شاهنامه گنجی برای دنیای سینماست

غلامرضا زوزنی| هرچه پیش می‌رویم، ارزش، جایگاه و اهمیت شاهنامه فردوسی در سینما و فیلم‌سازی بیشتر درک می‌شود و بر تعداد سینماگرانی که جذب داستان‌های شاهنامه می‌شوند، روزبه‌روز افزوده می‌شود و هنرمندانی که دستی در تولید فیلم‌های پویانمایی دارند، به ویژگی‌های شاهنامه بیشتر پی برده و از جادوی تصویر‌سازی فردوسی در کارهایشان، بهره برده‌اند.
استفاده از ظرفیت‌های شاهنامه به هنرمندان ثابت کرده است که می‌توانند آثاری جذاب، هم از منظر داستان و هم تصویر، خلق کنند که نه‌تن‌ها توجه مخاطبان داخلی که نگاه خارجی‌ها را هم به خود خیره کنند.
«آخرین داستان» پویانمایی سینمایی که برداشتی آزاد از داستان ضحاک شاهنامه است و موفق شده راهی جشنواره اسکار شود و در فهرست فیلم‌های اصلی این رویداد مهم بین‌المللی قرار بگیرد، این روز‌ها در سینما‌های کشور به روی پرده رفته است. «آخرین داستان»، به نویسندگی و کارگردانی اشکان رهگذر، در تهران تولید شده است و رهگذر و گروهش، هشت سال برای ساخت آن زمان صرف کرده‌اند. این پویانمایی یکی از پروژه‌های بزرگ پویانمایی در ایران است که تاکنون به فرجام رسیده و با تکنیک دوبعدی دیجیتال ساخته شده است.
در ادامه، گپ‌وگفتی داشتیم با کارگردان این اثر اسکاررفته به بهانه آغاز اکران فیلمش در سینما‌های کشور.

بهداد برای ضحاک
جدا از داستان شاهنامه‌ای که در این فیلم روایت می‌شود، حضور حامد بهداد، بازیگر مشهدی سینما و تلویزیون، در این اثر به‌عنوان صداپیشه ضحاک، جالب توجه است. پرویز پرستویی، لیلا حاتمی، شقایق فراهانی، اشکان خطیبی و چندین تن دیگر از هنرمندان مطرح سینما و تلویزیون درکنار بهداد، صداپیشگی شخصیت‌های این اثر را برعهده داشته‌اند. کریستف رضاعی هم موسیقی آن را ساخته که موفق شده است جایزه کوکومیکس موسیقی را برای استفاده درست از موسیقی از بیستمین جشنواره بین‌المللی انیمیشن بوچئون کره دریافت کند. درکنار این‌ها، شهرام ناظری تیتراژ پایانی را خوانده که چند روز پیش نیز از موزیک ویدئوی آن رونمایی شد و علیرضا علویان کار صداگذاری فیلم را در مسکو انجام داده است.

گنج شاهنامه
آخرین داستان ثابت می‌کند که داستان‌های شاهنامه، جهان‌شمول است و برای همه زبان‌ها و زمان‌ها حرف برای گفتن دارد. همان‌طور که رهگذر باور دارد داستان ضحاک تقابل خیر و شر است و این تقابل را همه جهان درک می‌کنند و آن را می‌فهمند: «شاهنامه ظرفیتی دارد که اگر ده‌ها گروه براساس آن فیلم بسازند و هر دوسه سال یک خروجی هم داشته باشند، ده‌ها سال دیگر هم می‌توانیم از آن مثل یک معدن، گنج استخراج کنیم. فضای اساطیری و اسطوره‌ای شاهنامه و تصویرسازی فردوسی با کلمات، این امکان را فراهم آورده است.»

هنر؛ گویای تمدن و قدمت
حضور جهانی پویانماییِ «آخرین داستان» باعث شده است توانمندی‌ها و قابلیت‌های پویانمایی ایران به دنیا معرفی شود. با اینکه این صحبت‌ها بیشتر به یک ادعا شبیه است، از حرف‌های رهگذر می‌توان دریافت که آخرین داستان به‌عنوان یک پویانمایی آبرومند در جهان ظاهر شده است: «تولید یک اثر هنری، گویای تمدن، قدمت و غنای یک ملت است. ما می‌توانیم با تولید این آثار با تبلیغات منفی و زشت رسانه‌های غربی، مقابله و جهان را شگفت‌زده کنیم. در جشنواره انسی سال ۲۰۱۷ که به فرانسه رفته بودیم تا اثر را به تهیه‌کنندگان بین‌المللی معرفی کنیم، یکی از آن‌ها در جلسه معرفی به ما گفت فکر نمی‌کردیم ایران پویانمایی داشته باشد، چه رسد به اینکه کاری با این حجم و این کیفیت تولید کند. همه آن‌ها اعلام کردند که اگر دنیا این پویانمایی را ببیند، شگفت‌زده خواهد شد.»

