رؤیای ناتمام یک سقف برای معلولان

فرزانه شهامت | شهرآرانیوز؛ «۳۵۰ هزار تومان، همه اش همین.» درآمد ماهانه اش را می‌گوید. درآمد که نمی‌شود گفت، مستمری بهزیستی است. بعد از شغل‌های موقت و بیکاری‌های چندباره اش، فعلا این تنها دینگ دینگ پیامک واریزی به کارت بانکی اش به حساب می‌آید. هنوز ۱۰، ۱۲ روز به آخر برج مانده است و زهرا می‌گوید استرس کرایه خانه اش را دارد.

با خواهش و تمنا صاحبخانه را راضی کرده است که تمام ۱۰ میلیون سرمایه اش را به عنوان پول رهن برای این خانه پنجاه متری بگیرد، به اضافه ۹۰۰ هزار تومان کرایه که هنوز نمی‌داند چطور باید آن را جفت و جور کند. حوصله فکر کردن به شاید‌ها را ندارد، به اینکه شاید اگر پاهایش کوتاه و بلند نبود و موقع راه رفتن، لنگ نمی‌زد و نفس هایش به شماره نمی‌افتاد، راحت‌تر دنبال کار می‌گشت. حداقلش این بود که این حس تنفر از ترحم بقیه را نداشت و شاید راحت‌تر می‌توانست به یکی از خواستگارهایش در روستای پدری بله بگوید. البته نه حالا که چهل و چند ساله است.

او دارد درباره قدیم‌هایی حرف می‌زند که خوش بر و روتر از الان بود و این پای عیب‌ناک، این قدر اذیتش نمی‌کرد. اصلا شاید هرگز تک و تنها به مشهد مهاجرت نمی‌کرد یا لااقل مجبور نبود برای ماندن در این خانه همکف منت صاحب خانه را بکشد. مردم به زهرا می‌گویند معلول. او یکی از ۱۳ هزار و ۹۷۲ مددجوی بهزیستی خراسان رضوی است که خانه ندارد. ۷۵ درصد از این تعداد را معلولان، تشکیل می‌دهند. کرایه نشینی برای امثال زهرا، نسبت به آدم‌های سالم و با ظاهر معمولی، رنج مضاعفی دارد.

حکایت یک حذف

روزشان از تقویم ملی حذف شده است. ده دوازده سالی می‌شود در مناسبت‌های ۲۰ مهر، روز جهانی اسکان معلولان و سالمندان درج نمی‌شود. حذف این مناسبت جهانی از تقویم ملی، مصوبه شورای فرهنگ عمومی کشور بود. منصور واعظی، دبیر وقت شورای فرهنگ عمومی کشور، همان زمان گفت که دلیل آن، وجود روز‌های جهانی سالمندان و معلولان در تقویم بوده است. کارشناسانی که، دشواری‌های این دو قشر، به ویژه معلولان را در زمینه مسکن از نزدیک لمس کرده اند، موافق این تصمیم نبوده اند و نیستند.

«متأسفانه به دلیل نگرش منفی برخی از صاحب خانه ها، به مددجویان معلول ما منزل به اجاره نمی‌دهند یا اگر بدهند مددجو ماندگاری چندانی ندارد و ناچار به تعویض خانه می‌شود. بعضی هایشان دچار مشکلات جسمی هستند و باید در منزلی با شرایط خاص زندگی کنند مثلا حتما طبقه همکف یا مناسب سازی شده باشد. پیدا کردن چنین خانه‌هایی با محدودیت‌های مالی، سخت است.» این‌ها برش‌هایی کوتاه از مشکلات مسکن معلولان است که حسن فرخی به آن اشاره می‌کند.

او کارشناس مسئول مسکن مددجویان بهزیستی استان است و با اطلاعاتی که از وضعیت آ ن‌ها دارد، می‌گوید که وجود این مناسبت در تقویم، لازم بود و حذف آن نابه جا، باید به جای حذف، برجسته می‌شد و دغدغه جامعه را بیشتر می‌کرد؛ چیزی در حکم یک تلنگر برای همه به ویژه کسانی که دستی در کار دارند تا ببینند در این زمینه چه کرده اند.

