چرا پرخطر رانندگی می‌کنیم؟

حسین بهروان - عضو هیئت علمى دانشگاه فردوسى مشهد | شهرآرانیوز؛ بر اساس تحقیقاتی که کارشناسان متعدد انجام داده اند عوامل مؤثر بر رفتار رانندگی پرخطر را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

اول عوامل افزایش دهنده رفتار رانندگی پرخطر؛ شامل نیاز‌های اجتماعی (نظریه نیاز‌ها و کنش متقابل نمادی)، رفتار رانندگی خصومت آمیز (نظریه پرخاشگری و ناکامی)، تقدیرگریی (نظریه خنثی سازی)، قانون گریزی (نظریه کنترل اجتماعی بیرونی).

دوم عوامل کاهش دهنده رفتار رانندگی پرخطر؛ شامل قانون گرایی (نظریه کنترل اجتماعی درونی)، احساس هویت ملی و دینی (کنش متقابل نمادی)، رضایت از زندگی (نظریه کنش اجتماعی اثباتی)، نگرش به پلیس (کنش متقابل نمادی)، احتمال کشف و مجازات (کنش عقلانی).

سوم عوامل پایگاهی کنترل کننده رفتار رانندگی پرخطر (نظریه ضعف هنجاری).

براین اساس می‌توان سه فرضیه اساسی و تبیین کننده رفتار رانندگی پرخطر را به شرح زیر بیان کرد:

فرضیه اول: هرچقدر نیاز‌های اجتماعی رانندگان بیشتر، رفتار رانندگی خصومت آمیز (پرخاشگرانه) بیشتر، تقدیرگرایی بیشتر و قانون گریزی بیشتر باشد، رفتار رانندگی پرخطر بیشتر است.

فرضیه دوم: هرچه قانون گرایی بیشتر، احساس هویت ملی و دینی در شیوه رانندگی قوی تر، رضایت از زندگی بیشتر، نگرش به پلیس مثبت‌تر و احتمال کشف و مجازات بیشتر باشد، رانندگی پرخطر کمتر است.

فرضیه سوم: باتوجه به ضعف هنجاری در رانندگی، به نظر می‌رسد تفاوت معناداری ازلحاظ میزان رانندگی پرخطر برحسب زمینه‌های اجتماعی اقتصادی مانند جنسیت، سواد، تأهل، محل سکونت، نوع شغل یا منزلت شغلی وجود ندارد.
در این خصوص با ۳۷۶ راننده مقصر و غیرمقصر درگیر در تصادفات درون شهری مشهد، گفتگو شده است. نتایج این پژوهش بسیار جالب و تأمل برانگیز است.



از بررسی آمار‌های فوق می‌توان گفت که میزان رفتار رانندگی پرخطر مشهد برحسب نوع رفتار در مقایسه با کشور‌های توسعه یافته بسیار بیشتر است. این شیوع گسترده رفتار رانندگی پرخطر در مشهد باعث نوعی بی هنجاری در جامعه می‌شود و باید برای آن به فکر چاره بود.

یافته‌های این تحقیق نشان داد که میانگین رفتار رانندگی پرخطر رانندگان در بعد تخلفات عمدی و تخلفات غیرعمدی به ترتیب در حد ۱۸/۳ درصد و ۲۰ درصد است. عوامل زیر به ترتیب اهمیت بیشترین میزان تأثیر را بر شاخص کلی رفتار رانندگی پرخطر دارند: قانون گریزی (تأثیر مثبت)، رانندگی خصومت آمیز (مثبت)، احساس هویت ملی و دینی (منفی)، نیاز‌های اجتماعی (مثبت)، سابقه رانندگی (منفی)، سواد (منفی)، متوسط رانندگی در روز (منفی)، تعداد جریمه در سال گذشته (مثبت).

راهکار‌ها

برای کاهش رفتار رانندگی پرخطر در مشهد، چندین کار می‌شود کرد، از آن میان پیشنهاد می‌شود مسئولان فرهنگی و ترافیکی مشهد در راستای موارد زیر اقدام کنند.

