پیدا و پنهان آشپزخانه‌های مجازی

تکتم جاوید - «چند بار برای میهمانی‌های خانوادگی به یکی از آشنایان که غذای خانگی می‌پخت سفارش نهار و شام داده بودم و از کیفیتش راضی بودم. یک بار که تعداد زیادی مهمان داشتم و دوستم سرش شلوغ بود، تصمیم گرفتم خودم هم برای کمک به خانه اش بروم. تمام مواد غذایی همان جا روی کابینت و داخل یخچال کنار دیگر مواد غذایی چیده شده بود. دوستم یکی یکی آن‌ها را آماده می‌کرد. من هم در خردکردن و سرخ کردن کمکش می‌کردم که دیدم قارچ‌ها را داخل قابلمه آب ریخت و بعد آن‌ها را خارج کرد و برای خردکردن کنار گذاشت. با تعجب از او پرسیدم که چرا قارچ‌ها را دانه دانه نمی‌شویید تا گل ولای آن‌ها تمیز شود؟ اما او با حالتی طلبکارانه گفت: من فرصت این کار‌ها را ندارم! اگر قرار باشد برای شستن و آماده کردن هرکدام از قارچ‌ها و بقیه مواد وقت بگذارم که به ناهار و شام این همه سفارش روز نمی‌رسم. تازه آنجا بود که فهمیدم واقعا چطور یک نفر دست تنها می‌تواند هرروز غذا بپزد و تحویل مردم بدهد.»
شاید برای شما یا اعضای خانواده تان هم پیش آمده باشد که یکی از دوستان و آشنایان شما را در یک کانال سفارش غذا و شیرینی خانگی عضو کند به ویژه در این روز‌ها که به شب چله نزدیک می‌شویم گروه‌ها و کانال‌های بیشتری در تلفن همراه‌مان پدیدار می‌شود. کانال‌هایی با تعداد اعضای بالا که تنوع غذایی زیادی دارند و عکس‌های خوش آب و رنگی در کانال‌ها یا پیج اینستاگرام خود می‌گذارند. با آن ظاهر زیبا غذا‌ها و با درنظر گرفتن خانگی بودن و در نتیجه سالم بودن غذا‌ها و احتساب اینکه غذای درخواستی مان به هر حال از رستوران و آشپزخانه ارزان‌تر تمام می‌شود، یکی از مشتری‌های پرو پا قرص این کانال‌ها و گروه‌های مجازی می‌شویم، چرا که لفظ «خانگی» بودن هنوز هم یادآور دست پخت مادرانه و غذای سالمی است که همه دوست دارند در کنار طعم غذا‌های رستوران یا محصولات غذایی کارخانه‌ای در سفره خانواده خود داشته باشند. اما خیلی وقت‌ها این خانگی بودن به معنای سالم بودنی که در ذهن ماست نیست. قرار نیست به هر ترشی و رب یا پلوقیمه و سوپی که در خانه می‌پزند، اعتماد کنیم. در کنار همه افرادی که برای کسب درآمد و گذراندن زندگی روزمره به حرفه آشپزی روی آورده اند کسانی هم هستند که فقط به همان درآمدزایی فکر می‌کنند.
یکی از خانم‌هایی که برای مهمانی‌ها و گاه مصارف روزانه اش به این کانال‌ها غذا و شیرینی سفارش می‌داد می‌گوید: آن‌ها سفارش را آنلاین می‌گیرند و با پیک برایمان می‌فرستند. غذا هم مثل همیشه خوشمزه و دل چسب است، اما از یک جایی به بعد حساس شدم که این پیراشکی‌ها با چه دست‌هایی پیچیده شده، چه نوع گوشت و سوسیس و کالباسی در آن استفاده شده است یا سبزی آش را چطور می‌شویند و....
یکی دیگر از افرادی که از این آشپز‌های بدون مجوز گله دارد می‌گوید: یک بار در غذایی که تحویل گرفته بودم مو پیدا کردم و با خودم گفتم اتفاقی بوده است و پیش می‌آید، اما بار دوم هم چنین اتفاقی افتاد درحالی که مویی که پیدا کردم اصلا شبیه به موی انسان نبود.

