این روستا‌ها زودتر طلوع خورشید را می‌بینند

در گویش‌های خراسانی، قاعده‌ای هست که در آن، «واو» ساکن، وقتی حرف آخر کلمه باشد، به «اُو» تبدیل می‌شود و جای حرف ماقبل خودش می‌نشیند. به این ترتیب، «سَرو» تبدیل می‌شود به «سُور» و «دَلو» تبدیل می‌شود به «دول»؛ نیز آن‌هایی که رگ و ریشه خانوادگی شان به شهر «مرو» می‌رسد، «مُوری» خوانده‌ می‌شوند. «خَرو» هم از این قاعده مستثنی نیست؛ برای همین هم در گویش، هر جا «خَرو» باشد، «خُور» تلفظ می‌شود. درباره خُور، اما نمی‌شود با اطمینان گفت شکل اصلی و رسمی کلمه، کدام یک از این دو صورت است؛ به ویژه که «خُور» به معنی خورشید، تناسب بسیار بیشتری با مصداق کلمه دارد. در خراسان، چندین و چند خرو داریم؛ درست‌تر آنکه احتمالا هر شهر و دیاری، خروی هم دارد.

مثل خرو نیشابور، خرو کاشمر، خرو فردوس، خرو طبس، خور کلات و... همه این روستا‌ها (و آن‌هایی که شهر شده اند) کوهپایه‌ای هستند و البته آباد و خرم. پس بین خور و کوه (و عنصر آب)، باید ارتباطی باشد. می‌شود حدس زد که این روستا‌های کوهپایه ای، در هر جغرافیایی که قرار داشته اند، پیش از دیگر جاها، طلوع آفتاب را می‌دیده اند و به اصطلاح، روستا‌های «آفتاب رو» بوده اند (بماند که چند روستا هم به نام آفتاب رو داریم) اینکه جغرافیایی پیش از دیگر مکان ها، در معرض طلوع و تابش خورشید قرار می‌گرفته، با تکیه بر باور‌های کهن، ویژگی مهمی بوده؛ آن قدر که آن مکان را در خور یک نام ویژه می‌کرده؛ نامی که احتمالا همین «خرو» یا «خور» باشد. اما قصه «خرو»، یا «خور» می‌تواند متفاوت از این باشد.

می‌دانیم که در باور‌های کهن، همچنان که طلوع خورشید اهمیت داشته، غروب آن هم مهم بوده است؛ و همچنان که «برآمدجای» خورشید، جغرافیای ویژه‌ای بوده، «فروشُدجای» آن هم در خور اهمیت بوده است. در فارسی کهن، برآمدجای خورشید، «خوراسان» خوانده می‌شده که واژه «خراسان» صیقل خورده آن است؛ فروشدجای خورشید هم «خوروَر» نام داشته که احتمالا واژه «خاور»، تغییر یافته همان است و می‌دانیم که در متون کهن از جمله در شاهنامه، «خاور» فراوان به معنای «محل غروب خورشید» یا «سمت غرب»، به کار رفته و صرفا در روزگاران پس از آن است که این واژه معنایی واژگونه یافته و به جای «شرق» به کار رفته است.

به «خُوروَر» نگاه کنید؛ «خَرو» نمی‌تواند شکل صیقل خورده همین ترکیب باشد؟ به ویژه آمدن واو در انتهای کلمه، نمی‌تواند باقی مانده جزء «وَر» باشد که واژه مهم و آشنای «خور» را به «خرو» تبدیل کرده است؟ حتما دقت در محل جاگیری خرو‌ها و جهت شرقی یا غربی آن ها، می‌تواند شاخصی مناسب برای قضاوت دراین  باره باشد... از بحث‌های واژگانی که بگذریم، خروها، عموما آب وهوای خوبی دارند و به ویژه محصولات باغی در آن‌ها فراوان است؛ از جمله در همین خرو نیشابور که آلوبخاراهایش حرف ندارد و چند سالی است که عنوان دار لقب «پایتخت آلو» هم شده است. به وقتش، به شرط حیات، درباره آن آلوی تاریخی هم می‌نویسم.