نگاهی به آخرین تحولات در روابط میان ایران و عربستان

به گزارش شهرآرانیوز؛ از اوایل سال ۲۰۲۱ میلادی، گفتگو‌ها میان ایران و عربستان سعودی آغاز شد و به رغم پیچیده بودن مشکلات میان دو کشور، این امیدواری اولیه وجود داشت که گفتگو‌ها در میان مدت به نتایجی برسد، اما اکنون، شرایط به گونه‌ای است که به رغم تداوم گفتگو‌های «جدی و محترمانه»، فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان، می‌گوید این مذاکرات تا کنون پیشرفت چندانی نداشته است.

توضیح آنکه وزیر خارجه عربستان سعودی در رم و در حاشیه نشست گروه ۲۰ در آخرین اظهار نظر درباره مذاکره ریاض با تهران به «سی ان بی سی» گفت: «مذاکرات با ایران، دوستانه است، اما پیشرفت زیادی نداشته است. ما در حال مذاکره و متعهد به یافتن مسیری برای حصول توافق با ایران هستیم تا به شکلی بی ثباتی امنیتی منطقه را حل و فصل کنیم و بتوانیم آینده‌ای مساعد برای مردم رقم بزنیم. تا بدین جای کار، ماهیت این مذاکرات، مقدماتی بوده اند. ما چهار دور مذاکره داشته ایم. ممکن است دور دیگری از مذاکره نیز داشته باشیم. درباره این مسئله کار می‌کنیم، اما تا کنون به هیچ نتیجه قاطعی نرسیده ایم. با این حال، این مذاکرات آن قدر مثبت بوده اند که اجازه دهند گفتگو‌های بیشتری داشته باشیم.»

اضافه شدن لبنان به موارد اختلافی

هم زمان با این وضعیت، ابهام در احیای برجام و احتمال تشدید تنش‌ها با کشور‌های غربی، چشم انداز آینده مذاکرات منطقه‌ای را نیز تحت تأثیر قرار داده است، به گونه‌ای که می‌توان درگیری دیپلماتیک اخیر عربستان با لبنان را در این راستا بررسی کرد، مسئله‌ای که بدون شک بر مذاکرات ایران و عربستان اثرگذار خواهد بود.

در روز‌های گذشته، عربستان سعودی و سه کشور عربی حاشیه خلیج فارس به بهانه حمایت وزیر اطلاع رسانی لبنان از ملت یمن، سفرای خود را از بیروت فراخواندند. جرج قرداحی، وزیر اطلاع رسانی لبنان، هفته گذشته در یک برنامه تلویزیونی که پیش از انتصابش به عنوان وزیر، ضبط شده بود، به صراحت بر ضرورت توقف «تجاوز» به یمن تأکید کرده بود. قرداحی در این برنامه اعلام کرد که عربستان سعودی و کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس باید «جنگ بیهوده علیه ملت یمن را تمام کنند.»

این ماجرا دوقطبی عرصه سیاسی لبنان را تشدید کرده و دور جدیدی از درگیری بین طرف‌های حامی ایران و عربستان سعودی را پدید آورده است. از آنجایی که قرداحی از جریان مؤتلف حزب ا... لبنان است و مواضع او در سه دهه اخیر در حمایت از «محور مقاومت» بوده، حزب ا... لبنان فعالانه به صحنه آمده است و از او حمایت می‌کند. اظهارات قرداحی، اما خشم عربستان سعودی را به دنبال داشته است، به گونه‌ای که ریاض و به تبعیت از آن، بحرین، امارات و کویت، سفرای خود را از لبنان فراخواندند.

از سوی دیگر، سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان، روز گذشته در نشست خبری هفتگی خود درباره مذاکرات ایران و عربستان و مشکل ایجاد شده بین عربستان و لبنان گفت: گفتگو‌های ما با عربستان، دوجانبه و منطقه‌ای است و درباره دوستان خود با کسی صحبت نمی‌کنیم. فکر می‌کنم ریاض هم می‌داند سیاست فشار به دیگر کشور‌ها مدتی است اثر خود را از دست داده است. طبیعی است که ایران در کنار مردم یمن و لبنان ایستاده است. گفتگو‌ها بین ایران و عربستان، جدی است و ادامه دارد و به جدیت طرف مقابل و عبور از اظهارات صرف رسانه‌ای بستگی دارد.

اما حال با نظر به فاکتور‌های متعدد دخیل در روابط میان ایران و عربستان، از جمله تنش اخیر کشور‌های خلیج فارس با لبنان و همچنین اختلاف نظر ایران و غرب در پرونده هسته‌ای کشورمان، پرسش این است که آینده گفتگو‌های میان ایران و عربستان چه نتیجه‌ای به دنبال خواهد داشت. کارشناسان درباره این پرسش، نظرات مختلفی مطرح می‌کنند.

عادی سازی روابط با عربستان امکان پذیر است

جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل خاورمیانه، در گفتگو با «فردا» درباره چشم انداز روابط ایران و عربستان گفت: مذاکرات فعلی با عربستان در چارچوب ایجاد یک منطقه امن و عاری از نیرو‌های خارجی است. اینکه مذاکرات تا کنون چهار دور انجام شده است، نشان می‌دهد که امکان ادامه دارد. یعنی اگر قرار بود به نتیجه نرسد، در همان جلسات اول و دوم متوقف می‌شد و ادامه دار بودن آن خود نشان مثبتی است.

یعنی نشان می‌دهد که دو طرف این روند را قبول دارند و خواستار حرکت به سوی روابط عادی هستند. اظهارات مقامات ما هم که یک قدرت منطقه‌ای هستیم، خوش بینانه است و این یعنی مذاکرات می‌تواند ادامه یابد. البته هنوز با اینکه منجر به یک دوستی شود، فاصله داریم. در عین حال ممکن است که در نتیجه این مذاکرات، روابط خصمانه فعلی به روابط عادی تبدیل شود.

امکان حصول یک توافق محدود

فریدون مجلسی، دیپلمات اسبق، نیز در گفتگو با «اعتمادآنلاین» درباره سرنوشت مذاکرات میان ایران و عربستان گفت: به نظر من، امکان حصول یک توافق محدود و کوچک در شرایط فعلی وجود دارد؛ برای اینکه عربستان با دید تجاری به موضوع نگاه می‌کند و کاهش تنش با ایران از نظر اقتصادی و سیاسی برای ریاض به صرفه است. از طرف دیگر، بازشدن راه حج عمره و حج تمتع می‌تواند یک سود اقتصادی مناسب را نصیب سعودی‌ها کند و کاهش نسبی تنش‌ها و مدیریت روابط می‌تواند این راه را باز کند. اما اگر تصور می‌کنیم عربستان به یک کشور دوست برای ایران، به عنوان یک کشور در تقابل با آمریکا، تبدیل خواهد شد، غیرممکن است.

اگر به تجربه تاریخی نگاه کنیم، اگر ایالات متحده موافق تحریم ایران باشد آن‌ها نیز فعالانه با تحریم‌ها همراهی خواهند کرد و واقعیت این است که از تحریم ایران منتفع هم می‌شوند. دلایل این موضوع هم روشن است؛ رقیبشان در منطقه ضعیف‌تر می‌شود، دست عربستان برای اعمال نفوذ در منطقه باز می‌شود و با بیشتر شدن قدرتشان، وضعیت بهتری نسبت به رقیب پیدا می‌کنند.