گفت و گو با رمضانعلی شاکری، نخستین رئیس کتابخانه آستان قدس: حمایت‌های آیت ا... طبسی مایه دلگرمی بود

حسینی نژاد | شهرآرانیوز - نام استاد رمضانعلی شاکری با تاریخ کتاب و کتابخانه مشهد عجین شده است. او متولد سال ۱۳۰۳ خورشیدی در قوچان است. شاکری در سال ۱۳۲۳ به مشهد منتقل شد. در سال ۱۳۳۷ به کتابخانه عمومی فرهنگ مشهد انتقال یافت و هشت سال مسئول این کتابخانه بود. پس از انقلاب، به دعوت مرحوم آیت‌ا... واعظ طبسی، به عنوان رئیس اداره کارگزینی آستان قدس و سپس مدیر کتابخانه آستان قدس رضوی منصوب شد.

کتاب ارزشمند «گنج هزارساله» که معرفی نسخه‌های نفیس این کتابخانه است یکی از آثار مهم اوست. استاد شاکری سال‌ها زیر نظر تولیت وقت آستان قدس به مدیریت بخش‌های مختلف آستان قدس رضوی مشغول و از نزدیک با روش مدیریتی مرحوم آیت‌ا... طبسی آشنا بوده است. در زمان تصدی او بر کتابخانه دستور ساخت ساختمان جدید کتابخانه از سوی تولیت وقت داده شد. به همین سبب، بر آن شدیم تا گفت‌وگویی درباره شاخصه‌های مدیریتی و حمایت‌های آیت‌ا... واعظ طبسی از ایشان در مسیر سال‌ها خدمتش به آستان قدس رضوی داشته باشیم.

شما در چه زمانی به عنوان مدیر، مشغول به خدمت در آستان قدس رضوی شدید؟

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار حاکمیت جمهوری اسلامی، بسیار مایل بودم در یکی از نهاد‌ها و سازمان‌های انقلابی، آنچه در طول خدمات اداری و فرهنگی اندوخته‌ام را در اختیار انقلاب بگذارم. یک ماه نگذشته بود که دوست مبارز و شاعر توانا، مرحوم غلامرضا قدسی مشهدی که از وزارت ارشاد اسلامی به سرپرستی اداره کل اوقاف خراسان منصوب شده بود مرا برای راه‌اندازی کتابخانه جامع گوهرشاد که از موقوفات آن اداره کل بود دعوت به کار کرد. کتابخانه جامع گوهرشاد نیاز به بازسازی و اصلاحات اساسی داشت. با اختیاراتی که تفویض کرد، کار خود را در تجهیز و تنظیم فهرست‌ها و برگه‌های کتاب‌ها بر اساس نظام علمی کتابداری با کمک یکی دو تن از کتابداران آن کتابخانه آغاز کردم.

ادامه این کار تا پایان فروردین ۱۳۵۸ بیشتر دوام نیافت. زیرا از جانب هیئت امنای آستان قدس که مرحوم آیت‌ا... واعظ طبسی از طرف امام خمینی (ره)، به سرپرستی آ‌ن منصوب گریده بود، برای اداره کارگزینی آستان قدس دعوت به کار شدم.

شادروان قدسی مشهدی به احترام دعوت تولیت آستان قدس با خدمت من در آستان قدس موافقت کرد و گفت: «مقصود خدمت به انقلاب است.» به همین دلیل حکم این‌جانب از سوی تولیت آستان صادر گردید و از سوم اردیبهشت سال ۱۳۵۸ برای شروع کار وارد اتاق ریاست کارگزینی وقت شدم.

دقایقی از حضورم در اداره کارگزینی نگذشت که صدای تظاهرات کارمندان آستان قدس شنیده شد. گویا به علت انتصاب من به این سمت یک‌صدا می‌گفتند: ما بیگانه‌ نمی‌خواهیم.

اندکی بعد جلودار‌های جمعیت وارد اتاق کارگزینی شدند و شعار خود را تکرار کردند. معلوم شد این تظاهرات برای این اتنتصاب است که چرا مقام تولیت با وجود افرادی در داخل آستانه از خارج افرادی را برای مسئولیت ادارات انتخاب کرده است.

وقتی متوجه قضیه شدم و دیدم که پذیرفتن این شغل بنا به تقاضای خودم نبوده بلکه بنا به دعوت هیئت امنای آستان قدس بوده است، به همراه دوست قدیمی آقای برادران که در آن موقع مسئولیتی در آستان قدس داشت به اتاقش رفتیم و اندکی بعد از توقف از اداره مرکزی خارج شدم.

با خارج شدن از اداره مرکزی مصمم شدم مأموریت عزیمت به تهران که پیش‌تر از صندوق قرض الحسنه حضرت رضا (ع) به عنوان نماینده صندوق برای شرکت در مجمع ایجاد بانک اسلامی در مجتمع اقتصاد اسلامی تهران دعوت شده بودم را انجام دهم. به محض رسیدن به منزل وسایل سفر را برداشتم و با قطار عازم تهران شدم. پس از رسیدن به تهران به محل کنفرانس که در تالار اجتماعات شرکت ملی نفت تشکیل می‌شد عازم شدم و از سخنرانی مرحوم شهید بهشتی بهره بردم. بعد از سه روز توقف در این شهر به مشهد بازگشتم.

