نگاهی به کتاب «نقشِ نام امام علی (ع) در بنا‌های تاریخی»

شهرآرانیوز - نقش نام مبارک حضرت علی (ع) به خط کوفی بنایی، از تزئینات رایج در بنا‌های آیینی و یادمانی در ایران به شمار می‌آید. آقای دکتر غلامحسین معماریان در کتاب ارزشمند خود «نام علی (ع) در معماری اسلامی ایران با روش خط بنایی»، تصاویر نمونه‌های متعددی از نقوش تزئینی نام حضرت علی (ع) را گردآوری و منتشر کرده است.

با این‌حال مؤلف محترم این کتاب، نمونه‌هایی نسبتا کهن و بسیار مهم از این دست نقوش را، به‌ویژه در شماری از بنا‌های شاخص دوره ایلخانی و سده هشتم هجری همچون گنبد سلطانیه و مقابر باغ گنبد سبز قم که در قالب گچ‌بری اجرا شده، از قلم انداخته است. در‌حالی‌که تنوع نقش نام علی (ع) به شیوه خط کوفی بنایی، به‌گونه‌ای‌که در مقابر باغ گنبد سبز قم به چشم می‌خورد، در کمتر بنای دیگری وجود دارد.

به نظر می‌رسد کهن‌ترین نمونه‌های شناخته‌شده از نقوش تزئینی نام علی (ع) در معماری اسلامی نه متعلق به ایران، بلکه متعلق به حوزه جغرافیایی شام بوده است. تصویر نمونه‌ای از این دست نقوش را که در قلعه شهر حلب در شمال سوریه به دست آمده، هرتسفلد، باستان‌شناس آلمانی، در کتاب خود درباره کتیبه‌های اسلامی این شهر که حدود نزدیک به صد‌سال پیش منتشر شده، معرفی کرده است. نمونه دیگر، در قلعه شهر طرابلس در ساحل لبنان وجود دارد که احتمالا متعلق‌به دوره حاکمیت امرای شیعه مذهب بنی‌عمار (سده پنجم هجری) بوده است.

البته نمونه‌ای نیز متعلق به دوره مملوکی در مسجد و مزار ابراهیم ادهم در شهر جبله در ساحل سوریه وجود دارد که نگارنده این سطور پیش از این در وبلاگ گنجینه معرفی کرده است. همچنین از نمونه‌های در بردارنده نقش نام علی (ع) در بنا‌های دوره ایلخانی خارج از خاک ایران، می‌توان به مناره زیارتگاه ذوالکفل پیامبر (از آثار معماری دوره الجایتو)، واقع در منطقه «الکفل» (بین کوفه و حلّه) در عراق اشاره کرد.