روایتی از پرسه‌زنی معتادان متجاهر در شهر و دردسر‌های سامان‌دهی آن‌ها

محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ دور آتش نشسته اند؛ آن قدر نزدیک که بیشتر به فرو رفتن در دهان آتش شبیه است تا گرم شدن. شعله‌های آتش تا نیمه جان می‌شود، تکه پارچه‌های کهنه و ضایعات پلاستیکی را به خوردش می‌دهند. اگر تکه چوبی هم پیدا شود، حکایت آب است وسط کویر. یک نفرشان همان طور نشسته خوابش برده است؛ مثل یک مشت جمع شده کنار شمشادها. در زوزه‌های باد و سرمای خشک پاییزی همین آتش نیمه جان، جانشان را از سرما حفظ کرده است. به ظاهر با کسی کاری ندارند و در عالم خودشان غرق شده اند، اما حضورشان ترسی است بر دل رهگذران. به خصوص اگر رهگذر، خانمی تنها باشد یا مادری که بچه‌ای به بغل گرفته است و از خیابانی قصد عبور دارد.

عرض بزرگ راه بابانظر (صد متری) را با ترس از تصادف با ماشین‌های سنگین و خودرو‌هایی که روی دور سرعت اند، پشت سر می‌گذاریم و حالا وسط بولوار دیدن تجمع معتادان ترسی بدتر از ترس تصادف به جانمان می‌اندازد. سمت دیگر بولوار را با وسواسی کمتر و سریع‌تر رد می‌شویم. حالا حس مشترکی پیدا می‌کنیم با شهروندانی که با پیام هایشان در طول یک ماه گذشته درد دلشان را با ما در میان گذاشته بودند و از مسئولان درخواست رسیدگی و سامان دهی معتادان متجاهر را داشتند.

حضورشان ترسی است بر دل ما رهگذران

یکی از شهروندان که از حضور معتادان بولوار خواب ترسی روزانه را در عبور و مرور از خیابان تجربه می‌کند، می‌گوید: چرا پلیس یا ارگان‌های دیگری که باید به وضع معتادان متجاهر رسیدگی کنند، آن‌ها را از وسط بولوار‌ها و گوشه و کنار خیابان‌ها جمع نمی‌کنند؟ هر بار که می‌خواهیم از خیابان عبور کنیم، از دیدن معتادان کارتن خواب هراس به جانمان می‌افتد.

یکی از شهروندان دیگر هم به خبرنگار ما می‌گوید: شاید در ظاهر یک فرد معتاد را مجرم ندانند و بگویند بیمار و آسیب دیده اجتماعی است، اما زور مواد گاهی آن قدر زیاد است که هوشیاری و عقل از کفِ این افراد می‌برد. مگر نبوده است تخلفات و حوادثی که این افراد باعث و بانی اش بوده اند؛ از سرقت‌های خرد و کلان تا زورگیری و کیف قابی. اگر کاری هم به کسی نداشته باشند، باز هم حضورشان ترسی است بر دل ما رهگذران.

تردد معتادان کارتن خواب در هر نقطه شهر

به آدرسی که یکی دیگر از شهروندان در نزدیکی پاساژ‌ها و مجتمع‌های تجاری منطقه گردشگری سپاد در بولوار خیام داده است، سر می‌زنیم. این طرف مجتمع‌ها با آن طرفشان چیزی شبیه سیاهی است و سفیدی. این طرف تجمع مجتمع‌های به نسبت لاکچری است با تردد بازاری‌ها و مشتریان و در فاصله‌ای نه خیلی دورتر از این مجتمع ها، محلی برای تجمع کارتن خواب‌ها و خرده مواد فروش ها.

دونفرشان انگار در فاصله‌ای صدمتری از یکی از مجتمع‌های تجاری در کمین رهگذران نشسته اند. چیزی شبیه زاغ سیاه چوب زدن رهگذران. یکی شان ریش و مو‌های بلندی دارد و معلوم است مدت هاست با آب و شانه غریبه بوده است. چشم هایش براثر مصرف مواد گشاد شده و انگار دائم با تعجب در حال پاییدن دور و اطراف است. دست‌های چرک مرد شده اش را گاهی تکان می‌دهد. آن یکی در عالم خودش با کسی حرف می‌زند. رنگ پوست دستانش با کاپشن مشکی تنش یکی شده است.

