بار اجاره‌نشینی بر دوش نیمی از مشهدی‌ها

ملیحه فلاح | شهرآرانیوز؛ چند درصد از مشهدی‌ها اجاره نشین هستند؟ طبق آخرین آمار جمعیتی از مناطق مختلف شهر، حدود ۵۵.۵ درصد خانواده‌های مشهدی مستأجر هستند یا به عبارتی ۴۴.۵ درصد مالک واحد مسکونی‌ای هستند که در آن زندگی می‌کنند و بدیهی است که این یعنی کفه ترازوی اجاره نشینی از مالک نشینی در مشهد سنگین‌تر است.

این ارقام مربوط به آخرین سرشماری نفوس و مسکن در کشور است، گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که نسبت مالکیت در کشور از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ فقط ۳ درصد افزایش یافته و از ۶۵.۸۲ درصد به ۶۸.۳۴ درصد رسیده است و فعلا هیچ آمار تازه‌ای در دست نیست؛ بنابراین شاهد هیچ تغییر چشمگیری در گذر پنج ساله زمان در زمینه مالکیت خانه در خانواده‌ها با وجود رشد جمعیت نبوده ایم. البته از یک سو باتوجه به تورم در بخش مسکن و کاهش قدرت اقتصادی مردم و از سوی دیگر، رکودی که در سال‌های گذشته در بخش ساخت وساز شاهد آن بودیم، رشد اندک مالکیت دور از انتظار هم نبود.

حالا مقایسه آمار کشور و مشهد در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که نسبت مالکیت در این شهر در مقایسه با کشور، حدود ۲۲ درصد کمتر است. اینکه مالک شدن در این شرایط سخت است به کنار، افزایش نجومی هزینه اجاره خانه نیز گره کوری شده بر مشکلات اقتصادی مردم؛ تا جایی که رهبر معظم انقلاب در دیدار با رئیس جمهور و اعضای هیئت دولت بر اهمیت رسیدگی به موضوع مسکن و در اولویت قرار دادن آن با توجه به قیمت‌های سرسام آور خانه و اجاره خانه تأکید کردند و همین بهانه‌ای شد تا بار دیگر به بررسی وضعیت اجاره نشینی در مشهد بپردازیم.

۶۳۳ هزار خانواده خانه به دوش

مشهد با جمعیت ۳ میلیون و ٦١٩ هزار نفری (برآورد مرکز آمار در سال ۱۴۰۰) دومین کلان شهر پرجمعیت کشور است و اگر بعد خانوار را (تعداد اعضای خانواده) ۳.۲ در نظر بگیریم، حدود یک میلیون و ۱۳۱ هزار خانواده در این شهر ساکن هستند و با توجه به آمار اجاره نشینی، از این تعداد، حدود ۶۳۳ هزار و ۳۶۰ خانواده مستأجرند.

یکی از موارد شایان توجه در اینفوگرافی جمعیتی مشهد این است که در مناطق ضعیف، تعداد اجاره نشین‌ها بیشتر از کسانی است که در ملک شخصی خود ساکن هستند و در مناطق برخوردار برعکس؛ مثلا نسبت مالکیت در منطقه یک (محلاتی مانند احمدآباد، سجاد، فلسطین، ملاصدرا و...) که جزو مناطق برخوردار مشهد به حساب می‌آید، ۵۴.۳ درصد، اما همین نسبت در منطقه ۵ (محلاتی مانند نیزه، کال قره خان، سرخس و...) ۳۹.۶ درصد است. البته بیشتر میزان اجاره نشینی مربوط به منطقه ثامن است که این موضوع مربوط به نزدیکی محلات و خیابان‌های این منطقه به بارگاه منور رضوی و تعداد زیاد منازلی است که به مسافران اجاره داده می‌شود.

