نیمه پر لیوان در حاشیه شهر را دریابیم

در تحلیل مسائل حاشیه‌شهر مشهد، دو نوع برخورد با مشکلات از نگاه مسئولان وجود دارد:

الف- برخورد سلبی با حاشیه‌شهر

بعضی مسئولان معتقدند که حاشیه‌نشین‌ها مهاجرانی از روستا‌ها و شهر‌های اطراف هستند که به طمع شهرنشینی به مشهد آمده‌اند. آن‌ها غیرقانونی و شبانه منازل خود را ساخته‌اند و درآمد، مالیات و عوارضی از آن‌ها عاید شهرداری نمی‌شود؛ بنابراین خدمت‌رسانی به آن‌ها نباید در اولویت شهرداری باشد، بلکه شرایط باید به‌گونه‌ای سخت برایشان ایجاد شود تا مهاجرت معکوس صورت گیرد.

در این نگاه مسئولان، هرچه به حاشیه‌شهر رسیدگی شود، زمینه برای مهاجرت روستایی‌های بیشتر به مشهد فراهم می‌شود. از نگاه این مسئولان، حاشیه‌نشینان افرادی هستند که بدون پرداخت هزینه انتظار خدمات دارند. در نتیجه شرعا درست نیست که عواید مناطق برخوردار را به حاشیه‌شهر ببریم. اما ما به‌عنوان شهروندان حاشیه‌شهر این نگاه را قبول نداریم.

ب- برخورد ایجابی با حاشیه‌شهر

نگاه مسئولان باید این‌گونه باشد که مکانی به‌نام حاشیه‌شهر وجود ندارد، بلکه همه در حریم مشهد هستیم و درآمد‌های شهر مشهد براساس قانون باید در داخل شهر هزینه شود. حاشیه‌نشین‌ها مبارزان خط مقدم انقلاب‌اسلامی هستند، چه در راهپیمایی‌ها، چه در تعداد شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، چه در انتخابات‌ها؛ پس دین بر گردن ما دارند و صاحبان اصلی انقلاب اسلامی این‌ها هستند. بنابراین، بیشتر باید به آن‌ها رسیدگی شود.

عدالت حکم می‌کند که درآمد‌های مناطق برخوردار به‌سمت مناطق حاشیه‌شهر سوق داده شود تا با تغییر شیب خدمت به‌سمت محرومان، بتوان ضریب جینی و فاصله طبقاتی در جامعه را کاست. بر این اساس، به امید تغییر نگاه، توجه مسئولان را به نیمه پر لیوان حاشیه‌شهر که همانا فرهنگ متعالی و مستعد حاشیه‌شهر و نشان‌دهنده هویت این مناطق است، جلب می‌کنیم.

۱- فرهنگ رضوی

امروزه به‌علت رشد نامتوازن شهر مشهد و رویکرد مدیریت شهری در توسعه شهر به‌سمت غرب، شاهدیم که حرم‌مطهررضوی با نوعی نیروی گریز از مرکز به‌سمت حاشیه‌شهر سوق داده شده است. باتوجه‌به قرارگرفتن حرم‌مطهر در حاشیه‌شهر مشهد، حاشیه‌نشینان مجاورترین مجاوران حرم رضوی هستند.

حاشیه‌نشینانی که بیشتر آن‌ها علت مهاجرتشان از شهر یا روستای خود به مشهد، همین هم‌جواری با امام‌رضا (ع) بوده است. با تأکید بر هویت رضوی حاکم بر شهر، مسیر توسعه شهر باید تغییر کند و با مرکزیت حرم‌مطهر توسعه شهر به‌سمت شرق مشهد گرایش پیدا کند.

۲- فرهنگ مذهبی

در محرم و صفر و دهه فاطمیه، هر کوچه‌ای در حاشیه‌شهر پر می‌شود از پرچم‌های مشکی که خود مردم به‌شکل خودجوش براساس اعتقادات پاکشان نصب می‌کنند. مسجدمحوری در حاشیه‌شهر فرهنگی اصیل است و امام جماعت در نگاه آن‌ها به‌معنای واقعی امام محله است. اعتقادات مردم حاشیه‌شهر فرصتی است تا آن را به الگویی تکثیرپذیر و اجراشدنی در شهر مشهد تبدیل کنیم. اما متأسفانه برخی گروه‌های سیاسی از این اعتقادات سوءاستفاده می‌کنند و فهرست‌هایی با برند مذهبی به مردم حاشیه‌شهر می‌دهند تا رأی آن‌ها را که برگ برنده آن‌هاست، بگیرند.

۳- فرهنگ انقلابی

بر کسی پوشیده نیست که انقلاب اسلامی را محرومان رقم زدند و انقلاب کردیم تا نگاه سرمایه‌داری جایش را به نگاه انقلابی و عدالت‌محور بدهد و بیشتر به نیازمندان و کوخ‌نشینانی رسیدگی شود که صاحب انقلاب اسلامی بودند. در این چهل سال که از انقلاب اسلامی گذشته، مردم حاشیه‌شهر هرجا نیاز بوده است، برای انقلاب اسلامی هزینه داده‌اند؛ چه در تجلی فرهنگ ایثار و شهادت و تقدیم شهدای بسیار در هشت سال دفاع مقدس و اکنون دفاع از حرم، چه شرکت در راهپیمایی‌ها و حضور پرشور در انتخابات که به‌عنوان مظهر قدرت نظام تلقی می‌شود.

آیا این مردم که انقلاب اسلامی را زنده و پویا نگه داشته‌اند، شایسته رسیدگی و دریافت خدمات نیستند؟ وضعیت امروز حاشیه‌شهر درخور شأن این مردم انقلابی و شهیدپرور نیست.

۴- فرهنگ جمعیتی

رهبر معظم انقلاب در سال‌های گذشته سیاست‌های افزایش جمعیت را بیان کردند. اولین گروهی که این فرمان مهم رهبر معظم انقلاب را خودجوش لبیک گفت، مردم ولایت‌مدار حاشیه‌شهر بودند. این فرهنگ ازدیاد نسل در حاشیه‌شهر را نه‌تن‌ها باید به مدلی برای تکثیر در دیگر مناطق شهر تبدیل کرد، بلکه باید جمعیت زیاد حاشیه‌شهر را نیز به‌عنوان فرصت دید. در صورت توجه به این فرهنگ، نیروی انسانی آماده‌به‌کار و متخصصان و نخبگان فراوان در حاشیه‌شهر، ظرفیتی برای رونق این محلات هستند.

۵- فرهنگ اصالت

محلاتی که امروزه به‌عنوان حاشیه‌شهر مشهد تلقی می‌شوند، همه ازجمله قدیمی‌ترین محلات مشهد به‌شمار می‌روند؛ محلاتی که از نظر قدمت از خیلی از مناطق برخوردار مشهد ریشه‌دارترند. بیشتر محلات حاشیه‌شهر جاذبه‌های تاریخی و گردشگری دارند و بخش زیادی از هویت تاریخی شهر مشهد را ساخته‌اند.

اما متأسفانه با رویکرد مدیریت شهری در دهه‌های گذشته در بی‌توجهی به این محلات اصیل، نگاه تهدیدمحور به این محلات سبب شده است اصالت و هویت این محلات رو به زوال باشد.

لزوم تأکید بر احیای تاریخی و مذهبی شهر مشهد، هم در توجه به مرکزیت حرم‌مطهر و هم بازآفرینی اصالت محلات حاشیه‌شهر احساس می‌شود.