بررسی ظرفیت‌های قرآنی جهان‌شهر مشهدالرضا (ع) در گفتگو با مدیران و فعالان قرآنی
مشهد ازجمله کلان‌شهر‌های جهان اسلام است که از ظرفیت‌های بی‌بدیلی در زمینه علوم و معارف قرآنی برخوردار است. واقعیت این است که به‌گفته مسئولان امر، سهم زیادی از رتبه‌های برتر مسابقات بین‌المللی جهان اسلام به نخبگان قرآنی در مشهد و خراسان‌رضوی مربوط است.
سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز؛ مشهد ازجمله کلان‌شهر‌های جهان اسلام است که از ظرفیت‌های بی‌بدیلی در زمینه علوم و معارف قرآنی برخوردار است. واقعیت این است که به‌گفته مسئولان امر، سهم زیادی از رتبه‌های برتر مسابقات بین‌المللی جهان اسلام به نخبگان قرآنی در مشهد و خراسان‌رضوی مربوط است. نمونه بارزش سخنرانی گذشته رهبر معظم انقلاب در محفل انس با قرآن کریم جمعی از قاریان ممتاز کشور در حسینیه امام‌خمینی (ره) است.
ایشان به ظرفیت قرآنی مشهد اشاره کردند و فرموند: «جوان‌های ما باید وارد عرصه قرآن‌خوانی به‌ویژه حفظ قرآن شوند. ما در مشهد داشتیم این کار را؛ هم در مسجد کرامت، هم در مسجد امام‌حسن‌مجتبی (ع). خدا ان‌شاءا... رحمت کند مرحوم آقای مختاری، قاری بسیار خوب مشهد را و همچنین جناب آقای مرتضی فاطمی که جزو بهترین‌های مشهد [بود]و هنوز هم ایشان خداراشکر جزو بهترین قاریان کشور محسوب می‌شود. این دو نفر را من دعوت کرده بودم و خواسته بودم. آنجا سال‌ها در مسجد کرامت این جلسه را اداره می‌کردند. در مسجد امام‌حسن (ع) هم که ما بودیم و در این دو مسجدی که بنده رفت‌وآمد داشتم، این‌ها می‌آمدند تلاوت می‌کردند.»
در ماه مبارک رمضان، فرصت‌های معرفتی زیادی پیدا می‌کنیم، ازجمله این فرصت را پیدا می‌کنیم که در پذیرایی الهی شرکت کنیم. فرصت دیگر، تلاوت قرآن است. درباره این فرصت در خطبه رسول‌اکرم (ص) آمده است که از خدای متعال بخواهیم به ما توفیق بدهد که از این فرصت‌ها استفاده کنیم. ازاین‌رو، در پرونده این شماره «جهان‌شهر» که در ماه مبارک رمضان منتشر می‌شود، به بررسی ظرفیت‌های قرآنی مشهد در مسیر دارالقرآن‌شدن آن در جهان اسلام پرداخته‌ایم.
این پرونده در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمسعود میریان مرکز قرآن کریم سازمان علمی‌فرهنگی آستان‌قدس‌رضوی و حجت‌الاسلام حجت مجیدی مدیرعامل اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های قرآن و عترت خراسان‌رضوی و محسن دیمه‌کار رئیس دانشکده علوم و معارف قرآن مشهد، به این پرسش پرداخته‌ایم که چه باید کرد تا مشهدالرضا (ع) دارالقرآن جهان اسلام معرفی شود، نقاط قوت و ضعف در این مسیر چیست و به چه راهکار‌هایی باید اندیشید.
حرم رضوی، بزرگ‌ترین نهاد قرآنی جهان اسلام
بی‌شک فعالیت‌های قرآنی که در جوار بارگاه منور رضوی پیگیری می‌شود، ازجمله ظرفیت‌های این حوزه در مشهدالرضا (ع) به‌شمار می‌آید؛ چنان‌که تولیت آستان قدس رضوی با تکیه بر اولویت قرآن بر امر زیارت، بر این باور است که باید از کتاب آسمانی قرآن به زیارت امام مهربانی‌ها برسیم و حرم مطهر رضوی کانون تربیت قاریان، حافظان و مفسران قرآن باشد. در این راستاست که مرکز قرآن سازمان علمی‌فرهنگی آستان قدس رضوی پس از گذشت پنج سال از راه‌اندازی‌اش، مأموریت ملی و بین‌المللی یافته است.