چشم هایش گود افتاده و گوشه لب هایش شوره بسته است. دونفرشان جوری دست از زندگی شسته اند که انگار هیچ کس آن‌ها را نمی‌بیند یا اصلا واکنش رهگذران و نگاه‌های متعجب و ترسشان از آن ها، برایشان مهم نیست. رهگذران راهشان را جوری کج می‌کنند که با فاصله از این دو معتاد کارتن خواب مسیرشان را ادامه دهند. ترسی را که این رهگذران تجربه می‌کنند، شاید روزی خیلی از افراد تجربه کرده باشند. شاید جمع شدن این کارتن خواب‌ها که در هر نقطه‌ای از شهر دیده می‌شوند، راهی باشد برای عبور از این ترس‌های مشترک.

رفتار‌ها و حرکات عجیب، عامل هراس از معتادان

پیام دیگری را که یکی از شهروندان از تردد معتادان کارتن خواب فرستاده است یک بار دیگر مرور می‌کنیم. «لطفا به مسئولان بگویید آیا تا حالا پای پیاده در گوشه و کنار شهر مجبور به تردد شده اند؟ همین هفته یک معتاد در جدول‌های خیابان ما در خیابان ولیعصر در نزدیکی میدان فهمیده افتاده بود. می‌گفتند یا زیادی قرص مصرف کرده یا زیادی تزریق کرده است. همه می‌ترسیدند که نزدیک شوند. زنده بود، اما جرئت کمک به او را نداشتند. این قدر که در بین این معتادان رها افراد توهم زده و دچار رفتار‌ها و حرکات عجیب دیده اند، از آن‌ها هراس دارند.»

بین پیام‌هایی که شهروندان برای پیگیری به خبرنگارمان منتقل می‌کنند، نقطه دردناک آنان معتادان کارتن خواب زن است؛ زنانی که اعتیاد زندگی شان را مثل صورت و دست‌های چرکی شان، سیاه کرده است. شاید تنها راه بازگشت به خانه، کنار گذاشتن همین اعتیادی باشد که شنیده اند خانمان سوز است، اما خانمانشان را به دستش سپرده اند. شاید خیلی از این معتادان را بشود با پیش پا گذاشتن راهی برای ترک اعتیاد در مراکز نگهداری از آسیب دیدگان اجتماعی به زندگی بازگرداند. شرطش همت مسئولان است برای فراهم کردن زیرساخت‌های نگهداری و توانمندسازی آنان و مهم‌تر از همه اراده خود مصرف کنندگان برای رهایی از اعتیاد و نجات از نابودی تدریجی.

معاون شهردار و رئیس سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد خبر داد

گرم خانه‌های شهر پذیرای معتادان

برای جمع آوری و سامان دهی معتادان متجاهر، هر چند مدیریت شهری وظیفه مستقیم قانونی ندارد، اما با هدف کمک به مدیریت این آسیب اجتماعی و پاک سازی چهره شهر از کارتن خواب‌ها و معتادان، اقدامات مختلفی را در دست اجرا دارد. ایجاد گرم خانه‌ها برای پذیرش معتادان کارتن خواب، جمع آوری داوطلبانه آنان با اکیپ‌های ویژه و انتقال آنان به گرم خانه ها، تأمین دو وعده غذایی به همراه خدمات بهداشتی از جمله اقداماتی است که مدیریت شهری در بحث سامان دهی معتادان، اعم از معتادان متجاهر، معتادان بدون جا و مکان و معتادان رها در شهر، در دستور کار خود قرار داده است.