شاهکاری که جدی گرفته نشده است
مدت زمانی که برای تولید آخرین داستان صرف شده است، طولانی است و قطعا این حسرت برای علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر وجود دارد که پویانمایی‌ها با قدرت بیشتر تولید شود، اما رهگذر می‌گوید که اگر همه‌چیز فراهم باشد و هیچ مشکلی سر راه گروه تولید نباشد، هر سه تا چهار سال می‌توانند یک اثر سینمایی تولید کنند. هرچند هشت سالی که تولید پویانمایی آخرین داستان به طول انجامیده، همه‌اش صرف تولید نشده است: «بخشی از این زمان را با مشکلات دست‌وپنجه نرم می‌کردیم. هیچ‌کس ما را جدی نمی‌گرفت و از ما حمایت نمی‌کرد و به همین خاطر با مشکلات مالی فراوانی درگیر بودیم. آن‌هایی هم که حاضر می‌شدند حرفمان را گوش کنند، قول‌های بی‌پایه و اساس می‌دادند. ما این کار را با فروش خانه و ماشین و هزینه‌های شخصی و کسب درآمد از کار‌های سفارشی ساختیم؛ البته بخشی از هزینه‌ها را هم تهیه‌کننده خصوصی تقبل کرد، اما کار هیچ‌وقت متوقف نشد.»
همین عشق به کار پویانمایی رهگذر و گروهش را در ادامه کار با همه سختی‌ها ثابت‌قدم نگه داشت: «این کار را خیلی دوست داشتیم و به آن ایمان داشتیم و فکر می‌کردیم کار مهمی است و باید با تمام وجود آن را انجام بدهیم.»

مقاومت برای آیندگان
با آنچه تا اینجای کار گفته شد، می‌توان حدس زد که اوضاع پویانمایی در ایران رو‌به‌راه نیست، اما همچنان گروه‌های علاقه‌مند به این شاخه از هنر مقاومت می‌کنند تا راه برای آیندگان هموارتر شود. به قول رهگذر، همیشه تکنیک پویانمایی جلوتر از توجه و حمایت به آن بوده است: «اوضاع پویانمایی خیلی مساعد نیست، اما هر روز دارد بهتر می‌شود. نمی‌گویم خوب است، اما همین الان هفت هشت تا پروژه پویانمایی درحال تولید است و توجه‌ها به آن بیشتر جلب شده است. هنرمندان بزرگی را به استودیو‌های معتبر و بزرگ پویانمایی‌سازی دنیا صادر کردیم که خب، اگر شرایط مساعد باشد، در کشور خودشان کار می‌کنند و این نشان از پیشتاز بودن تکنیک پویانمایی‌سازی در ایران است. همکاران ما که می‌توانند همسان با استاندارد‌های جهانی کار کنند، بازار کاری در کشور خودشان ندارند.»

پویانمایی سیمرغ‌دار
این پویانمایی که منتظر است سرنوشت شورانگیزی را با اعلام آرای اعضای آکادمی اسکار برای خود رقم بزند، تاکنون توانسته است ۱۱ جایزه داخلی و خارجی را به خود اختصاص دهد. همچنین این پویانمایی بلند توانسته است به دعوت جشنواره «انسی» فرانسه به بازار فیلم کن برود. درکنار این‌ها، آخرین داستان توانسته است اولین سیمرغ بلورین بهترین پویانمایی سینمای ایران را در سی‌وهفتمین دوره جشنواره فیلم فجر کسب کند.
دریافت پروانه زرین بهترین کارگردانی و بهترین فیلم‌نامه‌نویسی بخش پویانمایی بین‌الملل و جایزه ویژه هیئت داوران بخش ملی سی‌ویکمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان، دریافت تندیس طلایی بهترین اثر بلند در بخش بین‌الملل و ملی یازدهمین جشنواره بین‌المللی پویانمایی تهران، دریافت جایزه بهترین فیلم انیمیشن بلند از سومین جشنواره بین‌المللی انیمیشن «آجایو» پرو و کسب جایزه بهترین انیمیشن بلند سینمایی از سومین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های آمریکای‌جنوبی و شیلی، بخشی از افتخارات آخرین داستان است که پیش از حضور در اسکار دریافت کرده است.
علاقمندان مشهدی می‌توانند «آخرین داستان» را در سینما‌های هویزه، اطلس و ویلاژتوریست تماشا کنند.