مرحوم آیت‌ا... طبسی پس از این اتفاق چه عکس‌العملی داشتند؟

به محض رسیدن به مشهد از آستان قدس با من تماس گرفتند و از من خواستند تا در جلسه هیئت امنا شرکت کنم. در این جلسه مرحوم آیت‌ا... طبسی اعلام داشتند که شما به کار خود در اداره کارگزینی ادامه دهید، زیرا تظاهرات آن روز به تحریک عده‌ای ناراضی به همراه پنج نفر از خارج آستان قدس رضوی ترتیب یافته بود. مرحوم آیت‌ا... طبسی علاوه بر تولیت آستان قدس، مسئولیت کمیته انقلاب اسلامی مشهد را نیز برعهده داشتند. به محض شنیدن خبر تظاهرات در آستان قدس در محل اداره مرکزی حضور یافتند و در اجتماع کارکنان خطاب به آنان گفتند: فرد و افراد محرک شناسایی و دستگیر شده‌اند. افرادی را که من برای مصلحت آستان قدس به کار دعوت و به مسئولیتی منصوب می‌کنم جزو اختیاراتم است.

در صورتی که افرادی با این‌گونه انتصاب‌ها موافق نباشند می‌توانند از آستان قدس خارج شوند و از شغل خود استعفا دهند. پس از این اتفاق به همراه قائم مقام اداری آستان قدس به اداره کارگزینی آمدم. کارمندان از حضورم در این اداره استقبال کردند و امور کارگزینی روال عادی خود را بازیافت.
چندی از خدمتم نگذشته بود که مقام تولیت من را به عنوان مشاور اداری در حکمی در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ۵۸ به منظور تدوین آیین‌نامه جدیدی که برگرفته از قانون استخدامی کشور باشد مأمور کردند.

در چه زمانی به عنوان رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی منصوب شدید؟

در اوایل سال ۱۳۵۹ خورشیدی از سوی آیت‌ا... واعظ طبسی به عنوان سرپرست کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی منصوب و مشغول به کار شدم. البته پذیرفتن این مسئولیت سنگین ادامه خدمتم را دشوار می‌کرد. ناگزیر شدم شروطی را به شرح زیر به هیئت امنای آستان قدس پیشنهاد دهم: تفکیک مدیریت از ابواب جمعداری کتابخانه، در اختیار داشتن حداقل پنجاه هزار تومان تنخواه‌گردان، تغییرات اصولی و تجدید نظر در سازمان کتابخانه، تغییر نظام سنتی کتابخانه به نظام علمی و عدم الزام حضور در وقت رسمی.

با پذیرفتن این شروط دورنمای اداره کتابخانه آستان قدس با آن قدمت و اهمیت و سوابق تاریخی‌اش برایم بس مبهم بود و، چون تحول و توسعه کتابخانه الزامی بود بعد از ۳۵ سال خدمت به فرهنگ کشور که توانایی‌های جسمی و روحی‌ام رو به تحلیل گذاشته بود بسیار مهم و طاقت‌فرسا به نظر می‌رسید. به هر صورت کار خود را در کتابخانه شروع کردم. برای این کار تهیه طرحی به منظور گسترش خدمات کتابخانه‌ای در سطح شهر و مساجد مشهد و آیین‌نامه‌ای ویژه برای تشکیل شورای نشر نفایس خطی لازم بود.

توسعه کتابخانه در چه زمانی اتفاق افتاد؟

با توسعه کتابخانه و تبدیل دو سالن بزرگ تشریفات سابق آستان قدس به تالار‌های مطالعه با محدودیت مکانی ساختمان کتابخانه روبه رو شدیم که ناگزیر مراتب را به مقام تولیت گزارش دادم. با مأموریتی که آیت‌ا... طبسی برای احداث کتابخانه بزرگی به معاونت فنی آستان قدس دادند بعد از مطالعاتی در قسمت شمال غربی مجموعه اماکن متبرکه، نقشه جامعی تهیه و ساختمان جدید در شهریور سال ۱۳۶۰ در دوطبقه به مساحت ۲۸ هزارو ۶۰۰ متر مربع آغاز شد.

برای مطالعه در نحوه مدیریت کتابخانه‌های بزرگ و بررسی زمینه مرمت و حفاظت و آسیب‌شناسی و آفت‌زدایی کتاب‌ها و اسناد خطی طبق دستور آیت‌ا... طبسی در سال ۱۳۶۳ با همراهی مهندس معاون فنی و طراح ساختمان جدید کتابخانه آستان قدس به چهار کشور اروپایی آلمان، ایتالیا، اسپانیا و انگلستان سفر کردیم. پس از بازدید از نوزده کتابخانه بزرگ و مشهور اروپا در یک ماه سفر از کتابخانه‌های گوتینگن، کلن، گوته، ولفن بوتن و ساختمان در حال احداث در شهر کاسل آلمان و کتابخانه ناسیونال رم، کتابخانه واتیکان، مراکز تحقیقی و فرهنگی شهر ناپل ایتالیا، کتابخانه‌های شهر بارسلونا، کتابخانه سلطنتی مادرید و اسکوریال و چهار کتابخانه در انگلستان به ایران بازگشتیم.

در این مأموریت یک‌ماهه که طرح تفصیلی آن را با عنوان «بازدید از کتابخانه‌های چهار کشور اروپایی» در شماره هفتم مجله مشکات منتشر کرده‌ام، ضرورت وجود مخزن خاص حفاظت نفایس خطی را دریافتم و در سیزدهمین جلسه هیئت امنای کتابخانه پیشنهاد ساخت چنین محفظه‌ای را ارائه کردم که به تصویب و تأیید آیت‌ا.. واعظ طبسی رسید و این طرح در ساختمان جدید کتابخانه انجام شد.