یادی از بازار‌هایی که دیگر در مشهد نیستند

طوبی اردلان | شهرآرانیوز؛ تاریخ در مشهد، شهری که قدیمی‌ترین محله ایران (نوغان) را در دلش دارد و از همه مهم‌تر، حریم حرم مطهر حضرت‌رضا (ع) است، باید چندصدساله باشد که در آن، جز حرم مطهر، مسجد گوهرشاد و گنبد خشتی، هیچ اثری از بنایی که قدمت آن به قبل از اواخر قاجار برسد، وجود ندارد؟ این را هم با اغماض گفتیم و بهتر است بنویسیم عمده آثار تاریخی باقی‌مانده این شهر در بنا‌های دوره پهلوی اول خلاصه می‌شود.

رد پای این نقصان را باید در تخریب‌های بی‌شماری دانست که از ابتدای قرن چهاردهم از بافت تاریخی، ویرانه ساخته است. نزدیک‌ترین این تخریب‌ها به ما از دهه ۷۰ شروع شده، اما نخستینش را مشهد در ابتدای قرن و در دوره محمدولی اسدی که تولیت آستان قدس رضوی را برعهده داشت، تجربه کرده است. در این دوره برای ساخت خیابان طبرسی، فلکه حضرت و خیابان تهران، بافت این محدوده تخریب می‌شود. مرحله دوم تخریب‌ها به اواخر دوره پهلوی دوم و دوران استانداری و نایب‌تولیتی عبدالعظیم ولیان بازمی‌گردد؛ در اینجا نیز بخشی از بافت تاریخی شهر به‌ویژه بازار بزرگ مشهد خراب می‌شود.

تصویر پیش‌رو نمایی از این تخریب است که از پیر بازار‌های مشهد، جانی به پهلو افتاده ساخت، آن‌چنان‌که پس از آن دیگر تلاشی هم برای احیای دوباره‌شان صورت نگرفت. بازار زنجیر و بازار سنگ‌تراشان برخی از بازار‌های تخریب‌شده در این دوران هستند که دقیقا مانند یک خط طولی مستقیم از شمال به جنوب امتداد داشتند، پس‌از ساخت صحن عتیق و گسترش حرم مطهر در دوره صفوی به دو پاره تقسیم شدند، اما پیش ازنیمه دوم قرن ۱۴ برای همیشه ازبین رفتند.