به گفته این کارشناس، مناسبتی جهانی برای توجه به این نیاز اساسی در حالی حذف شده است که فقط در خراسان رضوی ۱۱۱۷ خانوار دو یا چند عضو معلول دارند. در ۵۷۳۹ خانوار، سرپرست خانواده معلول است و همه این خانوار‌ها با دشواری‌هایی که اشاره شد، مستأجرند و «معمولا هم از قشر کم برخوردار جامعه هستند. نه به دلیل ناتوانی‌هایی ذاتی، بلکه به دلیل شرایطی که جامعه بر فرد معلول تحمیل می‌کند او را نمی‌پذیرد و با همه توانمندی هایش به او اعتماد نمی‌کند؛ فرصت نمی‌دهد و نتیجه طبیعی این رفتار فقر است.»

حرف‌های داخل گیومه را محمدایمانی راد می‌گوید تا تأکیدی باشد بر اینکه چرا باید به مسکن معلولان توجه ویژه شود. او مدیرعامل جامعه معلولان شاخه خراسان رضوی است.

مشت، نمونه خانوار

خوشبختانه این ساختمان، آسانسور دارد و در نگاه نخست، خاطرت را آسوده می‌کند که یک ویلچرنشین، مجبور نیست با خزاندن خودش روی پله‌ها به منزلش برسد. این ظاهر ماجراست. باید ویلچرنشین باشی تا عمق دشواری‌های این قشر را درک کنی.

«آسانسور کوچک است. معلول باید از ویلچر پیاده شود. کف آسانسور بنشیند، ویلچرش را جمع کند تا در بسته شود. به طبقه مورد نظر که رسید، باز خودش را روی زمین بخزاند و بیرون بیاید. بعد ویلچرش را بیرون بیاورد، باز کند و سوار شود.»

ایمانی راد، علاوه بر تجربه شخصی اش از محدودیت‌های جسمی، سال هاست که در کسوت فعال اجتماعی ظاهر شده است. حافظه اش مملو از درد دل‌هایی از این دست است که معلولان با او در میان می‌گذارند. هر چه باشد، چهارهزار نفر با انواع محدودیت‌های ذهنی و جسمی، عضو این سازمان مردم نهاد در استان هستند و آنچه مدیرعامل به نیابت از اعضا می‌گوید، مشتی نمونه خروار است از شرایطی که جامعه برای مسکن این قشر، رقم زده است.
ساختمان‌هایی که آسانسور دارد، اما تا رسیدن به آن باید چند پله را بالا رفت.

اسکان معلولانی با محدودیت‌های جسمی در طبقات غیرهمکف و حل نشدن مسئله سند در برخی خانه‌های واگذار شده به مددجویان تعدادی از مشکلاتی است که او بیان می‌کند و نکته عجیب آنکه مربوط به مجتمع‌های مسکونی‌ای است که برای جامعه هدف بهزیستی ساخته شده است. او به جانمایی این مجتمع‌ها هم نقد دارد، اینکه به دلیل ارزان بودن زمین، در حاشیه شهر‌ها یا شهر‌های جدید نزدیک به مشهد جانمایی می‌شوند بدون آنکه زیرساخت‌هایی مثل حمل و نقل برای فرد کم توان جسمی فراهم باشد.

خانه‌هایی که با این وضعیت، واگذار می‌شود و در ظاهر، معلول را از رنج کرایه نشینی نجات می‌دهد، تعهدنامه‌ای هم دارد مبنی بر اینکه تا ۱۵ سال حق فروش و اجاره آن را ندارد و به لحاظ قانونی باید در آن سکونت داشته باشد. این یعنی انتخاب ناگزیر بین شغل و خانه، تغییر دادن شغل یا هزینه‌های رفت و آمد روزانه، آن هم با شرایط کنونی حمل و نقل عمومی برای توان یابان. او همه این‌ها را با قصه‌هایی واقعی از همشهریانمان همراه می‌کند تا باورمان شود، مشکلات مسکن معلولان یکی دو تا نیست.

این خانه آسایش ندارد

باید بسازد، با شرایط خانه‌ای که به درد او نمی‌خورد. با سرویس بهداشتی و حمام کوچکی که گوشه حیاط است، با پله‌ها و در ورودی که ویلچر از آن رد نمی‌شود و خیلی چیز‌های دیگر. حکایت بسیاری از معلولانی که مستأجرند، از این قرار است. آ ن‌ها نمی‌توانند از کمک‌های مالی برای مناسب سازی منزلشان استفاده کنند. منطقی هم نیست. چهار روز دیگر که بخواهند اسباب کشی کنند، ممکن است خانه جدید، همان آش و همان کاسه باشد.

