هویت مستقل فرهنگی مشهد حول محور مجاورت

مرتضی محمدپور | شهرآرانیوز؛ شهر‌ها به‌عنوان یک نهاد اجتماعی، هویت خود را نه منحصر در موقعیت مکانی بلکه وابسته به واقعیت‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تعریف می‌کنند، اما در مسیر توسعه حفظ هویت شهری مهم‌ترین چالشی است که پیش روی مدیریت شهر قرار دارد تا ویترین عرضه تفکرات جامعه به دنیای بیرون نه با خرده‌فرهنگ‌های وارداتی بلکه بر بستر یک گفتمان اصیل و مبنایی صورت بگیرد. بررسی چالش‌های حفظ هویت مشهدالرضا (ع) به‌موازات توسعه این جهان‎شهر مذهبی، محور یکی دیگر از سلسله‌نشست‎های هم‌اندیشی درباره منشور هویتی شهر مشهد بود که با همت مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد و با حضور جمعی از اعضای شورای شهر و استادان معماری دانشگاه‌ها برگزار شد.

فرهنگ‌رضوی، هویت بنیادی مشهد

عضو کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی مشهد با تأکید برلزوم هم‌اندیشی مرتبط با چالش‌های هویت شهری گفت: مشهدالرضا (ع) نه به معنای یک منطقه جغرافیایی بلکه به‌عنوان یک هویت مستقل فرهنگی، باید مدیریت خود را در اراده مجاوران امام‌رضا (ع) و ساکنان خود بداند، نه اینکه هرروز قانون و مصوبه جدیدی برای کاهش اختیارات شورا‌های اسلامی اجرای کند تا منتخبان مردم مشهد دامنه دسترسی محدودتری در زمینه مدیریت شهر داشته باشند. به گفته مهدی ناصحی مشهدالرضا (ع) هرگز برای تجمع این تعداد جمعیت، ظرفیت خاصی ندارد و چه‌بسا که حتی تمدن‌های بسیار بزرگی در شهر‌های مجاور مشهد همچون نیشابور و سبزوار وجود داشته که می‌توانسته است کانون شایسته‌تری برای اجتماع مردم باشد.

وی افزود: به‌روشنی می‌توان درک کرد که اجتماع جمعیت سه‌و‌نیم‌میلیون‌نفری مجاوران حضرت رضا (ع) در مشهد فقط به علت وجود مضجع نورانی رضوی است که آستان‌قدس‌رضوی خانه‌دار آن است و شهرداری مشهد هم مسئولیت حریم پیرامونی آن را بر عهده دارد. در چنین شرایطی که مشهدالرضا (ع) آبرو و اعتبار خود را وامدار وجود قدسی یک امام معصوم (ع) است، باید دقیقا مشخص باشد که با وجود چالش‌های چندوجهی در عرصه هویت شهری و البته محدود بودن منابع مدیریت شهری، حل کدام معضل در اولویت است.

منطقه توس، بخش جدایی‌ناپذیر هویت فرهنگی مشهد

رئیس کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس شورای اسلامی شهر مشهد نیز در این نشست از تغییر نام این کمیسیون در آینده نزدیک خبر داد و گفت: شورای ششم در آیین‌نامه داخلی خود پیشنهاد تغییر نام کمیسیون ویژه توس به‌نام کمیسیون حفظ و بهسازی توس و نگهداری آثار و ابنیه تاریخی مشهد را در دست بررسی دارد تا با پیگیری تخصصی، مأموریت‌های مربوط به حفظ و حراست از میراث ماندگار فرهنگی در مشهدالرضا (ع) نیز در زمره وظایف این کمیسیون قرار بگیرد. مجید طهوریان عسکری با بیان اینکه فردوسی نقش بسیار پررنگی در ادبیات فارسی دارد و به این علت بخشی از نگاه تمدنی و تاریخی توس باید مبتنی بر جایگاه این حکیم فرزانه باشد، افزود: خراسان از دیرباز تاکنون یک خطه فرهنگی است که باید به حوزه تاریخی آن توجه شود و با بازسازی و زیباسازی، از غارت میراث ماندگاری همچون مجموعه فرهنگی شاهنامه فردوسی جلوگیری کرد.

دراین‌راستا بودجه کمیسیون ویژه توس از ۲۵‌میلیارد تومان در دوره پنجم به ۱۴۰ میلیارد تومان در این دوره افزایش یافته است که نشان از توجه شورای ششم به مجموعه تاریخی شاهنامه به‌عنوان یک کانون تمدنی و ادبی دارد. وی تصریح کرد که منطقه توس در طلایی‌ترین دوره حیات خود به‌سر می‌برد و پیگیری سند توسعه توس می‌تواند این منطقه را در مؤلفه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و حتی عمرانی به پیش ببرد.

هویت مشهدالرضا (ع) در معرض تخریب

اثبات هویت‎مندی سیمای یک شهر همواره منوط به حفظ نشانه‌های کالبدی گذشته است. برهمین‌اساس می‌توان با تنظیم طرح‌های توسعه‌ای شهر‌ها بر مبنای الگو‌های هویتی، از بروز بحران‌های فرهنگی جلوگیری کرد.

این موضوع به‌طور خاص مورد توجه الهه‌سادات‌ذوقی‌حسینی، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد در این نشست، بود و به گفته وی حتی می‌توان بافت تاریخی، پوشش گیاهی، منابع طبیعی، فرهنگ جامعه و غذا‌های محلی را هم در ردیف بسیاری از مؤلفه‌های دیگر به‌عنوان لایه‌های کالبدی هویت شهری دانست. وی افزود: مشهدالرضا (ع) با سه بافت مرکزی یا پیرامونی حرم، بافت میانی یا بدنه اصلی شهر و بافت حاشیه‌ای یا الحاقی، در معرض تغییر گسترده هویت شهری قرار دارد و باید متناسب با اقتضائات فرهنگی هر کدام از این بافت‎ها، مصادیق ایجاد تغییر در هویت شهر را مدیریت کرد.

ذوقی‌حسینی تصریح کرد: تخریب کالبد شهر و ایجاد آسیب در هویت بصری از جمله چالش‌هایی است که سنت‌های اصیل مشهدی را تحت‌تأثیر خرده‌فرهنگ‌های وارداتی قرار می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که امروزه در برخی از محلات مشهد، شاهد تکثیر فراگیر سبک زندگی عربی یا معماری‌های رومی هستیم. اینجاست که سند هویتی شهر مشهد، اصالت پیدا می‌کند تا افق روشنی را پیش روی شهرداری و مدیریت شهری قرار دهد. همچنین بررسی طرح‌های جامع و تفصیلی توسعه شهر از منظر هویت شهری و ارائه راهکار‌های کارشناسی برای اصلاح چالش‌های موجود توسط اساتید دانشگاه، از دیگر بخش‌های این نشست بود.