سرقت ادبی از منظر قانون

فرزانه عمادی | شهرآرانیوز؛ در بحث حقوق مالکیت فکری و مالکیت معنوی، دارنده اثر حق برخورداری از مزایای مادی و معنوی اثر را دارد. آثار ادبی و یا نگارشی، می‌تواند رزومه و سابقه قابل قبول فرد تلقی شود و از این رهگذر به شهرت و یا موقعیت خاصی دست یابد. سرقت ادبی، در قانون مطبوعات، به عنوان قانون خاص، قابل تعقیب کیفری و بر اساس قانون مجازات اسلامی، قابل مجازات است. نویسندگان و اهل قلم برای نوشتن و چاپ کردن اثر خود زحمات زیادی را متقبل می‌شوند و برای آن هزینه‌های مادی و معنوی زیادی صرف می‌کنند.

حال اگر فردی بدون اجازه صاحب نوشته و مطلب اقدام به کپی کردن بخشی از نوشته‌های فرد بکند و آن را به نام خود منتشر نماید، مجازات قانونی در انتظار اوست که به این عمل در حقوق «سرقت ادبی» گفته می‌شود و افرادی که مرتکب آن شوند مطابق مقررات قانونی مجازات می‌شوند. صفیه صلصالی وکیل و کارشناس ارشد حقوق ضمن بررسی ابعاد جرم سرقت ادبی به سؤالات شهروندان، پاسخ می‌دهد.

در سرقت چه شرایطی باید صورت پذیرد تا فرد بتواند علیه سارق شکایت نماید؟

یکی از مسائل و ارکان مهم در جرم سرقت، ربوده شدن است. اینکه مالی از مالکیت فرد جدا شود را نمی‌توان در جرم سرقت از آن یاد کرد، چون باید توجه داشت، صرف از مالکیت جداشدن مالک از مال، سرقت نیست، این نکته حائز اهمیت است که در جرم کلاهبرداری نیز مال از مالکیت مالک جدا می‌شود، ولی مالک آن را با رضایت، تقدیم کلاهبردار کرده است یا شخصی که مالش را نزد دیگری به امانت می‌گذارد و آن شخص مال را باز پس نمی‌دهد اینجا هم سرقت نیست و خیانت در امانت اتفاق افتاده است، زیرا در سرقت حتما باید ربایش انجام پذیرد، همچنین یکی دیگر از شرایط مهم جرم سرقت، مال محسوب شدن جنس ربوده شده است، برای اینکه سرقت محسوب گردد باید در روابط مردم دارای ارزش اقتصادی باشد و یکی دیگر از شرایط سرقت، مال دیگری بودن است، باید توجه داشت مثلا شخصی که مالش را به کرایه به کسی می‌دهد و آن را می‌رباید سرقت نیست، چون مال خودش بوده است.

آیا ربودن عکس‌های خانوادگی سرقت است و می‌توان در قالب جرم سرقت از سارق شکایت کرد؟

چنانچه شیء در روابط طرفین، ارزش اقتصادی داشته باشد آن شئ مال محسوب شده و ربایش آن سرقت است. مثل عکس‌های خانوادگی یا مجموعه مجموعه داران، اتفاقا این مورد از جرائمی است که براساس قانون فرد می‌تواند علیه سارق هم از باب سرقت و هم حیثیت شکایت کند، در قانون حریم خانوادگی محترم است و هیچ کس حق ندارد به آن تحت هیچ عنوانی تعرض نماید.

سرقت ادبی چیست و شامل چه مواردی می‌شود؟

هر گونه کپی، انتشار و استفاده از آثار ادبی بدون تغییر و بدون اجازه صاحب اثر، نه فقط مقاله بلکه ایده، تصویر، عکس، جدول، بدون اجازه صاحب آن سرقت ادبی نام دارد. سرقت مطالب ادبی مثل مقاله، پایان نامه، سرقت ادبی است. سرقت نقاشی سرقت هنری است. باید توجه داشت جرم سرقت ادبی، کپی کردن، استفاده یا انتشار آثار ادبی بدون ذکر مرجع آن است.