حجت الاسلام والمسلمین سیدمسعود میریان، مدیر این مرکز، می‌گوید: هدف از تأسیس این نهاد این بود که حرم مطهر رضوی را بزرگ‌ترین نهاد قرآنی جهان اسلام و آستان قدس رضوی را به‌عنوان یکی از دستگاه‌های قرآنی و قرآن‌مدار به همه مسلمانان سراسر جهان اسلام معرفی کنیم.
او توضیح می‌دهد: در این مدت فعالیت‌هایمان را در کشور‌های مختلف گسترش دادیم و دوره‌های آموزشی ویژه‌ای در کشور‌های همسایه و بعضی از نقاط دوردست جهان برگزار کردیم. همچنین مدرسان چندزبانه تربیت کردیم تا بتوانند با تولید محتوا و سرفصل‌های آموزشی که با نام و پرچم حضرت رضا (ع) مرتبط است، علاقه‌مندان در جهان اسلام را در این مسیر با فعالیت‌های حرم گره بزنند.
دوره‌های قرآنی ویژه برای غیرایرانی‌ها
از مدیر مرکز قرآن سازمان علمی‌فرهنگی آستان قدس رضوی می‌پرسیم چگونه مشهدالرضا (ع) را به‌عنوان یکی از کانون‌های تأثیرگذار قرآنی در جهان اسلام معرفی کنیم که این‌گونه پاسخ می‌دهد: مطابق گفته‌های تولیت محترم، قرآن و معارف آن در آستان‌های مقدس اهل‌بیت (ع) باید در رأس برنامه‌ها قرار داشته باشد. زیرا همه رنجی که ائمه اطهار (ع) در زندگی‌شان متحمل شدند، برای احیای قرآن بود. ما نیز در این راستا قصد داریم برنامه‌های قرآنی بین‌المللی را از تابستان ۱۴۰۱ آغاز کنیم. یک دوره حفظ قرآن برای غیرایرانی‌های حوزه خلیج‌فارس طراحی کردیم.
مرحله ابتدایی آن چهل‌وپنج‌روزه است که در تابستان برگزار می‌شود و پس از آن، دوره یک‌ساله از مهرماه امسال تا مهر سال ۱۴۰۲ ادامه پیدا می‌کند. در کنار این برنامه، دوره‌های تخصصی و آموزش عالی قرآنی را برای رشته‌های فنون تلاوت قرآن ویژه کشور‌های عرب‌زبان، دوره‌های آموزش مربیگری مهدالرضا (ع) را ویژه عرب و اردو و انگلیسی‌زبانان و دوره‌های مربیگری مجازی را طراحی و برنامه‌ریزی کرده‌ایم.
مشهد، قطب قرآنی کشور
مدیرعامل اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های قرآن و عترت خراسان‌رضوی ظرفیت‌های قرآنی استان را برمی‌شمارد و بیان می‌کند: در خراسان‌رضوی بیش از چهارصد تشکل قرآنی مردمی داریم. این تعداد شامل ۲۳۰ مؤسسه قرآن و عترت و بیش از ۱۷۰ کانون قرآنی شهری و روستایی است و مجوزهایشان را از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی دریافت کرده‌اند.
حجت‌الاسلام حجت مجیدی می‌افزاید: در کنار این تشکل‌ها، ۳ هزارو ۷۰۰ جلسه قرآنی شناسنامه‌دار در استان فعال هستند. در مشهد جلسات قرآنی باسابقه‌ای داریم که مرحومان واله، اوحدی و نامدار آن‌ها را پایه‌گذاری کرده‌اند و بیشترشان هنوز برقرار است؛ به‌طوری‌که فعالیت‌های قرآنی امروز را می‌توان از دستاورد‌ها و برکات آن دوران برشمرد. این افراد با قرآن زندگی می‌کردند و قرآن را کتاب زندگی‌شان می‌دانستند. از این‌رو ویژگی این جلسات پرورش قاریان نوجوان و جوان و از همه مهم‌تر تبلیغ و ترویج قرآن بوده و هست.
عرضه ضعیف فعالیت‌های قرآنی در بعد بین‌الملل
به باور مجیدی، مدیرعامل اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های قرآن و عترت خراسان‌رضوی، یکی از ضعف‌ها در این حوزه، عرضه نامناسب یا ضعیف فعالیت‌ها در بعد بین‌الملل است. او در پاسخ به این پرسش که برای شناساندن ظرفیت‌های قرآنی و عترتی مشهد به جهان اسلام چه عملکردی باید داشته باشیم، می‌گوید: می‌توانیم سلسله‌جلساتی در قالب نمایشگاه‌های بین‌المللی، سمینار‌های قرآنی و هم‌اندیشی قاریان بین‌المللی راه بیندازیم. نمایشگاه‌های بین‌المللی که در گذشته در استان برگزار می‌شد، فرصت خوبی برای معرفی دستاورد‌های قرآنی بود.
