یک پیشنهاد راهگشا برای رسانه‌ها

اگر بخواهیم یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف رسانه‌های ایران را ذکر کنیم، بدون تردید، فقدان یا کمبود گزارش‌های تحقیقی جامع و مؤثر است. گزارش‌های تحقیقی به‌طور معمول گل‌سرسبد مطالب نشریات موفق هستند. چرا این ویژگی در رسانه‌های ایران ضعیف و در برخی موضوعات کمیاب و نایاب است؟ به‌نظرم ۳ علت اصلی دارد. اول ضعف اقتصادی رسانه‌ها و مطبوعات است. برای تهیه یک گزارش خوب باید مدت‌ها کار کرد و بهترین روزنامه‌نگاران عهده‌دار تهیه و نوشتن آن شوند. این کار از طریق نشستن در اتاق خانه یا تحریریه و کپی‌پیست‌کردن و تکیه به مطالب اینترنت و فضای مجازی حل نخواهد شد. همچنین روزنامه‌نگاران تازه‌کار و آشنا با حقوق و کم‌تجربه نیز قادر به انجام آن نیستند؛ بنابراین برای تولید این نوع گزارش‌های تحقیقی باید بودجه درخور توجهی هزینه کرد و حقوق کافی پرداخت و زمان مناسبی را برای تهیه آن در نظر گرفت و از همه امکانات ارتباطی برای دسترسی به افراد یا منابع استفاده کرد.

مشکل دومی هم هست که شاید مهم‌تر از مشکل اول است و در واقع مشکل و مانع دوم است که موجب تضعیف اقتصاد رسانه‌ها شده است؛ به‌نحوی‌که نمی‌توانند اقدام به تهیه گزارش‌های تحقیقی کنند. این مانع همان فشار‌های سیاسی و حقوقی خارج از ضابطه است که بر تهیه و تولید و انتشار این نوع گزارش‌ها وارد می‌شود. تبعاتی که مدیران مسئول برای انتشار این‌گونه مطالب باید به‌تن‌هایی تحمل کنند، گاه سنگین است؛ بنابراین عطای آن را به لقایش می‌بخشند.

عامل سوم، ضعف آموزشی و حرفه‌ای در روزنامه‌نگاران است که قادر به تهیه این نوع گزارش‌ها نیستند. البته این عامل به‌طور مستقیم متأثر از ۲ عامل قبلی است، اما در هر حال در واقعیت امر به‌روشنی دیده می‌شود. این وضعیت موجب می‌شود که واقعیت‌های جامعه، چنان‌که هست معرفی نشود؛ به‌ویژه در امور حساسی مثل پرونده‌های فساد و دیگر تخلفات رسمی. این وضع منجر به اغتشاش فکری و رفتاری خواهد شد. برای نمونه به یک مورد اشاره می‌کنم.

بنده که تا حدی پیگیر امور جامعه هستم، درباره خیلی از مسائل نمی‌توانم ارزیابی قاطعی داشته باشم، چون جزئیات آن مسائل یا شکافته نمی‌شود یا فقط بخشی از نهاد‌های رسمی درباره آن اظهارنظر و داوری می‌کنند که مورد اعتماد نیستند. بسیاری از پرونده‌های فساد چنین وضعی را دارند. دوغ و دوشاب قاطی می‌شود، حقیقت و مجاز در هم می‌شوند و هیچ کس به‌تن‌هایی نمی‌تواند درباره همه این مسائل واکاوی و بررسی کند و به نتیجه برسد. از این رو نیازمند گزارش‌های تحقیقی از سوی نهاد‌های مستقل و به‌طور مشخص روزنامه‌نگاران است.

پیشنهاد می‌کنم که برای حل نسبی هر ۳ عامل بازدارنده فوق بلوک‌های رسانه‌ای تشکیل شود. برای نمونه ۵ رسانه کمابیش هم‌سو یا با تعهد مشابه، کمیته مشترکی تشکیل دهند و موضوعات مهم را برای تهیه گزارش تحقیقی تعیین کنند. سپس زیر نظر یک روزنامه‌نگار باسابقه و صاحب‌صلاحیت یا با مشورت او یک یا چند نفر اقدام به تهیه گزارش کنند. هزینه کار میان نشریه‌ها یا رسانه‌های الکترونیکی عضو تقسیم شود. سپس گزارش نهایی با مسئولیت مشترک همه این رسانه‌ها و به‌نام همه آنان هم‌زمان منتشر شود. چنین کاری هر ۳ عامل را تا حدی خنثی می‌کند و هم مشکل کم‌تجربگی و هم مشکل منابع مالی را و هم اینکه فشار واردکردن به این تعداد رسانه بسیار سخت خواهد بود. بسیار مناسب خواهد بود که موانع چنین پیشنهادی را بشنویم. روی سخن این پیشنهاد مدیران مسئول هستند.