چه اقدامی درباره نشر مطالب داشته باشیم که نتوان به آن جرم سرقت ادبی اطلاق کرد؟

برای رفع کردن سرقت ادبی مقالات، باید سعی کنیم برداشت ذهنی خود را از متن با ارجاع به کتاب یا مقاله بنویسیم و از کپی کردن مطالب بپرهیزیم.

آیا نقل قول کردن سرقت ادبی محسوب می‌شود؟

نقل قول کردن هم، در صورتی که آن را در گیومه قرار دهیم و مرجع آن، ذکر شود سرقت ادبی نیست.

مجازات سرقت ادبی در قانون چیست؟

طبق ماده ۲۳ قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و پدید آورندگان اثر، هر فردی که تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدید آورنده بدون اجازه او یا با آگاهی یا به عمد، به نام شخص دیگری غیر از خود پدید آورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شود، در صورتی که استادان مرتکب سرقت ادبی شوند علاوه بر مجازات‌های فوق به مجازات‌های سنگینی مثل اخراج یا تعلیق نیز محکوم می‌شوند.

آیا در سرقت ادبی می‌توان بیان کرد که این کار به صورت غیر عمدی انجام گرفته و قصد سرقت ادبی وجود نداشته است؟

بعضی وقت‌ها سرقت علمی واقعاً به صورت اتفاقی است. سرقت علمی اتفاقی هم جرم است در نظر داشته باشید، چنانچه شما مستقلاً اختراعی را بکنید که قبلاً ثبت شده حق استفاده تجاری از آن را ندارید و استفاده تجاری اتفاقی از آن جرم است؛ بنابراین بهتر است با دقت بیشتری منابع را مطالعه کنید و نت بردارید.

سایه نویسی چیست و آیا می‌توان آن را در زمره سرقت ادبی آورد؟

سایه نویسی در واقع اثر علمی و پژوهشی به نام کسی غیر از نویسنده اصلی منتشر می‌شود، سایه نویسی یکی از مصادیق دستبرد فکری است. با حجم زیاد و افزایش تعداد فارغ التحصیلان از یک طرف و افزایش تعداد دانشگاه‌هایی که معیار‌های ارزیابی آسان تری دارند باعث شده که شکل سازمان یافته‌ای از سایه نویسی شکل بگیرد. البته این پدیده بسیار شایع شده است و تعداد زیادی از فارغ التحصیلان عملاً سایه نویسی را شغل خود می‌دانند.

اقدامات بازدارنده درباره فعالیت مؤسساتی که به طراحی و تحریر پایان نامه و مقالات علمی می‌پردازند و از مقالات علمی و پژوهشی کپی برداری می‌کنند چیست؟

متأسفانه رشد بی رویه این مؤسساتی که غالبا از مقالات و نوشته‌های پایان نامه‌ها و کتب دیگر، بدون ذکر منبع استفاده می‌کنند، بی شمار است فعالیت این مؤسسات در قالب شرکت‌های دانشگاهی و دفاتر خدمات دانشجویی سازمان یافته و رسمی و بهره گیری آنان از تکنیک‌های ویراستاری یافتن تقلب‌های علمی را در ایران دشوار کرده است.

نقطه شروع اقدامات بازدارنده در مقابل این مؤسسات پدید آمدن جنبش‌های دانشجویی در مخالفت با تداوم فعالیت این مؤسسات و آگاه سازی عموم دانشجویان به تبعات رجوع بدین مؤسسات است.

دانشگاه‌ها نیز باید با اقدامات حقوقی به مقابله با این مؤسسات بپردازند و آن‌ها را از حیث درج اسامی اعضای هیئت علمی و خدشه دار نمودن اعتبار دانشگاه تحت پیگرد قرار دهند. در کنار این اقدامات، به روزرسانی و تکمیل پایگاه‌های جامع علمی که حفاظت از حقوق مالکیت فکری را برای دانشجویان فراهم می‌آورد می‌تواند راهکار مناسبی دربرابر اقدامات این مؤسسات به شمار می‌آید.