همه مصائب شیرین پیشه‌های خانگی زنان

مشاغل خانگی عنوان یکی از پرطرف‌دارترین انواع مشاغلی است که در میان زنان جامعه ایرانی در همه سطوح مهارتی و سنی رواج دارد.

سهولت در انجام کار، امکان پرداختن به آن در خانه، نیاز نداشتن به تجهیزات پیشرفته و تحصیلات آکادمیک رسمی سبب محبوبیت این نوع مشاغل در جامعه زنان شده است. در حقیقت، نقطه قوت این‌گونه مشاغل این است که زنان می‌توانند هم به ایفای نقش‌های گوناگون خود در خانه بپردازند هم در اوضاع اقتصادی کنونی، کمک‌خرج خانواده باشند.

به‌علاوه، زنان توانمند بسیاری که به دلایل گوناگون سرپرستی خانواده خود را عهده‌دار شده‌اند، با مشغول شدن به انواع گوناگون مشاغلی که امکان انجام آن‌ها در خانه وجود دارد، به اداره امور اعضای خانواده می‌پردازند.

مشاغل خانگی در حقیقت عنوان فعالیت‌هایی است که در خانه و توسط اعضای خانواده برای درآمدزایی انجام می‌شود. این مشاغل ده سال پیش در قالب قانونی در راستای سیاست‌های اشتغال‌زایی کشور به رسمیت شناخته شدند و از آن‌ها حمایت شد.

بر اساس این قانون، منظور از مشاغل یا کسب‌وکار خانگی، آن دسته از فعالیت‌هایی است که توسط عضو یا اعضای خانواده در فضای مسکونی در قالب یک طرح کسب‌وکار بدون مزاحمت و اخلال در آرامش واحد‌های مسکونی هم‌جوار شکل می‌گیرد و به تولید خدمت یا کالای قابل عرضه به بازار خارج از محیط مسکونی منجر می‌شود.

پس از اجرایی‌شدن این قانون و آشکارشدن نقطه‌ضعف‌های آن بر مبنای آسیب‌شناسی و انجام مطالعات تطبیقی و میدانی که در سال ۱۳۹۵ صورت گرفت، الگوی جدیدی برای توسعه مشاغل خانگی پیشنهاد شد که هسته اساسی آن شناسایی مزیت‌ها و فرصت‌ها، توانمندسازی متقاضیان و از همه مهم‌تر اتصال این مشاغل به بازار بود.

اگرچه قانون سال ۱۳۸۹ این مشاغل را به هیچ جنسیتی منتسب نکرده بود، در بازنگری فرایند اجرایی‌شدن آن، به طور ویژه از زنان به‌عنوان گروه هدف نام برده شد که در آن زنان سرپرست خانوار، جایگاهی ویژه یافتند.

از جمله مزایای مشاغل خانگی برای زنان این است که با هزینه اندک، با اتکا بر توانایی و استعداد‌های فردی قابل انجام است و از ورود این زنان، به‌ویژه در میان طبقه‌های محروم و آسیب‌دیده، به چرخه حمایتی جلوگیری می‌کند. استقلال و اتکا به توانایی‌ها به‌عنوان خروجی این مشاغل ستودنی است، اما از سوی دیگر، تنگنا‌ها و چالش‌های متعددی پیش روی زنان وجود دارد.

اول از همه، تهیه مواد اولیه در وضعیت اقتصادی کنونی از عهده همه افراد برنمی‌آید. به همین منظور، بانک‌ها ارائه تسهیلات و خدمات گوناگونی را برای طرح‌هایی با عنوان مشاغل خانگی در نظر گرفته‌اند، اما دسترسی به این منابع مالی چندان آسان نیست و مقررات و بوروکراسی اداری پیچیده را می‌توان مانع مهمی در برابر زنان دانست.

علاوه بر تأمین منابع اولیه، فروش محصول و پیوند به بازار اقتصادی دومین مانع عمده‌ای است که پیش‌روی زنان قرار دارد. درست است که عنوان این مشاغل با «خانه» در پیوند است، اما برای درآمدزایی در هر صورت باید ارتباطات مؤثر و مفیدی با سایر بخش‌های خدماتی و اداری وجود داشته باشد تا بتوان زمینه را برای توسعه و پیشرفت کار فراهم آورد.

در نهایت، باید به این مسئله اشاره کرد که انجام کار خانگی با سایر وظایف خانه‌داری می‌تواند فشار مضاعفی به زنان وارد آورد و سلامت جسم و روان آن‌ها را تهدید کند.

اگرچه نهاد‌های سیاسی و متولیان عرصه سیاست‌گذاری می‌کوشند زمینه‌های لازم را برای حمایت از مشاغل خانگی زنان فراهم آورند، جز احتیاجات قانونی به طرح‌ها و حمایت‌های فراقانونی در زمینه‌های گوناگون نیاز است که به ایجاد تحرک و پویایی در عرصه اقتصاد و اشتغال زنان منجر می‌شود.