شوراها؛ تجلی مردم سالاری دینی، از مردم و برای مردم

علی صمدی جوان | شهرآرانیوز؛ شورا یک اصل عقلی است که آموزه‌های دین اسلام در کتاب و سنت نیز بر آن صحه گذاشته است. انقلاب اسلامی ایران نیز که بر مبنای آموزه‌های اسلامی در چارچوب هدف سلبی خود با استبداد و خودرایی فرمانروایان به مبارزه برخاست و تحقق مشارکت عمومی مردم در تعیین سرنوشتشان را به عنوان یک هدف ایجابی برگزید. اصل ارزشمند شورا را مورد توجه جدی قرار داد و قانون اساسی هنگامی که در بیان اصول کلی حاکم بر نظام جمهوری اسلامی در اصل ششم شیوه اداره امور کشور را بر آراء عمومی مبتنی کرد و روش آن را انتخابات قرارداد، به موازات اشاره به انتخاب رئیس جمهوری و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، از انتخاب اعضای شورا‌های اسلامی نیز به عنوان ابزاری برای تحقق حاکمیت مردم و تجلی اراده عمومی یاد کرده است.

نهاد شورا با آن درجه از اهمیت عقلی و اسلامی و این میزان از تأکید قانون اساسی بر نقش و ضرورت آن در اداره امور جامعه به دلایل مختلف در ۲۰ سال اول پس از پیروزی انقلاب چندان مورد توجه قرار نداشت به طوری که اولین انتخابات رسمی شورا‌ها در چارچوب اجرای قانون اساسی روز هفتم اسفند ۱۳۷۷ یعنی ۲۰ سال بعد از پیروزی انقلاب در چارچوب برنامه توسعه سیاسی و گسترش نهاد‌های مدنی و مشارکت عمومی برگزار شد و حدود ۱۸۵ هزار نفر اعضای اصلی و علی البدل از سوی مردم برگزیده شدند و بالاخره در روز نهم اردیبهشت ۱۳۷۸ شورا‌های شهر و روستا به طور رسمی دوره چهار ساله مسئولیت خویش را برای تحقق بخشی از حاکمیت مردم که عملی شدن آن در گرو فعالیت این نهاد است آغاز کردند.

حضرت آیت ا... خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام خود به مناسبت آغاز به کار اولین دوره شورا‌های اسلامی شهر و روستا در ۸ اردیبهشت ۱۳۷۸ از انتخاب شوندگان توسط مردم خواستند تا با تکیه و امید به فضل الهی بار این مسؤولیت را بر دوش کشیده همه‌ی توان خود را به ادای وظایفی که در قانون برای این شورا‌ها معین است، مصروف کنند و خدمت به مردم را که از بزرگترین عبادات است سرلوحه‌ی همه‌ی انگیزه‌های خود قرار دهند. ایشان در ادامه این پیام به وظایف منتخبان شورا اشاره و فرمودند: «برای کسب توفیق در وظایف شورا‌های اسلامی، شرط اول آن است که اعضاء شورا‌های اسلامی هر شهر یا روستا در عمل با یکدیگر تفاهم و همدلی داشته باشند. بدون این شرط مهم، یقینا این نهاد تازه تأسیس نخواهد توانست برای مردم منشأ خیر و صلاح گردد».

مقام معظم رهبری در بخش دیگری از پیام خود با اشاره به حدود وظایف شورا خاطرنشان ساختند: «حدود و وظایف شورا‌های اسلامی که در قانون معین شده باید در قول و عمل به طور کامل رعایت شود. اعضاء شورا‌ها وظایف خود را به درستی بشناسند و بر تحقق آن همت بگمارند و چیزی را که در قانون پیش‌بینی نشده و یا به خاطر واقعیت‌های کشور و دولت، قادر به انجام دادن آن نیستند، وعده ندهند و مردم را از کمک و اقدام شورا‌های اسلامی مأیوس نسازند».

آیت ا... خامنه‌ای در پایان پیام خود مردم را خطاب قرار داده و فرمودند: «مردم عزیز سراسر کشور نیز که همواره از منتخبان خود حمایت کرده‌اند، همکاری و کمک خود را به شورا‌های اسلامی نیز مبذول دارند. بدون این کمک و همکاری یقینا شورا‌ها قادر بر عمل به وظایف خود نخواهند بود».

