عدالت آموزشی در حاشیه شهر از شعار تا واقعیت

از بحث‌های مهم و البته راهبردی نظام، عدالت آموزشی است؛ بحث مهمی که در سند تحول و در اسناد بالادستی و طرح‌های کلان نیز از راهبرد‌های اصلی است. در واقع یکی از شرایط لازم برای جامعه متعالی، پویا و توسعه‌یافته، دستیابی به عدالت، هم به‌معنای عام آن و هم به‌معنای خاص آن است. عدالت آموزشی است که زمینه را برای دستیابی به عدالت اجتماعی فراهم می‌کند.

پس عدالت آموزشی نخستین و مهم‌ترین اولویت در میان مسائل نظام است. اگر نظام نتواند آن را تعمیم دهد، بی‌شک شکاف و فاصله طبقاتی زیاد خواهد شد و نارضایتی و نابهنجاری در شبکه به وجود خواهد آمد. تصور اولیه از عدالت آموزشی، عدالت در دسترسی همگانی به آموزش باکیفیت است. در واقع عمده تلاش در تحقق عدالت آموزشی و اسنادی مانند سند آموزش۲۰۳۰ آن است که برای همه اقشار نیازمند به آموزش، دسترسی همگانی ایجاد کنند. اما نکته مهم آن است که آموزش عرضه‌شده به همگان باید از کیفیت لازم نیز برخوردار باشد.

در واقع دسترسی به آموزش‌هایی که کیفیت لازم را ندارند، دسترسی محسوب نمی‌شود. از سوی دیگر، به‌دلیل آنکه آموزش امکان دستیابی به فرصت‌ها و موقعیت‌های آینده اجتماعی و اثرگذاری بر شکل‌گیری طبقات اجتماعی‌اقتصادی را فراهم می‌کند، لازم است در عین همگانی‌بودن دسترسی‌ها، توازن در کیفیت آموزش نیز رعایت شود تا در آینده شاهد شکاف‌های عمیق اجتماعی نباشیم. عدالت در امر آموزش، شش عنصر کلیدی دارد و این چند عنصر در دیگر عرصه‌های اجتماعی غیر از آموزش نیز چالش ایجاد کرده است.

در سال‌های گذشته حاشیه‌نشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی در کلان‌شهر مشهد به‌صورت چشمگیری افزایش یافته است. تا سال ۱۳۹۶ تقریبا ۳۰ درصد جمعیت شهر مشهد حاشیه‌نشین یا بدمسکن بودند که این میزان در سال۱۳۹۹ باتوجه‌به افزایش اجاره بهای مسکن و دیگر هزینه‌های جانبی به بیش از ۴۰ درصد رسیده است. متأسفانه به‌دلیل نبود زیرساخت‌های لازم و پایین‌بودن نرخ سرانه‌های خدماتی (آموزشی، فضای سبز، بهداشت، فرهنگی و ورزشی و...) در نقاط حاشیه‌نشین شهر مشهد، آسیب‌های اجتماعی فراوانی در این نقاط وجود دارد.

ناعدالتی آموزشی در نقاط حاشیه شهر مشهد در هر شش شاخص آن به‌دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب و نبود دسترسی برابر به آموزش، کیفیت آموزشی نامناسب و توزیع نامتوازن امکانات آموزشی و تربیتی، مشکلات اجتماعی زیادی ایجاد کرده است. اکنون سرانه فضای آموزشی در شهر مشهد ۵/۳ مترمربع و در استان خراسان‌رضوی ۳/۴ مترمربع است، اما در حاشیه شهر مشهد سرانه فضا‌های آموزشی در برخی مناطق به کمتر از ۲مترمربع می‌رسد و در برخی مناطق هنوز کلاس‌ها به‌صورت کانکس است. این درحالی است که در سند تحول بنیادین سرانه آموزشی باید بیش از ۸مترمربع باشد.

ایجاد عدالت آموزشی و توسعه ساخت فضا‌های آموزشی و همچنین اقدامات آموزشی و پرورشی و فرهنگی مناسب از اولویت‌های اساسی حاشیه شهر مشهد است. ازاین‌رو، هرچه فضا‌های آموزشی و در راستای آن امکانات توسعه پیدا کنند، فرصت‌های آموزشی بهتر توزیع خواهند شد و کلاس‌ها کم‌جمعیت‌تر می‌شود و دسترسی دانش‌آموزان به ظرفیت‌های آموزشی بیشتر خواهد شد. از موضوع‌های دیگری که به کاهش بی‌عدالتی در نظام آموزشی کمک خواهد کرد، افزایش کیفیت رفتار آموزشی معلمان و ارتقای توانمندی آن‌هاست. باتوجه‌به اینکه بیش از ۹۰ درصد مدارس حاشیه شهر مشهد مدارس دولتی هستند، توجه و تمرکز بر مدارس دولتی در راستای تحقق عدالت آموزشی بسیار ضروری است.

باتوجه‌به اینکه رهبر معظم انقلاب اسلامی در ۱۱ شهریور ۱۳۹۹ با اشاره به بحث مدارس دولتی فرمودند «باید سطح و کیفیت مدارس دولتی از لحاظ آموزشی و تربیتی به‌گونه‌ای شود که دانش‌آموزان احساس نکنند با تحصیل در این مدارس امکان قبولی آن‌ها در کنکور کمتر است و خانواده‌ها نیز تصور کنند فرزندانشان را به یک جای بی‌پناه می‌فرستند»، باید اقداماتی انجام شود تا به مدارس دولتی به‌معنای واقعی رسیدگی شود.

بنابراین، توجه به توزیع عادلانه امکانات و تقویت و تجهیز این مدارس بسیار ضروری است. همچنین سهمیه اختصاصی مناطق حاشیه شهر مشهد در کنکور سراسری منطقه‌یک بوده، درحالی‌که سرانه فضا‌های آموزشی و سرانه تعداد معلم شاغل در این مناطق در مقایسه با نقاط برخوردار مشهد و سایر شهر‌ها بسیار کم بوده و برای اجرای عدالت آموزشی نیازمند بازنگری اساسی است.