مجیدی با بیان اینکه ظرفیت‌های قرآنی مشهدالرضا (ع) جدای از آنکه در استان و کشور باید شناسانده شود، قابلیت عرضه در سطح جهان اسلام را هم دارد، اضافه می‌کند: امسال خراسان‌رضوی در نمایشگاه بین‌المللی قرآن و عترت که در تهران برگزار می‌شود، غرفه دارد و فعالان این حوزه‌ها در آنجا گرد هم می‌آیند.
راهکار‌هایی برای دارالقران جهان اسلام
دانشکده قرآن مشهد که از سال ۱۳۸۰ تأسیس شده، رسالتش در حوزه تولید و ارائه محتوا و آموزه‌های قرآن است. یعنی تنها مرکز تخصصی دانشگاهی است که آموزش در آنجا بر پایه ارائه معارف و آموزه‌های قرآن و مطالبی که کمتر در جلسات قرآن شاهدش هستیم، صورت می‌گیرد. رئیس دانشکده علوم و معارف قرآن مشهد بر این باور است که ما باید عرصه‌های مختلف قرآنی را بشناسیم و بدانیم در کدام‌یک دیگران از ما سبقت گرفتند تا خودمان را به آن سطح برسانیم.
محسن دیمه‌کار توضیح می‌دهد که باید چگونه عمل کنیم تا مشهد دارالقرآن جهان اسلام شود: باید بتوانیم با جهان اسلام رقابت کنیم. منظور رقابت نیکو است. یعنی در امور نیکی که دیگران تاختند، ما نیز بتازیم. باید بررسی کنیم در چه عرصه‌های قرآنی دیگران می‌درخشند تا ما نیز در آن عرصه‌ها خودمان را تقویت کنیم. فرقی ندارد عرصه حفظ و قرائت باشد یا صوت، لحن، ترتیل، تواشیح و دعاخوانی.
پیشنهاد دیگر او تربیت و پرورش فعالان قرآنی در عرصه‌های متنوع است. در این زمینه می‌گوید: ممکن است فردی صدای خوشی نداشته باشد، اما همان شخص هنرمند باشد و بتواند در قالب هنر قرآنی بدرخشد؛ بنابراین باید افراد در عرصه‌ای که علاقه‌مند هستند، وارد شوند. زیرا در حوزه‌های قرآنی با افراد و سلیقه‌های گوناگون روبه‌رو هستیم.
دیمه‌کار، رئیس دانشکده علوم و معارف قرآن مشهد، همچنان‌که بر فعالیت در همه عرصه‌هایی که جوامع قرآنی وارد شده‌اند تکیه دارد، نقطه ضعف دیگری را بیان می‌کند و می‌گوید: در عرصه معانی و محتوای قرآن فعالیت‌ها کم‌رنگ است و باید تقویت شود.
شیوه‌های جذاب در تدریس نداریم
یکی دیگر از جنبه‌های ظرفیتی قرآن برای رسیدن به دارالقرآن جهان اسلام، توجه به توسعه و تعمیق آموزش‌های عمومی است. دیمه‌کار در این‌باره بیان می‌کند: با اینکه در چهل سال گذشته اتفاقات خوبی افتاده و مراکز قرآنی گوناگونی تأسیس شده است، در این عرصه کارنامه درخشانی نداشته‌ایم. در حوزه قرائت ستاره‌های بی‌بدیلی داریم، اما در زمینه تدریس و آموزش قرآن هنوز به شیوه‌های جذاب دست نیافته‌ایم و به روش‌های عالی نیاز داریم. تاکنون هرکسی قرآن را تدریس کرده، بر اساس آنچه یاد گرفته، روحیات و سلیقه شخصی‌اش، به روشی رسیده و همان را دنبال کرده است. از این رو در عرصه روش تدریس قرآن، چندان موفق نبوده‌ایم. از دیگر آسیب‌ها نیز این است که جلسات قرآن کم‌جمعیت است.