• برای کاهش تصادفات مشهد بر اساس نتایج به دست آمده، باید تخلفات عمدی و غیرعمدی را کاهش داد.
• برای کاهش تخلفات عمدی و غیرعمدی باید قانون گریزی، رانندگی خصومت آمیز، نیاز‌های اجتماعی (کمبود محبت، احترام، احساس تبعیض و محرومیت) و تعداد جریمه را در مشهد کاهش داد و از طرفی دیگر احساس هویت ملی و دینی، تجربه رانندگی و نیز آگاهی مردم را بالا برد.
• برای کاهش رانندگی خصومت آمیز نیز باید نیاز‌های اجتماعی و قانون گریزی را کاهش و احساس هویت ملی و دینی و همچنین تفکر انتقادی، نگرش مثبت به پلیس راهور را افزایش داد.
• برای کاهش قانون گریزی باید نیاز‌های اجتماعی را کاهش و قانون گرایی، نگرش پلیس راهور و تفکر انتقادی را افزایش داد و بر تجربه رانندگی تأکید کرد.
• باتوجه به نقش مؤثر افراد مقصر در تصادفات در افزایش تخلفات عمدی و غیرعمدی، این افراد باید در جبران خسارات بیشتر مسئولیت بپذیرند و بیشتر آموزش ببینند.
• باتوجه به رابطه مستقیم تخلفات غیرعمدی با عمدی باید بر افزایش آگاهی و حساسیت رانندگان افزود و جلوگیری از تخلفات غیرعمدی را در اولویت قرارداد؛ زیر این کار آسان‌تر از جلوگیری از تخلفات عمدی است و با مقاومت کمتری همراه است.
• باتوجه به نقش سابقه رانندگی در کاهش تخلفات، برای افزایش تجربه رانندگی باید بر کیفیت آموزش رانندگی در مشهد افزوده شود و افراد کم سابقه بیشتر مراقبت شوند.

باتوجه به تأثیر معکوس سواد بر رفتار پرخطر، با ید بر میزان آگاهی افراد کم سواد افزوده شود و نیز باید توجه کرد که سواد نیز تحت تأثیر متغیر‌های اجتماعی دیگر از قبیل نوع شغل و رتبه شغلی و میزان رانندگی است؛ برای مثال در همین مشهد خودمان مشاغل کارگر، کشاورز، اصناف، دانشجو تخلفات عمدی و غیرعمدی را بیشتر مرتکب شده اند؛ همین طور کسانی که شغل مهم تری دارند و در محل کارشان رتبه بالاتری دارند تخلف کمتر داشته اند. به همین دلیل برخی مشاغل باید برای آموزش در اولویت قرار گیرند.

باتوجه به تأثیر معکوس نگرش مثبت به پلیس راهور در افزایش رفتار پرخطر، باید نگرش مزبور را از طریق افزایش قانون گرایی، تفکر انتقادی، احساس هویت ملی و دینی و رضایت مردم از زندگی و نیز کاهش تقدیرگرایی افزایش داد. جایگاه پلیس در ایفای نقش مؤثر خود اهمیت فراوانی دارد و به طور غیرمستقیم نیز از طریق کاهش قانون گریزی و رانندگی خصومت آمیز و نیاز‌های اجتماعی، بر کاهش رفتار پرخطر تأثیر می‌گذارد.

کاهش نیاز‌های اجتماعی نیز از طریق کاهش تقدیرگرایی میسر شده است و باعث کاهش رفتار پرخطر خواهد شد.

نتایج بررسی‌ها در مشهد نشان می‌دهد که مجموعه عوامل اجتماعی به طور پیوسته و مرتبط در کاهش رفتار رانندگی پرخطر مؤثر خواهند بود و باید از اقدامات منفرد و جداگانه بدون توجه به تأثیر و تأثر آن‌ها بر یکدیگر پرهیز شود.

نتیجه اینکه رانندگان متخلف باید در دوره‌های آموزشی اجباری و جلسات بحث گروهی شرکت کنند تا هنجار‌های رانندگی را درونی کنند و با تفکر انتقادی روش‌های حل مسئله را بررسی و تحلیل کنند. همچنین باید نیاز‌های اجتماعی با شیوه‌های مختلف و مناسب برآورده شود و نگرش مردم به قانون و پلیس اصلاح شود.