صد سال نویسندگی در تهران به‌روایت میلاد حسینی

سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز - میلاد حسینی، روزنامه نگار و نویسنده و مؤلف اثر داستانی به نام «شب شمس» است که اهالی قلم او را با آن می‌شناسند. اوایل امسال نیز کتابی از او منتشر شد با عنوان «صدسال نویسندگی در تهران». این کتاب یکی از مجلدات مجموعه کتب سده به پیشنهاد شهرداری تهران است و مشتمل بر گزارش‌هایی درباره صد نویسنده اثرگذار در پایتخت. میلاد حسینی، دانش آموخته معماری در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه تهران است. او فعالیت روزنامه نگاری اش را از سال ۱۳۹۲ در مطبوعات آغاز کرد و از سال ۱۳۹۶ یعنی ابتدای تولد روزنامه سازندگی، با این نشریه همکاری داشته است. گپ و گفتی با این نویسنده جوان داشته ایم که در ادامه می‌آید.

معرفی مشاهیر فرهنگی در سیر تاریخی

پژوهشگر کتاب «صد سال نویسندگی در تهران» ایده کلی کتب سده را بررسی تهران از منظر هنرمندان معرفی می‌کند و می‌گوید: چند ماه قبل از شیوع بیماری کرونا، حسین‌گنجی، پیشنهاد انجام این کار را به من داد و خواست گزارش‌هایی درباره نویسندگان شهر تهران بنویسم. ما به دنبال معرفی چهره‌های فرهنگی تهران در حوزه‌های مختلف و تاریخی که بر آن گذشته است، بودیم.

به گفته حسینی، «صد سال نقاشی در تهران» از امیر سقراطی، «صد سال عکاسی در تهران» از مهدی وثوق نیا، «صد سال گرافیک در تهران» از معراج قنبری، «صد سال شعر در تهران» از سجاد گودرزی و «صد سال کاریکاتور در تهران» از جمال رحمتی، دیگر عناوین کتب سده به دبیری حسین گنجی، روزنامه نگار است که امسال به بازار آمده. نویسندگان هر کدام از این مجلدات، متخصصان حوزه مربوط هستند.

میلاد حسینی درباره کتاب «صد سال نویسندگی در تهران» به پژوهش و تنظیم خودش بیان می‌کند: قرار بود مستندی برای تاریخ فرهنگی شهر تهران تهیه شود. برای شهر‌های زیادی در دنیا چنین مجموعه‌هایی وجود دارد که مخاطب می‌تواند با چهره‌های فرهنگی شهر‌های مختلف جهان مثل پاریس، استامبول، لندن و ... آشنا شود، اما جای چنین مجموعه‌ای برای تهران به عنوان پایتختی که هنرمندان زیادی در آن زیسته اند و علاوه بر پایتخت سیاسی، پایتخت فرهنگی و هنری هم بوده است، خالی بود.

«آرزو‌های بزرگ» در یک تاریخ صدساله

به باور حسینی این کتاب، سیر تاریخی دارد. یعنی حوادث سیاسی و تاریخی تهران که بر زندگی نویسندگان اثرگذار بوده را در آن می‌بینیم. او می‌گوید: بر همین اساس عناوین فصل‌های کتاب ازجمله «آسفالت داغ خیابان ها»، «از‌پروین‌تا‌جلال»، «از‌مهرجویی تا کیمیایی» و «آرزو‌های بزرگ» طبقه بندی شده اند. تلاش شده صد گزارش کتاب در ۱۰ فصل جمع بندی شود.

سیر کتاب بر اساس تاریخ تولد چهره‌ها و هر فصل بازگوکننده حوادث یک دوره تاریخ است. در چند فصل اول با چهره‌هایی روبه رو می‌شویم که نویسندگی را در کنار کار‌های دیگر انجام می‌داده اند یا برخی هایشان با اینکه آثار داستانی هم دارند، اما شهرتشان از کار دیگرشان بوده است. از طرفی فصل پایانی کتاب با عنوان «آرزوهای‌بزرگ» سرانجام یک تاریخ صد ساله را نشان می‌دهد. در این دوره نویسندگان معاصر تمرکز بیشتری روی داستان نویسی دارند درحالی که نویسندگان هفتاد سال پیش، روزنامه نگار یا مصحح متون کهن بوده اند.

