نکاتی در مورد سفر بانوان به مشهد و زیارت امام رضا(ع)

سمانه سلطانی | شهرآرانیوز؛ یکی از ابعاد زندگی و فعالیت‌های زنان ایرانی که کمتر به آن پرداخته‌اند، سفر‌ها و سفرنامه‌های آن‌هاست. شماری از زنان ایرانی که طی قرن‌های گذشته به پابوسی و زیارت رفته‌اند خاطرات و سفرنامه‌هایی از خود به یادگار گذاشته‌اند.

مطالعه این سفرنامه‌ها دارای نکات جالبی است و نشان‌دهنده دقت نظر بانوان ایرانی: اینکه در خلال همین سفر‌های زیارتی، اقدامات عام‌المنفعه و موقوفات بسیاری از سوی این بانوان ارائه می‌شده است. شایان ذکر است که بیشتر زنان زائر در گذشته از طبقات مرفه جامعه بوده‌اند و سفر زیارتی برای طبقات پایین‌تر میسر نبوده است.

در عصر حاضر و با تسهیل سفر‌های بین‌شهری، شاهد حضور اقشار بیشتری از جامعه در شهر‌های زیارتی از جمله مشهد مقدس هستیم، اما سؤال اینجاست که آیا هم‌زمان با تسهیل سفر‌های بین‌شهری، خود شهر نیز پذیرای این زائران است.

در احادیث شیعی، سفر زنان نه‌تنها نهی نشده بلکه بر تأمین امنیت و آسایش بیش‌ازپیش آن‌ها نیز تأکید شده است. در واقع، ضمن اینکه شهر باید پذیرای همه زائرانی باشد که از نقاط مختلف برای زیارت به شهر مقدس مشهد می‌آیند، باید نگاه ویژه‌ای به تأمین الزامات حضور بانوان زائر داشته باشد که هدف اصلی همان تأمین آسایش و امنیت ایشان است.

در سال جدید، در تعطیلات نوروزی، هم‌زمان با کاهش محدودیت‌های مرتبط با کرونا، شهر مشهد شاهد ورود حجم چشمگیری از زائران و دوستداران امام رضا (ع) بود. در این شرایط بود که اقداماتی از سوی مدیریت شهری برای اسکان زائران انجام شد، اقداماتی نظیر تأمین اسکان اضطراری در مساجد و حسینیه‌ها. باید توجه داشت این نوع اسکان همان‌طور که از نام آن پیداست، برای شرایطی خاص و به صورت موقت است.

ضمن اینکه بیشتر این اماکن در فاصله مناسبی از حرم مطهر قرار نگرفته‌اند. در واقع، باید در نظر داشت بین سکونت در هتلی پنج‎‌ستاره در مجاورت حرم و اسکان در چادر‌ها داخل مساجد، حسینیه‌ها، سالن‌ها و کنار بوستان‌ها تفاوت بسیاری وجود دارد.

مطالعات نشان می‌دهد ۶۷ درصد زائران با درآمد‌های کم و در دهک‌های پایین هستند. این در حالی است که در عمل، ۹۶ درصد ظرفیت اقتصادی و فضا‌های اطراف حرم به دهک‎‌های خوب اختصاص داده شده است؛ بنابراین بسیاری از فضا‌های اقامتی و هتل‌های اطراف حرم برای خیلی از زائران قابل استفاده نیستند.

تأمین محل اقامت مناسب برای همه زائران به‌ویژه بانوان از اهمیت و اولویت ویژه‌ای برخوردار است، همان زائرانی که امروز در بدو ورود به مشهد توانایی اقامت در هتل‌های چندستاره اطراف حرم را ندارند و ناچار به دنبال سرپناهی در محدوده استطاعت خود می‌گردند.

امروز وقتی به موضوع زیارت می‌نگریم متوجه می‌شویم به علت نوع توسعه بافت اطراف حرم چقدر زیارت برای زائران سخت و دشوار شده است. آیا نوع رویکرد به توسعه بافت اطراف حرم افزایش آسایش زائران و تسهیل امر زیارت بوده است؟ مطالعات نشان می‌دهند نوع مداخلاتی که در بافت پیرامونی حرم صورت گرفته بیشتر با نگاه اقتدارگرایانه و با رویکرد اصلی اعیانی‌سازی بوده است.

این امر سبب نادیده گرفتن مجاوران و اقشار متوسط و کم‌برخوردار زائران شده است. نتیجه این رویکرد «حذف مجاورت» و اخراج ساکنان از بافت و در نتیجه «لوکس‌سازی زیارت» بوده است.

ایجاد زمینه‌های حضور اسکان زائران کم‌درآمد در محدوده بافت پیرامون حرم، در نظر گرفتن گونه‌های متنوع اقامتی برای زائران در رده‌های مختلف، ارتقای کارکرد سکونتی بافت و پرهیز از تغییر کارکرد‌های سکونتی به اقامتی و تجاری راهکار‌هایی است که سبب افزایش کیفیت اقامت زائران و در نتیجه تأمین آسایش و امنیت آنان خواهد شد.

متخصصان در طرح جدید توسعه بافت پیرامون حرم به این اقدامات پرداخته‌اند و امید است با همکاری مدیریت شهری به مرحله اجرا برسد.