خشک کردن سبزی با ماشین لباسشویی
وقتی به خانه یکی از همین آشپز‌ها می‌رویم که یکی از آشنایانمان او را معرفی کرده است و در خانه اش آشپری می‌کند با صحنه‌های جالبی روبه رو می‌شویم. بگذریم از اینکه خانم‌های آشپز کلاه و لباس مخصوص آشپز‌ها را ندارند، عجیب‌تر اینکه یکی از آن‌ها سبزی‌های پاک شده را در ماشین لباس شویی خشک می‌کند. نمی‌دانم همین حالا هم که آشپزی می‌کند در این ماشین لباس هم می‌شوید یا نه، ولی قطعا این ماشین را برای شستن سبزی از بازار نخریده است.

به خاطر دردسرها، مجوز نگرفتیم
آیدا یکی از آن خانم‌هایی است که چند سالی هست به همراه خاله اش در خانه غذا و شیرینی می‌پزند و به در خانه‌ها ارسال می‌کنند. وقتی درباره رعایت مسائل بهداشتی از او سؤال می‌کنیم ادعا می‌کند همه مواد غذایی اش را تازه به تازه تهیه و استفاده می‌کند. می‌گوید حتی مواد غذایی پرمصرفی مانند رب گوجه فرنگی را هم روزانه تهیه می‌کند. آن‌ها انواع غذا‌های سنتی، فست فود و پلویی را در منوی روزانه خود دارند. آیدا درباره اینکه چرا تا به حال به دنبال مجوز نرفته اند تا با خیال راحت به کارشان ادامه دهند می‌گوید: اتفاقا به این فکر کردیم که مجوز بگیریم، اما رفت و آمد به ارگان‌ها و گرفتن مجوز‌ها دردسر‌های زیادی دارد. یکی از شرایطی که معمولا برای آشپزخانه می‌گذارند فضای مناسب با شرایط خاص است. ما که چنین فضایی نداریم. اصلا کسانی که آشپزی خانگی می‌کنند به دنبال سود هستند، نه هزینه کردن.

اگر انتخابتان هنوز سفارش غذا‌های خانگی از طریق این کانال هاست کمی بیشتر پرس و جو کنید، چرا که افرادی که کالا‌های خود را با مجوز تولید می‌کنند قطعا درباره مجوز خود در صفحه فضای مجاز خود تبلیغاتی خواهند داشت وگرنه باید انتظار این را داشته باشید که فوندانت کیک سفارشی‌تان روی سطح آینه توالت صاف شده باشد یا اینکه سبزی‌های قورمه‌سبزی شسته نشده خورد و درون غذا ریخته شده باشد.

دور از نظارت
«از ابتدای سال جاری تاکنون ۹۲۶۶ مورد شکایت در حوزه بهداشت محیط ارجاع شده است که از این تعداد ۹۱۸۴ مورد آن پیگیری شده اند. آمار مشخص و مجزایی از میزان شکایت مردمی در حوزه پخت و پز‌های خانگی وجود ندارد، اما همیشه مواردی وجود دارد که به آن رسیدگی می‌کنیم.» این آماری است که مهندس علی اصغر حسنی، مدیر گروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، اعلام می‌کند و می‌افزاید: در حقیقت این گونه آشپزی و کسب و کار قانونی نیست، زیرا تحت کنترل و نظارت ما نیستند. شاید برخی افراد تمایل داشته باشند که از این گونه محصولات خانگی استفاده کنند، اما ما تأییدش نمی‌کنیم و گاهی حتی وجود تخلف نیز اثبات پذیر نیست.
به گفته حسنی گروه بهداشت محیط تنها در مواردی می‌تواند با چنین افرادی برخورد کند که شکایت وجود داشته باشد و هنگامی که برای پیگیری شکایت مراجعه کردیم، مشاهده کردیم که هم به دلیل رفت وآمد‌ها یا بوی پخت وپز برای ساکنان مزاحمت ایجاد کرده اند و هم نکات بهداشتی رعایت نشده و در وضعیت بسیار بدی اقدام به پخت غذا شده است. در مواردی همه عوامل مزاحم از حیوان خانگی گرفته تا فرزند خردسال و ریخت وپاش زندگی روزمره را در خانه‌ها مشاهده کردیم که هرکدام باعث بروز مشکلات بهداشتی زیادی می‌شوند.