درباره خدمات رسانی در بحث سامان دهی معتادان متجاهر و کارتن خواب با معاون شهردار و رئیس سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد گفتگو می‌کنیم. سید مجتبی منتظری ابتدا به بحث فرا رسیدن فصل سرما و ضرورت سامان دهی معتادان کارتن خواب اشاره می‌کند و می‌گوید: برای معتادان کارتن خواب و متجاهر در شهر، به ویژه مناطق حاشیه شهر و پاتوق‌های تجمع آنان، طرح پذیرش در گرم خانه‌ها را به روال سال‌های گذشته از ابتدای پاییز آغاز کرده ایم. به خودی خود پذیرش معتادان کارتن خواب در این گرم خانه‌ها علاوه بر نجات جان آن‌ها از سرما در طول شب، از حضور و تردد شبانه آنان در شهر نیز جلوگیری می‌کند.

کاهش تجمع شبانه معتادان کارتن خواب با فعالیت گرم خانه‌ها

تجمع‌های شبانه معتادان کارتن خواب با روشن کردن آتش در گوشه و کنار زمین‌های خالی، مخروبه‌ها و مناطقی از حاشیه شهر که در مجاورت محله‌های مسکونی است، به جز احساس ناامنی برای شهروندان، خطر مرگ بر اثر سرما را برای خود آنان نیز به دنبال دارد.

در این راستا خدمات گرم خانه‌های شهرداری هم به نجات جان معتادان کارتن خواب از سرما منجر می‌شود و هم به کاهش تردد‌ها و تجمع‌های شبانه آنان.
درباره این گرم خانه‌ها معاون شهردار اعلام می‌کند: اکنون ۲ گرم خانه در خانه سبز شهرداری با ظرفیت پذیرش ۱۰۰ نفر ویژه زنان و ۱۰۰ نفر ویژه مردان در بحث سامان دهی معتادان کارتن خواب و افراد بی خانمان در حال بهره برداری است.

۲ گرم خانه ویژه سامان د هی معتادان کارتن خواب و افراد بی خانمان، در منطقه ۳ شهرداری نیز آماده بهره برداری است؛ یک گرم خانه ویژه بانوان با ظرفیت پذیرش ۳۰ نفر و یک گرم خانه ویژه مردان با ظرفیت پذیرش ۸۰ نفر. همچنین یک گرم خانه در منطقه ۲ شهرداری با ظرفیت پذیرش ۵۰ نفر ویژه مردان در حال آماده سازی است. یک گرم خانه در منطقه ۵ شهرداری ویژه مردان با ظرفیت پذیرش ۶۰ نفر نیز آماده بهره برداری است.
منتظری تأکید می‌کند: درصورت نیاز به ظرفیت‌های بیشتر برای سامان دهی معتادان کارتن خواب در فصل سرما، آمادگی افزایش ظرفیت در سایر مناطق شهرداری، از جمله منطقه ۷، منطقه ۴ و منطقه ۶ وجود دارد.

سامان دهی شبانه معتادان کارتن خواب داوطلبانه است

منتظری درباره خدمت رسانی در این مراکز برای معتادان کارتن خواب و بی خانمان‌ها توضیح می‌دهد: طرح جمع آوری داوطلبانه معتادان و کارتن خواب‌ها برای پذیرش در گرم خانه‌های شهرداری از ساعت ۲۰ شب شروع می‌شود تا ۸ صبح روز بعد. علاوه بر فراهم ساختن امکانات استراحت، استحمام و امکانات بهداشتی، یک وعده غذای گرم برای شام و همچنین یک وعده صبحانه نیز برای معتادان کارتن خواب و بی خانمان‌ها در نظر گرفته شده است.

به گفته وی، خدماتی از جمله مشاوره و مددکاری اجتماعی نیز جزو خدمات گرم خانه‌های در نظر گرفته شده است که پس از پذیرش و در صورت تمایل افراد، مشاوره و مددکاری اجتماعی نیز صورت می‌گیرد.
معاون شهردار تأکید می‌کند: حضور در گرم خانه‌های شهرداری به صورت داوطلبانه است، در هر منطقه شهری یک خودرو ون به صورت مستقل وظیفه گشت زنی و انتقال افراد متقاضی از بین کارتن خواب‌ها و بی خانمان‌ها را به عهده دارد. همچنین اکیپ‌های سرای سبز زندگی (خانه سبز) نیز با ظرفیت ۱۳ دستگاه ون، شامل پنج دستگاه ون در شیفت صبح، شش دستگاه ون در شیفت عصر و دو دستگاه ون در طول شب، به صورت سه شیفت در ۲۴ ساعت فعال و آماده انتقال کارتن خواب‌ها و بی خانمان‌ها به گرم خانه‌ها هستند.

