تئاتر علیه خشونت

غلامرضا زوزنی| جمعی از هنرمندان و اهالی تئاتر مشهد در هم اندیشی «تئاتر ایران و جهان عاری از خشونت و افراطی گری» در موسسه آموزش عالی اقبال لاهوری مشهد به بررسی نقش تئاتر در دست یابی به جهانی بدون خشونت و افراطی گری پرداختند. در این هم اندیشی که به مناسبت ۱۸ دسامبر روز جهانی مبارزه با خشونت و افراطی گری برگزار شد، علاوه بر دانشجویان ادبیات نمایشی، محمد رضا امیری، علی حاتمی نژاد، سیدجواد اشکذری و شادی غفوریان، از نویسند گان، کارگردانان و مدرسان سینما و تئاتر، نیز حضور داشتند.
«خشونت» و «تئاتر»، دو واژه پرکاربرد این جلسه سه ساعته بود که حاضران تنها توانستند به جنبه‌های ابتدایی خشونت و تئاتر بپردازند. بررسی رابطه کاهش خشونت با تئاتر نیاز به هم اندیشی‌های متعددی در مشهد دارد که گفته می‌شود یکی از شهر‌های خشن ایران است. به گزارش سازمان پزشکی قانونی کشور در سال ۹۷ استان خراسان رضوی پس از تهران دارای بیشترین تعداد پرونده‌های نزاع در کشور بوده است.

توقع و ناآگاهی؛ عامل بروز خشونت
دبیر علمی این هم اندیشی، حمزه ابراهیم زاده، با اشاره به منطقه زیستی مردم ایران گفت: عصبیت و خشونت مسئله‌ای است که همواره با آن دست وپنجه نرم می‌کنیم. به گفته ابراهیم زاده، عصبیت و خشونت یکی از ارکان اصلی داستان پردازی است: «دو عامل وجود دارد که افراد را یا مرتکب خشونت می‌کند یا آن‌ها را در معرض خشونت دیگران قرار می‌دهد. عامل اول این است که افرادی که خشونت می‌ورزند، توقعشان از اعمال رفتار‌های خشن زیاد است. درواقع آن‌ها فکر می‌کنند خشونت و عصبانیت، آن‌ها را به خواسته هایشان می‌رساند. عامل دوم این است که افراد مرتکب، از تبعات این رفتار‌های خشن بی اطلاعند.»

گفتگو؛ حلقه مفقود تئاتر
سید جواد اشکذری، روزنامه نگار، نویسنده و کارگردان تئاتر، وجود خشونت برای تئاتر را یک ظرفیت خواند و آن را به وجودآورنده و رکن بسیاری از درام‌های درون نمایشنامه‌ها دانست: «خشونت و اعمال آن از رفتار‌های انسان است و درام هم برپایه رفتار‌های انسانی شکل می‌گیرد. خشونت ریشه در بسیاری از مسائل و مشکلات انسانی دارد که می‌توان به بی عدالتی، فقر، تبعیض، شکاف بین نسلی و رویکرد‌های آموزشی اشاره کرد و می‌بینید که همه این‌ها و بسیاری دیگر از مشکلات انسانی در تئاتر بازتاب داده می‌شود. یکی از عوامل مهمی که منجر به بروز خشونت می‌شود، ناتوانی در برقراری ارتباط است که در بسیاری از تئاتر‌ها روی صحنه مشهد هم بازگو شده است.»
اشکذری پیشنهاد داد هنرمندان مشهدی با راه اندازی یک شورای سیاست گذاری محتوایی، تئاتر را برای تولید آثار پیشگیرانه از خشونت و افراطی گری یاری کنند: «گفتگو حلقه مفقوده تئاتر در مشهد است. ما با گفتگو می‌توانیم زاویه نگاهمان را به تئاتر مشهد درست کنیم و به نیاز مندی‌های افراد جامعه و نحوه برخورد تئاتر با آن‌ها پی ببریم.»

رسالت اجتماعی یا تخلیه روانی
شادی غفوریان، نویسنده، بازیگر و مترجم نمایشنامه، هم به بیان تجربه‌های شخصی اش در بررسی پرونده‌های قضایی خشونت بار پرداخت و گفت که در برخی نمایشنامه هایش، کوشیده است عمق ماجرای خشن را نشان دهد، اما مخاطب از آن ناراحت شده است: «من به عنوان یک نویسنده هنوز نمی‌توانم تفکیک کنم که آیا باید به رسالت اجتماعی ام بپردازم یا تئاتر را محلی برای تفریح و تفرج خانواده‌ای تصور کنم که برای فراموش کردن مشکلاتش، ساعتی می‌خواهد به تماشاخانه بیاید.»

به دنبال زیبایی
محمد رضا امیری، نویسنده، کارگردان و مدرس تئاتر، نیز در این نشست گفت: در تئاتر به دنبال زیبایی و اخلاق است؛ ویژگی‌هایی که به نظرش در تئاتر مشهد وجود ندارد: «در تئاتر مشهد زیبایی شناسی وجود ندارد و این آزاردهنده است. نمایش‌هایی را می‌بینیم که مدام آدم هایش با هم حرف می‌زنند، درصورتی که ما با یک قالب تصویری سروکار داریم و باید از این قالب استفاده کنیم و با زبان تصویر حرفمان را بزنیم.»

انتقاد واردشده
دیگر هنرمند حاضر در این هم اندیشی، علی حاتمی نژاد بود. او با بررسی تاریخی ادبیات نمایشی، به ریشه یابی خشونت در تئاتر پرداخت. به گفته او، این خشونت از ادبیات کهن یونان وجود داشته و در طول تاریخ خود را گسترانیده است: «در طول تاریخ از هر منظر و مکتبی که به تئاتر و ادبیات نمایشی نگاه شده است، می‌بینیم که خشونت، درون مایه اصلی تئاتر و درام است. این خشونت هرگز از بین نرفته و تنها سروشکل آن عوض شده است. در ابتدا خشونت در نمایشنامه‌ها جنبه بیرونی داشت و با نمایش دادن شمشیر و سلاح بروز می‌کرد، اما امروز خطرناک‌تر شده است؛ چراکه ما با خشونت‌های درونی روبه رو هستیم.»
او این انتقاد را که تئاتر مشهد همیشه از گذشته حرف می‌زند، وارد دانست و گفت: ما هرگز مانند یک زنگ خطر برای جامعه عمل نکرده ایم و همواره از گذشته حرف زده ایم: «ما تئاتری‌ها باید آینده نگر و جلوتر از جامعه باشیم؛ لذا، چون جهان بینی خاص خودمان را نداریم، این کاستی‌ها در تئاتر به وجود آمده است.»