بازسازی بخش هایی از «مشهد قدیم» در آستانه شروع قرن نو

محمد کاملان | شهرآرانیوز؛ دخل و تصرف‌های ۴۰، ۵۰ سال اخیر در بافت پیرامون حرم رضوی و خیابان‌های تاریخی اطراف آن، مثل ارگ، بازارچه سراب و جنت باعث شده است شکل و شمایل این گذر‌های ارزشمند و با اصالت دگرگون و ده‌ها خانه واجد ارزش و ثبت شده در این بافت‌ها یا تخریب شود یا به دلیل نبود رسیدگی درست به این بنا‌ها در معرض نابودی قرار گیرد.

 

این اتفاق در حالی در مشهد افتاده است که در دیگرشهر‌های تاریخی ایران، مثل یزد، همدان و شیراز نه تنها مدت هاست این گذر‌ها احیا یا تبدیل به پیاده راه‌هایی با حال و هوای همان دوره تاریخی خودشان شده، بلکه ضوابطی هم برای ساخت وساز و احیای بنا‌های تاریخی در این شهر‌ها تصویب شده است. این اتفاق حالا و بعد از مدت‌ها کش و قوس در مشهد و بخشی از گذر‌های تاریخی آن، مانند کوچه آیت ا... خامنه ای، کوچه سه شهید، کوچه بازارچه سراب و سینماآسیا، دارد می‌افتد و شهرداری در حال ایجاد یک مسیر تاریخی و گردشگری در یکی از قدیمی‌ترین بافت‌های شهر مشهد است.

در مردادماه سال ۹۸ کار بهسازی و بازسازی کوچه بازارچه سراب یا همان شاهین فر به عنوان اولین گذر تاریخی منتهی به حرم آغاز شد و افتتاح این معبر تاریخی در آبان ماه اولین گام شهرداری مشهد برای احیای بافت تاریخی نزدیک به حرم بود که تغییر و تحولات شهر مشهد در ۵۰ سال گذشته آن را تا نزدیکی نابودی و زوال برده بود. تصویب طرح احیای گذر آیت ا... خامنه‌ای و بعد از آن شروع عملیات بازسازی گذرتاریخی پیشه وران گام‌های دیگر مرمت سَر و شکل بخشی از معابر تاریخی مشهد بود و حالا شهردار منطقه ۸ در گفتگو با خبرنگار ما از بازسازی و بهسازی بخشی از مهم‌ترین گذر‌های تاریخی منتهی به حرم به صورت یک خط ممتد خبر می‌دهد و می‌گوید: اولین چیزی که در ماجرای احیای این مسیر‌ها مهم است و شهردار مشهد هم بر آن تأکید دارد این است که مسیر‌ها و گذر‌هایی که به نوعی به حرم منتهی می‌شوند در اولویت احیا قرار بگیرند.

حسین عبدا... زاده با اشاره به جزئیات این طرح از ایجاد یک مسیر گردشگری خاص در شهر مشهد با اتمام بازسازی این خیابان‌ها خبر می‌دهد و می‌افزاید: هدف این است که مسیری گردشگری در معابر تاریخی منتهی به حرم با اولویت پیاده مداری ایجاد کنیم؛ مثلا یک مسیر تاریخی از جنت به کوچه سینماآسیا و از آن طرف به کوچه آیت ا... خامنه‌ای و بعد ادامه آن تا کوچه سرشور.

اما در جریان این بازسازی قرار است کف و دیواره‌های این گذر‌های تاریخی از وضعیت فعلی خارج شود و با توجه بازسازی‌هایی که در دیواره‌ها اتفاق می‌افتد، این معابر تاریخی به حداقل ۵۰ سال قبل برگردد. درست مانند تجربه موفق یزدی‌ها در محله قدیمی فهادان و همدانی‌ها در معابر منتهی به مقبره ابن سینا.

 

عبدا... زاده با اشاره به تدوین ضوابطی خاص برای نماسازی در گذر‌های تاریخی احیاشده، تصریح می‌کند: در معابر تاریخی مشهد ۲ نوع کار انجام خواهد شد؛ یکی مربوط به کف سازی، پیاده روسازی و سنگ فرش کردن کف این خیابان‌ها و آرام سازی حرکت که در کوچه شاهین فر انجام شده است و عملیات دیگر بازسازی جداره‌ها و آماده سازی بازگشت آن‌ها به نمای قدیمی ۴۰ تا ۵۰ سال قبل. قرار است ضوابطی برای نماسازی تدوین کنیم؛ یعنی اینکه در نماسازی‌های جدید و بازسازی خانه‌های قدیمی از مصالح سنتی، پنجره‌های چوبی قدیمی و حتی رنگ‌های مرسوم آن دوره استفاده شود. این کار باعث می‌شود که یک بافت تاریخی کامل و هم تراز در جداره‌ها داشته باشیم.