حکایت آن‌هایی که توانسته اند در گوشه‌ای از مشهد و دیگر نقاط استان سقفی دائمی پیدا کنند نیز چنگی به دل نمی‌زند. سرپرست معاونت توان بخشی بهزیستی خراسان رضوی به شهرآرا می‌گوید: بیش از ۳۵۰۰ مددجو در صف انتظار برای دریافت کمک‌های بلاعوض مناسب سازی هستند. حمیدرضا علیزاده رضایی اعتبار احتمالی امسال را شش میلیارد تومان بیان می‌کند که فعلا یک میلیارد تومان آن، نقد شده است.

آن طور که می‌گوید پارسال ۴ میلیارد تومان اعتبار مناسب سازی به ۱۰۰۰ مددجو داده شد و این یعنی، سرعت پرداخت این کمک‌ها به صف بلند متقاضیان نمی‌رسد. او نتیجه جلسه با تیم جدید مدیریت شهری و شخص شهردار را امیدبخش بیان می‌کند و از تفاهم نامه‌ای می‌گوید که در مرحله رایزنی است و یکی از بند‌های آن، آغاز نهضت مناسب سازی خانه‌های معلولان با کمک شهرداری مشهد است.
او قبول دارد که مناسب نبودن شرایط زندگی برای معلولان در مجتمع‌های مسکونی مددجویان بهزیستی پذیرفتنی نیست و رایزنی برای مجاب کردن خیران برای ساخت واحد‌هایی در خور مددجویان در حال انجام است.

شاید وقتی دیگر

توصیفی که مدیرعامل جمعیت معلولان استان از وضعیت خانه دارشدن این قشر، با تورم سرسام آور کنونی می‌گوید، جای تأمل دارد: خانه دار شدن برای خیلی‌ها محال شده است، برای معلولان محال تر. این توصیف را بگذارید کنار آمار‌های کارشناس مسئول مسکن مددجویان بهزیستی استان که می‌گوید: پارسال قرار بود ۱۳۰۰ واحد مسکونی به مددجو‌های بهزیستی استان واگذار شود که با همه تلاش ها، ۸۱ درصد آن محقق شد. از تعهد تحویل ۱۳۰۰ واحد امسال هم، فعلا ۳۵ درصد، عملی شده است. آمار‌های فرخی از ۳۱۰۶ واحد نیمه تمام حکایت دارد که تکمیل آن‌ها به تورم سرسام آور کنونی و خالی بودن جیب مددجو‌ها خورده است.

حمیده محدث، معاون مشارکت‌های مردمی بهزیستی استان، در گفتگو با شهرآرا از مشکل مضاعف خانه دار شدن معلولان مشهدی این طور می‌گوید: در مشهد با مسئله زمین مواجه هستیم. لازمه جذب خیران برای ساخت مسکن مددجویان با اولویت خانواده‌های دارای چند معلول، داشتن زمین است.

در دیدار با شهردار مشهد درخواست واگذاری زمین را مطرح کردم، نظیر اتفاقی که از سوی معاونت اقتصادی شهرداری صورت می‌گیرد و زمین به انبوه سازان مسکن واگذار می‌شود. درخواست دیگرم این بود که بخشی از سهم شهرداری از واحد‌های ساخته شده، به مددجویان بهزیستی اختصاص پیدا کند.

محدث می‌گوید از هر ۱۰ مراجعه به مدیران بهزیستی در ملاقات‌های عمومی، هشت مورد مشکل مسکن دارند. زمینی که سازمان زمین و مسکن، حسب وظایف قانونی بتواند به ما واگذار کند، در مشهد و برخی دیگر از شهرستان‌ها نیست. درباره گزینه شهرداری هم دیدار‌ها و رایزنی‌ها مربوط به چند روز پیش است و برای نتیجه نهایی باید منتظر ماند.

سایر برنامه‌هایی که او می‌گوید زمان بر است؛ به طور مثال اختلافات داخلی دستگاه‌های متولی سر فلان پروژه مسکونی ۳۰۰ واحدی حل، تفاهم نامه‌ها منعقد و اعتبار لازم از بهزیستی کشور، درخواست شود. او برای خانه دار شدن معلولان به زمزمه‌هایی امیدوار است که از مسئولان بهزیستی کشور شنیده است؛ زمزمه‌هایی در مورد برنامه ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی که جزو شعار‌های انتخاباتی  آیت ا... سید ابراهیم رئیسی بود و رایزنی‌هایی برای تحقق آن در حال انجام است.