شبکه اینترانت جایگزین می‌شود انتقاد‌های کاربرانی را که درخواست افزایش سرعت و کیفیت اینترنت را داشتند برانگیخت.

اصلی‌ترین مفهومی که «شبکه ملی اطلاعات» بر آن تمرکز دارد یک واژه است: استقلال.
شبکه ملی اطلاعات به معنای جایگزینی برای اینترنت نیست. وقتی از «شبکه ملی اطلاعات» سخن می‌گوییم، قطعا درباره یک «اینترانت ملی» حرف نمی‌زنیم. درباره اینکه «شبکه ملی اطلاعات» جایگزین اینترنت شود حرف نمی‌زنیم. درباره شبکه‌ای با بالاترین حد ممکن از استقلال سخن می‌گوییم که البته حد استقلالش بی‌نهایت نیست. اساسا در دنیای امروز که با ویژگی «پیچیدگی» و «آشوبناکی» شناخته می‌شود و از «اثر پروانه‌ای» در توصیف آن استفاده می‌کنیم، نمی‌شود کاملا بدون تأثیر از دیگران ماند. اگر پذیرفته‌ایم که بال زدن پروانه‌ای در آمریکا می‌تواند به طوفانی در هند منجر شود، پس دیگر استقلال صددرصد معنایی ندارد. مهم آن است که بیش از آنکه تأثیرپذیر باشیم، باید تأثیرگذار باشیم.

به عبارت دیگر، «شبکه ملی اطلاعات» مکمل اینترنت است، شبکه‌ای است که در عین حال که دسترسی مردم به اینترنت را تسهیل می‌کند، می‌کوشد از وابستگی به دیگران یا یک بازیگر خاص دور باشد. اینترنت بیش از هر مفهومی یادآور جامعه‌ای شبکه‌ای است که در آن، بازیگران مختلف و ذی‌نفعان متفاوت به صورت شبکه‌ای و به دور از تسلط یک یا چند بازیگر می‌توانند در منافع و ساخت آن مشارکت کنند، به این معنا «شبکه ملی اطلاعات» پرهیز از اقدامات یک‌سویه‌ی یک بازیگر علیه سایر بازیگران است، اینکه یک بازیگر مالکیت و تسلط را بر کل شبکه اعمال کند. به این معنا «شبکه ملی اطلاعات» مکمل اینترنت است، برای آنکه هیچ بازیگری نتواند استقلال ارتباطات کلیدی را به خطر بیندازد.