شهردار منطقه ۸ در پاسخ به این سؤال که کدام خیابان‌های تاریخی بافت مرکزی مشهد برای احیا انتخاب شده اند، می‌گوید: در محله جنت بیش از ۱۰ گذر تاریخی وجود دارد که بافت تاریخی دارند و منتهی به حرم هستند؛ مواردی مثل کوچه باغ عنبر، بازارچه سراب، سعدی و چندین معبر دیگر. در محله سرشور هم قرار است به مرور زمان عملیات بازسازی و احیای حدود ۶ محور اصلی مثل کوچه‌های ارگ یا سمسارها، چهنو، دانش، آیت ا... خامنه ای، ثبت و پیشه وران آغاز و بخشی از مسیر‌های تاریخی منتهی به حرم مطهر رضوی بازسازی، بهسازی و احیا شود و به شکل و شمایل مشهد قدیم بر گردد.

گرمابه سعدی، خانه مقبل السلطنه، آب انبار تشکری، خانه پیشه وران، زندان روس‌ها و چندین بنای دیگر تنها بخشی از خانه‌ها و بنا‌های تاریخی ثبت شده میراث در گذر‌های در دست احیای منتهی به حرم هستند؛ خانه‌هایی که بسیاری از آن‌ها مثل خانه مقبل وضعیت بسامانی ندارند و اگر به این زودی‌ها به آن‌ها رسیدگی نشود، هیچ بعید نیست که در فهرست بلندبالایِ خانه‌های تاریخی تخریب شده مشهد قرار گیرند.

 

این را که در جریان بازسازی مسیر‌های تاریخی منتهی به حرم چه بر سر این بنا‌های تاریخی می‌آید و آیا به شکل کامل مرمت می‌شوند یا تنها پوسته بیرونی آن‌ها بازسازی می‌شود اعضای شورای شهر مشهد در نودوهشتمین جلسه علنی تعیین تکلیف کرده اند. در این جلسه، شورا به تشکیل کمیته بازآفرینی و احیای بافت‌های تاریخی با هدف بازسازی و بهسازی بنا‌ها و معابر تاریخی و واجد ارزش و جلوگیری از تخریب آن‌ها رأی داد.

 

مهم‌ترین بخش این مصوبه بسته‌های تشویقی اعطایی از سوی شهرداری به مالکان بنا‌های تاریخی برای ترغیب آن‌ها به حفظ و بازسازی آن خانه‌ها بود. ۱۲ مهرماه امسال اولین جلسه این کمیته تشکیل شد و فرایند احیای ۳ خانه تاریخی شالچی در محله جنت، نوریان در کوچه آیت ا... خامنه‌ای (محله سرشور) و الفتی در محله جنت تأیید و تصویب شد؛ بنا‌هایی که دقیقا در دل مسیر‌های تاریخی در حال احیای منتهی به حرم قرار دارند. در دومین جلسه کمیته بازآفرینی ابنیه تاریخی هم جداره سازی نمای ساختمان‌های تاریخی ۲ کوچه معروف آیت ا... خامنه‌ای و ارگ بررسی و تأیید شد تا احیای گذر‌های تاریخی مشهد سر و شکل تازه تری به خود بگیرد.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد و رئیس کمیته بازآفرینی بافت‌ها و ابنیه تاریخی نیز با تأکید بر عزم جدی شهرداری برای مرمت خانه‌های تاریخی شهر مشهد، به ویژه آن‌هایی که در گذر‌های درحال احیا قرار گرفته اند، می‌گوید: به دنبال این هستیم که الگویی شبیه به یزد را در مشهد پیاده کنیم و اجازه ندهیم که هیچ بنای تاریخی و واجد ارزشی، به ویژه آن‌هایی که در گذر‌های تاریخی قرارگرفته اند، در شهر مشهد تخریب شود.

محمدرضا حسین نژاد با اشاره به بسته‌های تشویقی درنظرگرفته شده برای بازسازی این بنا‌های تاریخی ادامه می‌دهد: در حال تلاشیم که این بنا‌های تاریخی از وضعیت نابسامانی که دارند خارج شوند و مالکان آن‌ها خودشان برای بازسازی و مرمت آن‌ها دست به کار شوند و به همین دلیل هم بسته‌های تشویقی خوبی درنظر گرفته ایم تا این کار هرچه زودتر انجام شود. مهم‌ترین این بسته‌ها اختصاص تسهیلات بانکی برای این کار است.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد در ادامه می‌افزاید: تا پیش از این پیشنهاد‌هایی که به مالکان بنا‌های تاریخی برای بازسازی داده می‌شد، آن‌ها را بیشتر ناامید می‌کرد و باعث می‌شد فرایند مرمت را متوقف و بنا را به حال خود رها کنند تا تخریب شود.

 

وی ادامه می‌دهد: اکنون وضعیت متفاوت است. صاحبان بنا‌های خاص و ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی و صاحبان بنا‌های واجد ارزش شناسایی شده که در فهرست آثار ملی ثبت نشده اند می‌توانند از این تسهیلات استفاده کنند. ولی شاید شکل و شمایل پیشنهاد‌های سازمان بازآفرینی به مالکان بنا‌های ثبت شده کمی تفاوت داشته باشد؛ ضمن اینکه نقشه‌های بازسازی بنا‌های ثبتی باید به تأیید سازمان میراث برسد، اما صاحبان بنا‌های غیرثبتی می‌توانند از مشاور سازمان بازآفرینی برای بازسازی بنا کمک بگیرند.