دردسر‌های تغییر مسکوکات

طوبی اردلان | شهرآرانیوز؛ نیمه‌های اسفند ۱۳۰۹ خورشیدی، پیشکار کل مالیه خراسان اعلانی را به جراید می‌دهد و از مردم می‌خواهد مسکوکات (پول‌های فلزی) خود را که به دلیل دست به دست شدن آسیب دیده اند، تحویل دهند و تهدید می‌کند هر کس از این دستور سرپیچی کند، به نظمیه تحویل داده می‌شود.

او در این دستور می‌گوید: «اعلان در خصوص جمع آوری مسکوکات معیوب شامل کلیه مسکوک سوراخ دار، شکسته، دسته دار، کم وزن شده به واسطه مواد شیمیایی، تیزابی، سوهان کاری و یا بر‌اثر کثرت استعمال را تحویل دهند. بیان شرایط خرید آن ها؛ موارد استثناء و معرفی اشخاص مخالف با دستورات ذکرشده به نظمیه جهت تعقیب.»

این موضوع مشکلات زیادی برای مشهدی‌های آن روزگار ایجاد می‌کند، آن چنان که جراید وقت در چند نوبت این اعلان را به دل روزنامه‌ها می‌کشانند تا مردمی که با این موضوع مخالفت داشتند، فریاد اعتراض خود را به گوش جریده نویسان برسانند.

البته این نخستین بار نبوده است که موضوع تحویل مسکوکات دردسرساز می‌شود؛ پیش از این و در سال ۱۳۰۴ خورشیدی نیز با پایان گرفتن سلطنت قاجار‌ها این موضع اسباب زحمت و اعتراض می‌شود؛ زیرا حکومت داران ظالم، پول رایج حکومت سابق را با مبلغ بسیار کمی از مردم می‌خریده و در این میان افراد ضعیف جامعه با مشکلات معیشتی و اقتصادی بسیاری روبه رو می‌شده اند.

در هر هفته قریب سی مکتوب به اداره ما می‌رسد

برای نمونه روزنامه «اطلاعات» ۱۰ دی ۱۳۰۴ خورشیدی می‌نویسد: «موضوعی که چندی است رعایای فقیر ایران را دچار زحمت فوق العاده نموده، قضیه مسکوکات معیوبه است؛ در هر هفته قریب سی مکتوب به اداره ما می‌رسد که اهالی ولایات از این حیث شکایات مؤثری نموده و تقاضای رفع زحمت و ظلم می‌نمایند.

از آنجایی که در مشهد که مرکز ایالت است، با وجود اعلان شدیداللحن آقای کفیل ایالت، باز هم صرافان شیاد از هر دو قرانی، شش شاهی و دو عباسی کسر کرده و مردم را اذیت می‌کنند. حالِ ولایات دور از مرکز معلوم است.»

۳ بهمن همین سال دوباره این موضوع که حل نشده بوده، به تیتر یک جراید روز بدل می‌شود. روزنامه «آزادی» می‌نویسد: «چون موضوع صرف اسکناس‌ها یک زحمتی برای مردم شده و با وجود اینکه مدتی است قرار شده شعبه بانک شاهنشاهی طهران و سایر نقاط اسکناس‌ها را بدون کسر نهادن صرف، قبول نماید، معهذا شعبه بانک شاهنشاهی باز هم صرف می‌گرفت. به قرار اطلاعات حاصله از موقعی که بانک ملی مشهد تشکیل شده اسکناس‌های همه جا را بی صرف قبول می‌کند و...»

با این همه «اطلاعات» به تاریخ همین روز چنین سیاهه می‌کند: «موافق شکایات متواتره‌ای که از شهر و ولایات می‌رسد، قضیه مسکوک خیلی باعث آزار مردم شده، در ولایات که به کلی ترتیب تجارت و کسب را دچار وقفه و تعطیل نموده است.

خوب بود دولت در تمام نقاط به وسایل مقتضیه به فوریت این پول‌ها را با مسکوکات نو و بدون عیب مبادله می‌نمود، رفع این قضیه را از رعایا بنمایند.» چهار سال بعد، علاوه بر موضوع مسکوکات که همچنان اسباب آزار مردم و حل نشده باقی‌مانده بوده، تغییر تمبر نیز به یک مشکل دیگر تبدیل می‌شود.

روزنامه «آزادی» روز یک خرداد ۱۳۰۸ می‌نویسد: «از اداره پست اطلاع می‌دهند که از اول خرداد، تمبر‌های جدید به جریان گذاشته شده و تمبر‌های قدیم به کلی منسوخ است و اشخاصی که تمبر قدیم دارند تا سه ماه دیگر می‌توانند آن را به اداره پست برده و با تمبر جدید معاوضه نمایند، والا از اول شهریور تمبر منسوخه را اداره پست قبول نخواهد کرد.»

ماجرای مسکوکات تا سال‌ها ادامه دارد و لاینحل باقی می‌ماند. در خبری کوتاه به تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۰۸ در یکی از جراید مشهد چنین می‌خوانیم: «بر اثر ابلاغیه اخیر مالیه، راجع به کسر نهادن مسکوکات معیوب، چون بانک ملی از قبول مسکوکات مذکور امتناع می‌نمود، در بازار صراف‌ها و کسبه خیلی مردم را اذیت نموده و حتی مسکوکی که مختصر سائیدگی یا نقصی داشت، ربع قیمت کم می‌کردند و این مسئله از طرفی به تدریج امور کسب و مبادله را فلج و از جانبی مسکوک نقره را از اعتبار انداخته و اسکناس از قیمت اصلی خود ترقی کرده بود.»

این روزنامه چند روز بعد با بیان اینکه دیگر بانک‌ها مسکوک معیوب را قبول می‌کنند، توضیح می‌هد که با این همه، همچنان بازار زورگیری از مردم فرو دست داغ است: «از موقعی که بانک ملی مسکوک معیوب را قبول می‌کند، امور معاملاتی و داد و ستد در بازار قدری سهل شده، ولی هرگاه کسی از صراف‌ها اسکناس بخواهد، تومانی صد دینار صرف مطالبه می‌نمایند.»

این موضوع یک اردیبهشت ۱۳۱۱ با چاپ نخستین اسکناس پهلوی اول به پایان رسید.