همه ظرفیت‌ها ظهور و بروز پیدا نکرده است
سیدمسعود میریان با بیان اینکه شاهد گسترش برنامه‌های قرآنی در حرم امام رضا (ع) هستیم، اما با این همه ظرفیت‌های حرم به‌صورت بین‌المللی ظهور و بروز پیدا نکرده است، برخی از مهم‌ترین فعالیت‌ها در جوار بارگاه منور رضوی را برمی‌شمارد: مسئولان قرآنی و فرهنگی آستان قدس رضوی فرمایش تولیت مبنی بر «قرآن مقدمه امر زیارت است» را چه در آموزش و چه توسعه و ترویج سرلوحه قرار داده‌اند و اقدامات متعددی را طراحی کرده‌اند. یکی از این اقدامات آموزش خادمیاران است.
هدف از این کار مجهزساختن افراد از بخش‌های مختلف کشور و عرصه‌های مختلف خدمتی درباره فعالیت‌ها و آموزش‌های قرآنی است تا بتوانند زائران را درست راهنمایی کنند. یکی دیگر از کارها، برگزاری کرسی‌های تلاوت در سراسر کشور و حرم امام رضا (ع) است. محافل انس با قرآن از سال ۱۳۹۹ که این جمله بیان شد، رشد چندبرابری داشته است.
او می‌گوید: برنامه ویژه کودکان و نوجوانان و کارگاه‌های مهدالرضا (ع) را دوباره فعال کرده‌ایم و محافل ابناء‌الرضا (ع) را افزایش داده‌ایم. در رواق کودک و کبوترانه هم بیشتر فعالیت‌ها بر محور آموزش مفاهیم کاربردی قرآن است و کودکان و نوجوانان در این دو پایگاه فعالیت‌های قرآنی دارند. ازجمله برنامه‌هایی که در راستای این طرح انجام شد، طرح «با هم قرآن بخوانیم» است که با همکاری خادمان دارالقرآن در زمان‌ها و صحن‌های مختلف حرم، قرآن‌خوانی گروهی انجام می‌شود. یکی دیگر از کار‌های جدی که امسال در رمضان با همکاری بنیاد فرهنگی امام رضا (ع)، مرکز قرآن کریم و اداره علوم قرآنی حرم برگزار می‌شود، جزء‌خوانی روزانه ویژه نوجوانان در ایوان مقصوره است.
مدیر مرکز قرآن سازمان علمی‌فرهنگی آستان قدس رضوی اظهار می‌کند: کارگاه‌های «من قرآن را دوست دارم» که طرح نهضت ملی آموزش قرآن است، در حرم مطهر جدی‌تر و با حجم انبوه در حال پیگیری است.
فعالیت‌های قرآنی در ۱۳ منطقه شهری
حجت‌الاسلام مجیدی، مدیرعامل اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های قرآن و عترت خراسان‌رضوی، درباره نمایشگاه قرآن در مشهد بیان می‌کند: هر سال (تا پیش از شیوع ویروس کرونا) در ماه مبارک رمضان نمایشگاه قرآن و عترت در مشهد برگزار می‌شد، اما امسال اولین‌بار است که در کشور این نمایشگاه به‌صورت غیرمتمرکز برگزار می‌شود و تفاوتش با نمایشگاه‌های قبلی در این است که این رویداد را در سیزده منطقه شهری برگزار می‌کنیم و درواقع نمایشگاه را به دل خانه‌های مردم می‌بریم تا احساس بیشتری از فعالیت‌های قرآنی داشته باشند.
نمی‌توان سهم مشهد را نادیده گرفت
محسن دیمه‌کار، رئیس دانشکده علوم و معارف قرآن مشهد، با بیان اینکه نمی‌توان سهم ظرفیت‌های قرآنی مشهد را نادیده گرفت، توضیح می‌دهد: مشهد یکی از شهر‌هایی است که ظرفیت خوبی در فعالیت‌های گوناگون قرآنی داشته است و می‌تواند آن را توسعه دهد. یکی از ظرفیت‌هایی که شکوفا شده و در بسیاری از این سال‌ها شاهد بوده‌ایم، ظرفیت قاریان این شهر است. افراد زیادی هستند که در مسابقات ملی و بین‌المللی افتخارات مهمی آفریده‌اند.
تعدادی از این قاریان در مشهد بوده‌اند و مسیر رشدشان را در این شهر سپری کرده‌اند. این ظرفیت پرورش‌یافته در مشهدالرضا (ع) را در کل جهان اسلام می‌توان مشاهده کرد.