اگر منطقه ثامن را کنار بگذاریم، شاید بتوان این اعداد و ارقام را این طور معنی کرد که دهک‌های پایین جامعه حتی در مناطق ضعیف نیز صاحبخانه نیستند. همچنین باتوجه به افزایش هنگفت اجاره در سال‌های اخیر به ویژه در سال جاری، نقل مکان به محله‌ای ارزان تر، اولین راهکاری است که به ذهن مستأجران می‌رسد.
اگر بخواهیم عدد مشخصی برای اجاره بها در مناطق مختلف مشهد در نظر بگیریم، کار دشوار می‌شود. چرا؟

چون از متراژ و سال ساخت بگیرید تا امکاناتی مانند آسانسور و پارکینگ، تعداد طبقات و... متغیر‌های اثرگذار در میزان اجاره بها هستند. همچنین این روز‌ها تعیین اجاره مسکن آن قدر سلیقه‌ای شده که قابل پیش بینی نیست. با این حال پرس وجو‌های ما نشان می‌دهد که اجاره یک خانه با متوسط متراژ ۸۰ تا ۹۰ متر و با شرایطی متوسط در محله‌ای مانند عبدالمطلب، حداقل حدود ۶ میلیون تومان است.

حالا این مبلغ را بگذارید در مقابل حقوق یک کارگر در سال ۱۴۰۱ که اگر متأهل و دارای دو فرزند باشد (بدون سابقه کار)، ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است، آن وقت می‌بینید که این کارگر ساده مجبور است به همراه خانواده به حاشیه شهر یا شهر‌های اطراف مشهد مهاجرت کند.

البته قیمت اجاره در محله‌های کم برخوردار نیز برای یک کارگر ساده، اندک نیست؛ مثلا یک آپارتمان ۸۰ متری در محله مهر مادر، ۳ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان یا یک واحد ۸۰ متری یک خواب با هشت سال ساخت در شهرک شهید رجایی ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان است که این یعنی نیمی از حقوق یک کارگر ساده.

کوچ مشهدی‌ها

محمد سیف الدین، کارشناس بازار مسکن، درباره آخرین وضعیت بازار اجاره مسکن در مشهد به شهرآرا می‌گوید: در حال حاضر، بازار مسکن با بی تعادلی شدید بین عرضه و تقاضا مواجه شده است. همچنین بی ثباتی‌های روی داده در شرایط کلان اقتصادی طی سال‌های گذشته، باعث شده است که نرخ اجاره بها به میزان شایان توجهی افزایش پیدا کند.

از این رو بیشتر خانواده‌های مشهدی به ویژه خانواده‌های دهک‌های پایین درآمدی در تأمین مسکن با مشکل مواجه شده اند، تا جایی که مجبورند بیش از نیمی از درآمد خود را صرف پرداخت اجاره بها کنند. او در ادامه می‌افزاید: با توجه به رصدی که انجام دادیم، در مرداد که یکی از ماه‌های اوج جابه جایی در سال است، بازار اجاره شهر مشهد، چه در تعداد اجاره نامه‌های منعقد شده و چه در بررسی پیشنهاد قیمت ازطرف موجران، با التهاب کمتری در مقایسه با ماه‌های گذشته سپری شد.

سیف الدین در پاسخ به این سؤال که علت این آرامش نسبی چه بوده است، می‌گوید: در این ماه، مستأجران و موجران تا توانستند قرارداد فی مابین خود را با درصد افزایش مورد توافق طرفین، تا یک سال دیگر تمدید کردند. همچنین بعد روانی حاصل از کاهش ریسک‌های غیر اقتصادی به دنبال احتمال توافق برجام که روی ثبات قیمت مسکن تا حدی اثرگذار بوده، در بازار اجاره هم رسوخ کرده است.

در تأیید این عامل می‌توانم به اطلاعات غیررسمی درباره کاهش ۸ درصدی نرخ‌های پیشنهادی رهن و اجاره مسکن در شهر تهران در مرداد ۱۴۰۱ نسبت به ماه گذشته اشاره کنم. او می‌افزاید: ازسوی دیگر، با توجه به جهش شدید اجاره بها که فشار زیادی به خانوار‌ها وارد کرده است، بسیاری از مشهدی‌ها به مناطق اطراف مشهد کوچ کرده اند و به همین دلیل تقاضا در مشهد کمتر شده است. این سه عامل موجب شده است تورم اجاره بهای خانه در مشهد در مرداد، کمتر از گذشته شود.

صحبت‌های این کارشناس مسکن و آمار و ارقام موجود نشان می‌دهد که بار اجاره نشینی بر دوش بیش از نیمی از خانواده‌های مشهدی سنگینی می‌کند و این وضعیت برای دهک‌های پایین درآمدی، کار را آن قدر سخت کرده است که مجبور به کوچ به محلات ضعیف‌تر یا شهر‌های اطراف مشهد شده اند.