محدودیت نگهداری نباشد، یک روزه معتادان متجاهر را جمع‌ می‌کنیم

تماس‌ها و پیام‌های مکرر مردمی را که درخواست جمع آوری معتادان متجاهر را از وسط بولوارها، فضا‌های سبز، گوشه و کنار محلات دارند با فرمانده انتظامی مشهد در میان می‌گذاریم. سرهنگ حسین دهقان پور در گفتگو با خبرنگار ما اظهار می‌کند: اینکه مردم با رسانه‌ها تماس می‌گیرند و درخواست مطرح شدن مطالبه خود را درباره جمع آوری معتادان متجاهر دارند و این درخواست‌ها را در تماس با پلیس هم مطرح می‌کنند نشان دهنده حساسیت‌های مردمی و نیاز جامعه برای رفع آسیب اجتماعی معتادان متجاهر است.

وی تأکید می‌کند: طرح جمع آوری معتادان متجاهر و معتادان پرخطر که زمینه ساز جرم‌های مختلف در شهر هستند، جزو طرح‌های نیروی انتظامی است که به طور مستمر اجرا می‌کنیم. با این حال نمی‌خواهیم فقط شعار دهیم که طرح‌های ضربتی جمع آوری معتادان متجاهر در نقطه مطلوب بوده است. قطعا مشکلاتی در این زمینه وجود دارد.

نگهداری بیش از ۳۷۰۰ معتاد متجاهر مشهد در کمپ‌ها

فرمانده انتظامی مشهد درباره تعداد معتادان متجاهری که اکنون جمع آوری و به مراکز نگهداری آسیب دیدگان اجتماعی منتقل شده اند، اینطور اعلام می‌کند: بیش از سه هزار و ۷۰۰ معتاد متجاهر در کمپ‌های ترک اعتیاد ماده ۱۶ نگهداری می‌شوند. این مراکز از نظر ظرفیت پذیرش اشباع شده اند. به محض اینکه حتی یک معتاد متجاهر از این مراکز بعد از ترک اعتیاد به اجتماع بازگردانده می‌شود، بلافاصله یک معتاد دیگر را از شهر جمع آوری و بعد از طی شدن مراحل قانونی و قضایی به این مراکز منتقل می‌کنیم.

سرهنگ دهقان پور به این نکته هم تأکید می‌کند که ما این امکانات و توان را در نیروی انتظامی داریم تا به صورت ضربتی در طول یک روز همه معتادان متجاهر، پر خطر و کارتن خواب را جمع کنیم، اما محدودیت‌هایی در امکانات و زیرساخت‌های نگهداری و توانمندسازی این آسیب دیدگان وجود دارد. نمی‌توان معتادان را از یک نقطه شهر جمع کرد و صرفا به یک مکان منتقل کرد.

مکان نگهداری به پزشک، روان شناس، خوابگاه، صبحانه، نهار و شام نیاز دارد. برای بهبودی و بازگشت معتادان به جامعه به توانمندسازی شان نیاز هست؛ لذا همه این موارد را هیچ ارگانی به تنهایی نمی‌تواند انجام دهد. باید دستگاه‌های متولی مختلف در کنار یکدیگر هم افزایی داشته باشند و با تخصیص بودجه و همچنین برنامه ریزی بتوان چهره شهر را در شأن مشهد و به دور از آسیب اجتماعی حضور و تجمع معتادان در نقاط مختلف شهر حفظ کرد.

فرمانده انتظامی مشهد اظهار می‌کند: تردد و تجمع معتادان در وسط بولوار‌ها از جمله بزرگ راه‌ها به جز اینکه چهره نازیبایی از شهر ارائه می‌دهد، حتی عامل ایجاد تصادفات زیادی نیز هست؛ چنانکه در بیشتر تصادفات بزرگ راه‌ها از جمله صدمتری شاهد تصادفات عابر پیاده با عبور و مرور معتادان متجاهر هستیم.