در مجموع منظور از «آرزو‌های بزرگ» نویسندگانی است که ممکن است از یک نویسنده ایرانی به نویسنده جهانی تبدیل شوند. نویسنده جوان درباره تفاوت کتاب «صد سال نویسندگی در تهران» با مرجع‌های اینترنتی مثل ویکی پدیا بیان می‌کند: درباره برخی از چهره‌های تاریخی، ذکر بعضی از اطلاعات هرچند تکراری، بازهم لازم است. مثلا نمی‌شود درباره «هدایت» صحبت کرد و بعضی اطلاعات را نگفت. در عین حال هرچه جلوتر می‌رویم داده‌ها و رویکرد در مقایسه با فصول ابتدایی متفاوت‌تر می‌شود به طوری که در چهره‌های تاریخی تمرکزم روی زندگی افراد و در چهره‌های پایانی روی آثارشان و نسبت آن با تهران است و، چون با نویسندگان معاصر روبه رو هستیم، مستقیم از نویسندگان اطلاعات را گرفته ایم.

 

گفتگو با میلاد حسینی که رمان تازه منتشرشده‌اش در جغرافیای مشهد می‌گذرد

 

چالش انتخاب نویسندگان

با توجه به طبقه بندی‌ای که در عنوان کتاب قید شده، نویسندگی در تهران؛ در میان اسامی نویسندگان نام دو مشهدی هم به چشم می‌آید. میلاد حسینی بیان می‌کند: یکی از چالش‌های اصلی من زمانی که می‌خواستم به فهرستی از صد نویسنده برسم. انتخاب چهره‌هایی بود که بتوان آن‌ها را نویسنده تهران نامید. پرسشم این بود آیا باید فرد متولد تهران باشد یا داستان‌هایی درمورد تهران نوشته باشد؟

او ادامه می‌دهد: پایتخت ایران علاوه بر اینکه محملی برای اتفاقات سیاسی و اقتصادی بوده است، ظرفی مملو از رویداد‌های فرهنگی هم به شمار می‌آید. مجلات مهم، روزنامه‌های پرتیراژ و تعداد زیاد ناشران در تهران بوده اند و از طرفی چهره‌های فرهنگی که تهرانی نبودند کتاب‌های مهمی درباره این شهر نوشته اند.

به نظرم از صد سال گذشته تاکنون این شهر فربه‌تر شده و مرکزیت پیدا کرده است؛ بنابراین دعوت پذیر بودن تهران باعث شده چهره‌ای مثل غزاله علی زاده و قبل‌تر از آن عبدالحسین نوشین که متولد مشهد  هستند برای تهران اثر خلق کنند. علی زاده روایت‌های دست اول و زیادی از تهران دارد و سال‌های زیادی را در آنجا زندگی، در محافل ادبی این شهر شرکت و شاگردان زیادی را تربیت کرده است.

حسینی می‌افزاید: بدون شک اگر «صد سال نویسندگی در مشهد» بخواهد نوشته شود غزاله علی زاده نیز یکی از چهره‌های این کتاب است، اما وقتی نگاه جامع در کشور داریم نام او هم باید در میان تأثیرگذاران در تهران حضور داشته باشد.

به گفته این نویسنده جوان، غزاله علی‌زاده از نویسندگان اثرگذار ادبیات فارسی است و با اینکه بیشتر از ۲۰ سال از درگذشتش می‌گذرد، اما هنوز هم آثارش خوانده می‌شود و ویژگی‌های ادبی آثارش همچنان پررنگ است. با اینکه موقعیت‌های داستانی علی‌زاده هیچ وقت به‌طور مستقیم در مشهد نبوده، با این حال رمان مشهور «خانه ادریسی‌ها» بی‌ارتباط به مشهد نیست. شهری خیالی به نام «عشق‌آباد» را که او تصویر می‌کند می‌شود به مشهد نسبت داد و برخی از منتقدان هم «عشق‌آباد» را معادل مشهد دانسته‌اند.

حسینی درباره این چهره مشهدی در کتابش می‌گوید: علی‌زاده در بسیاری از آثار از رنج و زندگی ملال‌آور روایت می‌کند و در عین روایت ملال، متن‌های منسجم و زنده‌ای دارد. بخشی از زنده بودن متن به نثر پخته علی‌زاده برمی‌گردد که هم در زمان خودش ارزشمند بوده و هم تعدادی از نویسندگان، خود را وام‌دار نوشتن او می‌دانند.

