فراموش‌شده‌های محبس گوهرشاد

حسین بیات | شهرآرانیوز - یکی از اتفاقات جالب توجهی که درباره واقعه گوهرشاد رخ داده، مجازات‌های محکومان آن است. در نخستین رای محکمه دیوان حرب قشون شرق، با سختگیری‌هایی که سرهنگ خلعتبری به خرج می‌دهد، ۹ نفر از ۲۷ نفر بازداشت‌شده در زندان شهربانی به اعدام محکوم می‌شوند؛ کسانی مثل آقازاده خراسانی، حاج‌رفیع سنجر (مباشر فریمان)، حاج محمدحسین صبوری (مباشر فرهادجرد)، زین‌العابدین روشندل‌بربری (داروغه فریمان)، سیدعلی نواب‌احتشام رضوی (عضو آستانه)، حاج‌یحیی ناظررضوی (عضو آستانه)، محمدعلی کهربایی (تسبیح‌فروش)، سیداسدا... بایگی (وکیل عدلیه) و حسن اردکانی (علاف). بقیه نیز به چند سال حبس و تنها عبدالعلی لطفی، رئیس استیناف خراسان تبرئه می‌شود. در دیوان حرب ثانویه که در تاریخ ۶ بهمن ۱۳۱۶ رای داده. اما هیچ‌کس به اعدام محکوم نمی‌شود و بیشترین حکم، سه‌سال حبس تادیبی از بدو توقیف است و بقیه به دوسال، یک‌سال و شش‌ماه حبس محکوم می‌شوند. شش‌نفر نیز تبرئه می‌شوند!

به این ترتیب در تاریخ صادر شدن رای، تنها نواب‌احتشام رضوی می‌باید در حبس می‌مانده آن‌هم برای ۵ ماه دیگر و دیگران باید آزاد می‌شده‌اند، اما این اتفاق نمی‌افتد تا جایی که نامه‌های خانواده محبوسین کارساز می‌افتد و دفتر مخصوص شاهنشاهی از طریق حسین شکوهی، رئیس دفتر، نامه فوری و محرمانه‌ای به وزارت جنگ می‌زند مبنی بر اینکه «صورتی از اسامی مقصرین غائله مشهد با تعیین و توضیح تقصیر آنان تهیه شود که به پیشگاه اعلی‌حضرت همایون شاهنشاهی برسد.»

پس از اینست که نام ۱۸ نفر از محبوسین و مدت حبسی که کشیده‌اند آورده می‌شود. سپس نوشته می‌شود «اوامر مطاع شرف صدور یافت (کسی به کار این‌ها مداخله نکند و دیوان حرب هم دیگر لازم نیست، کار این‌ها با خود ماست) بعدا حسب‌الامر مطاع مبارک، جریان از طریق دفتر مخصوص شاهنشاهی استعلام و وضعیت هریک از متهمینِ معروض مشروحا به وسیله دفتر مخصوص معروض، اینک حسب‌الامر مطاع شاهانه ابلاغ گردیده است که (از متهمین مزبور اشخاصی که مدت محکومیت آن‌ها تمام شده، باید مرخص و آزاد شوند و اشخاصی که مدت محکومیت آن‌ها تمام نشده باشد، بایستی تا خاتمه مدت قانونی در زندان بمانند، ضمنا مقرر فرمودند از این اشخاص، آن‌هایی که در املاک اختصاصی بودند و حالا مطابق دستور مزبور آزاد می‌شوند، پس از استخلاص نباید به محل اولیه بروند.) بسته به اراده همایون شاهانه است.»

درنهایت بنا به حاشیه‌نوشت سرتیپ نخجوان، گزارش مذکور به تاریخ ۲۶ خرداد ۱۳۱۷ «از شرف عرض پیشگاه شاهانه گذشت. تصویب فرمودند که طبق رای محکمه انجام شود.» این‌گونه است که محبوسین غائله گوهرشاد آزاد می‌گردند.