قانون اساسی جمهوری اسلامی تبیین شیوه انتخاب اعضای شوراها، چگونگی وظایف و اختیارات و نحوه نظارت آن‌ها را به قانون عادی محول کرده است. مجلس شورای اسلامی از زمانی که برای اولین بار در آذر ۱۳۶۱ ماه قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شورا‌های اسلامی کشور را در ۵۳ ماده به تصویب رساند تا زمانی که در خرداد ماه ۱۳۷۵ قانون کنونی شورا‌ها را تصویب کرد، در دوره‌های مختلف قانون مزبور را در چندین مورد حک و اصلاح کرد، اما اکنون که قانون شورا‌ها در مرحله عمل به آزمون گذاشته شده از جهات مختلف کاستی‌های آن آشکار شده است. تحقق همه آنچه مدنظر تدوین کنندگان قانون اساسی از نهاد شورا بود در چارچوب قانون فعلی امکان پذیر نیست، این قانون نیازمند اصلاح است. اکنون اگرچه دست اندرکاران امور شورا‌ها در وزارت کشور از تهیه و تنظیم لایحه اصلاح قانون شورا‌ها خبر می‌دهند، اما با توجه به اینکه یک قانون خوب که زمینه عملی داشته باشد باید تأیید عقل جمعی جامعه را نیز به همراه داشته باشد، بر همین اساس پیشنهاد می‌شود وزارت کشور لایحه اصلاح قانون شورا‌ها را قبل از تصویب در نهاد‌های مربوطه منتشر کند تا در پرتو عقل جمعی جامعه و توسط کارشناسان حوزه‌های مختلف بیشتر صیقل خورد و از کاستی‌های احتمالی آن کاسته شود.

شورا یک نهاد جمعی تصمیم گیری مبتنی بر شیوه دمکراسی است. در چنین چارچوبی جایی برای تک روی فردگرایانه باقی نمی‌ماند؛ بنابراین ضروری است آن دسته از افرادی که با نگرش غیر از این به عضویت شورا‌ها در آمده اند نگاه خویش را تغییر دهند. مردم نیز باید این نکته را مدنظر داشته باشند و در انتخابات آینده شورا‌ها افرادی که دارای منش شورایی هستند برای این نهاد‌ها انتخاب کنند.

حضرت آیت ا... خامنه‌ای طی دیدار با نمایندگان شورا‌های اسلامی و شهرداران مراکز استان‌ها که در سال ۱۳۹۰ انجام گرفت طی سخنانی با تاکید دوباره به اهمیت جایگاه شورا‌ها فرمودند: «اصل ایجاد شورا‌های اسلامی شهر و روستا در قانون اساسی، نشان‌دهنده اهتمام نظام جمهوری اسلامی ایران به مجموعه متنوع فکرها، مشورت‌ها و دیدگاه‌ها در اداره امور کشور است و این موضوع، نقطه مقابل نظام‌های ارتجاعی و استبدادی است».

حضرت آیت ا... خامنه‌ای یکی از خصوصیات برجسته و بارز نظام جمهوری اسلامی ایران را استقلال و هویت دانستند و تأکید کردند: «ما به برکت اسلام توانسته‌ایم هویت ایرانی خود را حفظ کنیم و این حقیقت، باید در همه خدمات و امور شهری خود را نشان دهد».

اگر بهترین قوانین برای فعالیت شورا‌ها به تصویب برسد و اگر بهترین افراد دارای منش شورایی به عضویت این نهاد‌ها درآیند و اگر ارتباط شورا‌ها با سایر نهاد‌ها در بهترین سطح ممکن برقرار گردد، اما مردم به عنوان کسانی که اعضای شورا‌ها به عنوان نمایندگان آن‌ها قصد تحقق اراده و حاکمیت آن‌ها را دارند در این مسیر جدی گرفته نشوند، بدون تردید شورا‌ها در نیل به اهداف خود ناتوان خواهند بود. همراهی و همگامی مردم با شورا‌ها نیز نیازمند فراهم بودن بستر‌های مناسب فرهنگی و اجتماعی است و فراهم نمودن این بستر‌ها نیز بیش از هر چیز بر عهده خود شوراهاست.