در آشپرخانه منزل نمی‌توان شرایط بهداشتی را رعایت کرد
مدیر گروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به دلایل غیربهداشتی بودن این گونه پخت و پز می‌گوید: اول اینکه منزل یک مکان مسکونی است و امکان ورود و بازرسی برای ما در هر زمان وجود ندارد و دوم اینکه نمی‌توان در منزل شرایط مناسب پخت و پز سالم و تولید محصولات غذایی را ایجاد کرد.
حسنی این را هم اضافه می‌کند که وضعیت استاندارد فضا برای محیط آشپزخانه براساس تنوع و نوع غذایی که عرضه می‌شود و تعداد مشتریان تعیین خواهد شد. به عنوان مثال فضای مورد نیاز برای پخت کباب و پلو دست کم در حدود ۴۰ تا ۵۰ متر است. درحالی که در منزل فضای آشپزخانه بیش از ۵ تا ۶ متر نیست و نمی‌توان در این فضا تمام شرایط و نکات نگهداری مواد غذایی و پخت را رعایت کرد.
او هشدارمی دهد: در حالی که ما آشپزخانه‌های فراوانی در سطح شهر داریم که با استاندارد‌های حوزه خود کار می‌کنند و به طور مداوم تمام موارد همچون بهداشت کارکنان، ورودی و خروجی مواد غذایی و نمونه برداری نظارت و بازرسی می‌شوند، شهروندان بهتر است از خرید موادغذایی از این افراد خودداری کنند. لازم است برای حفظ سلامت خود و اعضای خانواده تان خرید را از مکان‌هایی انجام دهید که پروانه کسب داشته باشند، زیر نظر اتحادیه صنفی کنترل می‌شوند و تخلفات آن‌ها پیگیری پذیر است.

شکایت‌ها را به سامانه ۱۹۰ اعلام کنید
او درعین حال به افرادی که به پخت و پز خانگی علاقه دارند، توصیه می‌کند: این افراد می‌توانند به عنوان مشاغل خانگی درخواست مجوز دهند و با در اختیار گرفتن مکانی مجزا از محل سکونت شرایط بهداشت محیط را رعایت کنند. ما اکنون چند مورد قنادی‌های خانگی داریم که با رعایت قوانین و ضوابط به برندی در حوزه خود تبدیل شده اند.
به گفته مدیر گروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، شهروندان می‌توانند شکایت‌های خود را از طریق سامانه ۱۹۰ اعلام کنند که بخش مربوط به بهداشت محیط و سلامت از سوی مرکز بهداشت و قسمت مربوط به مزاحمت همسایگان توسط ارگان‌های دیگر پیگیری خواهد شد.

فعالیت مجازی باید زیر نظر اتحادیه باشد
رئیس اداره بازرسی و نظارت سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با بیان اینکه بر اساس ماده ۸ قانون نظام صنفی فعالیت افراد صنفی در فضای مجازی مستلزم کسب مجوز از اتحادیه است می‌گوید: اداره بازرسی به‌طور مستقیم نظارتی بر فعالیت این گروه‌ها در فضای مجازی ندارد، ضمن اینکه فعالیت این گروه‌ها از هیچ‌جایی تأیید نمی‌شود.
به گفته مرتضوی فضای مجازی با وجود محاسنی که دارد به محل تخلف و تخطی بسیاری از افراد سوءاستفاده گر نیز تبدیل شده است، به‌گونه‌ای که بسیاری از کالا‌های قاچاق و تقلبی در همین فضا تبلیغ می‌شود و به فروش می‌رسد.

تا‌کنون یک درخواست هم نداشته‌ایم
با توجه به صحبت‌های رئیس اداره بازرسی و نظارت سازمان صنعت و معدن سراغ رئیس اتحادیه شیرینی سازان می‌رویم. فرزانی در پاسخ به این سؤال که آیا برای افرادی که می‌خواهند در فضای مجازی فعالیت کنند در اتحادیه تأملی شده است یا نه می‌گوید: اینکه این افراد بخواهند صرفا فعالیت مجازی داشته باشند تا‌کنون نه درخواستی بوده و نه امکان نظارت بر چنین گروه‌هایی وجود دارد. اما برخی از واحد‌های مجوز‌دار و بانام و‌نشان زیر نظر خود اتحادیه هستند که فعالیت مجازی هم دارند، بنابراین شهروندان باید پس از اطمینان از اینکه فرد موردنظر مجوز دارد از او غذا یا شیرینی تهیه کنند.
بر‌اساس صحبت‌های فرزانی این افراد تنها برای کسب درآمد و فرار از هزینه‌ها و رعایت اصول و قوانین برای گرفتن مجوز اقدام نمی‌کنند، چرا‌که به هر‌حال پخت‌و‌پز نیازمند مکان و شرایطی است که برای گرفتن مجوز باید استاندارد باشد.