کم کاری برخی دستگاه‌ها زنجیره سامان دهی معتادان را قطع می‌کند

معاون امور پیشگیری بهزیستی خراسان رضوی می‌گوید: هم مردم مطالبه جمع آوری و سامان دهی معتادان متجاهر را از مناطق مختلف شهر دارند و هم به دلیل وجود بارگاه رضوی و تردد زائران در مشهد، جمع آوری معتادان پرخطر و متجاهر ضرورت دارد.

غلامحسین دلبری در گفتگو با خبرنگار ما تأکید می‌کند: برای سامان دهی معتادان متجاهر قطعا بهزیستی به تنهایی نمی‌تواند وارد میدان شود و دستگاه‌های متولی دیگر باید هر کدام متناسب با خدماتشان وارد عمل شوند در غیر این صورت جمع آوری و سامان دهی معتادان متجاهر به سرانجام مطلوب نخواهد رسید.

به گفته وی، اگر فقط معتادان متجاهر را جمع و در مراکز ترک اعتیاد چند ماه نگهداری و بدون توانمندسازی رها کنیم، دوباره فرد معتاد به همان پاتوق‌ها و نقاط تردد قبلی اش بازمی گردد. این راهکار فقط پاک کردن صورت مسئله است؛ بنابراین باید به موضوع توانمندسازی و بازگرداندن معتادان متجاهر بعد از ترک اعتیاد به جامعه و کانون خانواده توجه کرد.

وی در پاسخ به این سؤال که در بحث توانمندسازی معتادان متجاهر مشکل اساسی چیست، توضیح می‌دهد: ابتدا باید امکانات و زیرساخت‌های مورد نیاز و اعتبار کافی به دستگاه‌های متولی برای نگهداری، درمان، سامان دهی و توانمندسازی این معتادان اختصاص یابد.

معاون پیشگیری بهزیستی خراسان رضوی، شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر، بهزیستی، دستگاه قضایی، نیروی انتظامی و دانشگاه علوم پزشکی مشهد را پنج دستگاهی برمی شمارد که به جد پای کار جمع آوری و سامان دهی معتادان متجاهر هستند. با این حال، جمع آوری و سامان دهی معتادان متجاهر منوط به ورود و کمک همه دستگاه هاست که اگر دستگاهی در این زمینه کم کاری کند این زنجیره قطع می‌شود.

دلبری به خلأ مشارکت‌های مردمی و حضور خیران در بحث توانمندسازی معتادان نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: ما از خیران تقاضا می‌کنیم که در حوزه سامان دهی معتادان متجاهر و بازگشت آنان به جامعه وکانون خانواده نیز کمک و یاری خود را دریغ نکنند؛ زیرا وقتی اسم معتادان را می‌آوریم، خیران حاضر به کمک مالی نیستند؛ د رصورتی که واقعا نجات یک فرد معتاد، نجات یک خانواده و در مرحله بعد نجات بخش بزرگ تری از یک جامعه است.

نیاز به بودجه

معاون پیشگیری بهزیستی خراسان رضوی یکی دیگر از مشکلات در زمینه سامان دهی و توانمندسازی معتادان متجاهر را بحث تأمین بودجه برمی شمارد و می‌گوید: از آنجا که خیلی از مراکز نگهداری آسیب دیدگان اجتماعی با مشارکت بخش خصوصی اداره می‌شود، متأسفانه بخش زیادی از مطالبات این مراکز همچنان باقی مانده است.

وی به این مسئله نیز اشاره می‌کند که دستگاه‌های متولی امر حتی به بحث مکان نگهداری این معتادان نیز اهمیت می‌دهند، چنان که مرکز نگهداری معتادان خلق آباد به دلیل نامناسب بودن توسط شورای هماهنگی تعطیل شد تا پس از مناسب سازی و ساخت و ساز بر اساس اصول و زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی بتوان مجددا این آسیب دیدگان اجتماعی را در این مرکز پذیرش و بازپروری کرد.