در مجموع یکی از بداقبالی‌های ما مشهدی‌هاست که علی‌زاده هیچ‌وقت یک رمان درباره زادگاهش ننوشت. همچنین عبدالحسین نوشین که در مشهد به دنیا آمده و زندگی پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته، یکی از چهره‌های تئاتری و ادبیات نمایشی در تهران است؛ اولین تئاتر‌های تهران را او و همسرش اجرا کرده اند. این نویسنده در کنار داستان نویسی، ترجمه‌های زیادی از روسی به فارسی دارد، زیرا سال‌های زیادی بعد از تهران در مسکو زندگی کرده و مهم، نمود داشتن اثر فرهنگی اش در پایتخت است.

او یکی از دلایل اهمیت عبدالحسین نوشین را به ترجمه‌ها و تصحیح متون کهن که از سوی این نویسنده فقید انجام شده مرتبط می‌داند و می‌گوید: ما او را به‌عنوان نمایشنامه‌نویس و یک نویسنده می‌شناسیم، اما دهه‌های پایانی عمرش که در مسکو زندگی کرد باعث شد آثار داستانی ادبیات روسی را به فارسی ترجمه کند و جزو مترجمانی باشد که بدون واسطه آثار ادبیات روسیه را به فارسی برمی‌گرداند. مهم‌ترین کاری که نوشین، شاهنامه‌پژوه ایرانی انجام داده تصحیح شاهنامه فردوسی مشهور به تصحیح مسکو است.

آن‌ها که به تهران فکر کرده اند

به ندرت، نام شاعران نیز در بین نویسندگان، در این کتاب جا داده شده است، پژوهشگر «صد سال نویسندگی در تهران» توضیح می‌دهد: چهره‌هایی از شعرا را معرفی کرده ام که کار‌های داستانی یا روایت از تهران دارند. احمدرضا احمدی را به عنوان شاعر می‌شناسیم، اما چند جلد رمان و تک نگاری‌های زیادی درباره تهران نوشته است یا با توجه به اینکه به دنبال شخصیت‌های اثرگذار فرهنگی بوده ام احمد شاملو چهره فرهنگی مهمی در تهران بوده است. تعریف کلی ما از نویسنده در این کتاب، آدم‌هایی بوده اند که به معنای واقعی به تهران فکر کرده اند.

نویسنده رمان «شب شمس» درباره کامل بودن کتاب تازه منتشر شده اش بیان می‌کند: از نتیجه نهایی کار راضی هستم. کیفیت مجموعه کتب سده نشان می‌دهد رپرتاژ است یا نیست. به نظر من نه تنها رپرتاژ نیست، بلکه کتاب «صد سال نویسندگی در تهران» می‌تواند مرجعی برای معرفی تعدادی چهره فرهنگی باشد.

او به دوست لهستانی اش که دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران است و این کتاب برای او جذاب و راهگشا بوده اشاره‌ای می‌کند و می‌گوید: اتفاقا او مخاطب جدی ادبیات نیست و فقط‌ می‌خواهد با تعدادی چهره که ما به آن‌ها مشاهیر فرهنگی می‌گوییم آشنا شود؛ بنابراین کتاب‌هایی از این دست می‌تواند مخاطب متفاوتی داشته باشد. در نهایت از کار راضی هستم به دلیل اینکه صد چهره گوناگون دارد که می‌تواند تصویر کلی از تاریخ فرهنگی و هنری تهران را ارائه بدهد.

حسینی بیان می‌کند: تلاش کرده ام تا پیوستگی را در متن حفظ کنم؛ بعضی جا‌ها اطلاعاتی را در فصل‌های ابتدایی درباره چهره‌هایی آورده ام و در فصل‌های بعدی فقط از آنان نام برده ام و از تکرار پرهیز کرده ام مثل حضور آنان در مدرسه ها، دانشکده ها، حلقه‌های ادبی و گروه‌هایی که توانسته اند نسلی از نویسنده را پرورش بدهند.

به باور این نویسنده، انتخاب یک فرد غیر بومی برای تألیف کتابی درباره تهران شاید اهمیتی نداشته باشد زیرا؛ «بیشتر با تاریخ ادبیات روبه رو بوده ایم تا کوچه و خیابان تهران. این کتاب بیشتر از اینکه بخواهد از تجربه شهری من به دست آید، حاصل تجربه روزنامه نگاری و ادبی ام است.»