در مذمت دورویی و دوزبانی

از کارکرد‌های مهم آیین و مناسک آن است که جامعه را به امر قدسی نزدیک می‌کند. به همین دلیل، مشارکت در آیین‌هایی که به مناسبت ولادت یا شهادت معصومان (ع) برگزار می‌شود، به مشارکت کنندگان کمک می‌کند به حوزه امر مقدس نزدیک شوند.

از امام حسن عسکری (ع) روایت شده است که: بئس العبدُ عبدٌ یکونُ ذا وجهینِ و ذالسانین، یطرى اخاهُ شاهدا و یاکلهُ غائبا، إن أعطى حسدهُ، و إن ابتلى خذلهُ. یعنی، بد آدمى است آنکه ۲ چهره و ۲ زبان دارد، دوست و برادرش را در حضور، تعریف و تمجید مى کند، ولى در غیاب و پشت سر بدگویى و مذمت مى کند که مانند خوردن گوشت هاى بدن او محسوب مى شود. چنین شخص دوچهره‌ای اگر دوستش در آسایش و رفاه باشد، حسادت مى ورزد و اگر در ناراحتى و سختى باشد، زخم زبان مى زند. این حدیث در مذمت انسانی‌هایی است که دورو هستند و دوزبان دارند.

 

این افراد از ۲ نظر به دیگران و جامعه آسیب می‌رسانند؛ از یک سو سبب می‌شوند دیگران گرفتار آزار بی اعتمادی شوند. درحالی که هر شهروند جامعه عمیقا نیازمند اعتمادکردن به دیگران است و نیز نیازمند آن است که دیگران به او اعتماد کنند. افراد دورو سبب می‌شوند که شهروندان نتوانند به دیگران اعتماد کنند و همواره گرفتار رنج بی اعتمادی باشند. از جنبه اجتماعی نیز دورویی افراد سبب می‌شود که اصل بقای جامعه و نیز اصل بنای اخلاقی جامعه با تهدید روبه رو شود. افراد دورو و دوزبان، جامعه را از حالت طبیعی خارج می‌کنند و آن را در معرض فروپاشی قرار می‌دهند. جامعه‌ای که افرادش نتوانند به همدیگر اعتماد کنند یا نتوانند به سازمان‌های مدنی اعتماد کنند، در معرض فروپاشی است. افراد دوزبانه، آنان را از حالت «پیش بینی پذیری» خارج می‌کنند.

 

وقتی کسی یا گروهی به وضعیت پیش بینی ناپذیر رسید، دیگر افراد و گروه‌های اجتماعی نمی‌توانند روند‌های اخلاقی را در مواجهه با او رعایت کنند. درحالی که اخلاق اجتماعی عمیقا به پیش بینی پذیری نیاز دارد، دورو‌ها و دوزبان‌ها این نیاز جامعه را زیر پا می‌گذارند. در رینگ مشت زنی هم افراد پیش بینی پذیرند، ولی در جامعه دورویان و دوزبانان، هیچ کس پیش بینی پذیر نیست. لبخند دیگران به واقع ممکن است معنای دیگری داشته باشد و هرکس بیم آن دارد دستی که به سمت او دراز شده است، میل گلویش را داشته باشد، نه دستش را. در انتهای روایت، امام حسن عسکری (ع) ۲ معیار برای شناخت این افراد بیان می‌کنند: نخست آنکه دورویان و دوزبانان به موفقیت‌های دوستان خود حسادت می‌کنند و دوم آنکه ناکامی‌های دوستان خود را با سرزنش‌های خود بزرگ نمایی می‌کنند.