او می‌افزاید: در کنار قاریان قرآن، ظرفیت حفاظ را داریم. همیشه در مشهد افرادی را داریم که در مسیر حفظ قرآن برنامه‌های خوبی داشته‌اند و در مسابقات ملی و بین‌المللی خوش درخشیده‌اند. این افراد مکتب و شاگردانی دارند که مسیر حفظ را توسعه می‌دهند؛ هرچند که این قسمت در مشهد در عین وجود ظرفیتش، غریب واقع شده است.
در جهان اسلام بر حفظ قرآن تأکید دارند
آسیب دیگری که از نگاه دیمه‌کار وجود دارد، نبود جلسات حرفه‌ای حفظ قرآن است. او بیان می‌کند: بیشتر جلسات قرآن جنبه قرائت دارد. جلسات سنتی که هیچ، اما جلسات حرفه‌ای قرآن هم به‌گونه‌ای جلسات حرفه‌ای قرائت است. یعنی به‌ندرت جلسات حرفه‌ای حفظ قرآن داریم. در این ظرفیت باید بیشتر وارد شویم، به‌ویژه در جهان اسلام که بیشتر اهل سنت هستند، بر حفظ قرآن تأکید دارند. مدینه و مکه و کشور‌های اطراف بر حفظ قرآن سرمایه‌گذاری می‌کنند.
حتی دانشگاه الازهر حفظ قرآن را شرط می‌داند و بیشتر قاریان مشهور مصر در سنین دوازده تا پانزده سال حافظ قرآن شده‌اند؛ درصورتی‌که در ایران افرادی که به قرائت علاقه دارند، به‌طور تخصصی در همین حوزه فعالیت می‌کنند؛ بنابراین اگر بخواهیم به افرادی اشاره کنیم که هم‌زمان حافظ و قاری کل قرآن باشند، به‌ندرت می‌توانیم این افراد را در شهرمان و حتی در کشور بیابیم.
برجسته‌سازی چهره‌های قرآنی
با همه آنچه گفته شد، میریان، مدیر مرکز قرآن سازمان علمی‌فرهنگی آستان قدس رضوی، بر این باور است که مشهدالرضا (ع) با توجه به اینکه یکی از قطب‌های قرآنی کشور محسوب می‌شود، به‌عنوان کانون تأثیرگذار قرآنی، دینی و تبلیغی معرفی شده است. او توضیح می‌دهد: ما حافظان و مفسران خوبی داریم و ممتازترین قاریان بین‌المللی و استادان فاخر در عرصه‌های مختلف در مشهد هستند. اگر چهره این‌ها در رسانه‌های ملی برجسته‌سازی و در سراسر کشور معرفی شوند، بدون‌شک مشهدالرضا (ع) هم می‌تواند بیش از پیش به‌عنوان مرجع و کانون تأثیرگذار دینی معرفی شود. لازمه آن تجلیل از چهره‌های قرآنی به‌عنوان قهرمانان قرآنی و نمایش سبک زندگی و موفقیت‌هایشان است.
من قرآن را دوست دارم
حجت الاسلام والمسلمین میریان با اشاره به طرح «من قرآن را دوست دارم» که از سالروز میلاد امام رضا (ع) در سال ۱۴۰۰ در حرم مطهر رضوی برگزار آغاز شد، می‌گوید: مهم‌ترین دستاورد این طرح که در حدود هشت ماه بیش از ۲۵ هزار ثبت‌نام‌کننده داشته است، می‌تواند این باشد که اعتاب مقدس کشور، حرم فاطمه معصومه (س)، حرم عبدالعظیم حسنی، مسجد جمکران و بعضی از امامزادگان اوقاف اولین کار مشترک و هماهنگ قرآنی را در سراسر کشور آغاز کرده‌اند و یک‌صدا به‌دنبال اجرای نهضت ملی آموزش قرآن هستند. به‌دنبال این طرح تا امروز حدود ۲۵ هزار نفر در طرح ثبت‌نام کرده‌اند و بیش از ۴ هزار نفر آموزش‌هایشان به پایان رسیده است و گواهی‌نامه دریافت کرده‌اند. امیدواریم علاقه‌مندان در شش مرحله این طرح، در سطوح مختلف از این آموزش‌ها برخوردار شوند.
او یادآوری می‌کند: این کار بزرگ سابقه نداشته است و در آستان قدس رضوی تا پیش از این طرح فقط سالیانه هزار نفر می‌توانستند آموزش ببینند، در‌حالی‌که در طرح «من قرآن را دوست دارم» ماهیانه پانصد نفر آموزش دیده‌اند و گواهی‌نامه دریافت کرده‌اند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
