اسلام و گستره وحدت در جوامع بشری

با مراجعه به آموزه‌های قرآنی خواهیم یافت که توصیه اسلام به ضرورت هم گرایی در جوامع بشری منحصر به موردی خاص نیست، بلکه به وحدت در سه سطح جامعه جهانی، ادیان آسمانی و جامعه ایمانی تأکید می‌شود.

الف: هم گرایی در جامعه جهانی

هم گرایی انسان‌ها در سراسر گیتی با صرف نظر از زبان، زمان، نژاد، رنگ، ملیت و دین مورد حمایت قرآن است. در قرآن محور وحدت، انسانیت انسان‌ها معرفی شده است. آنچه در تفسیر واژه «امت» آمده است، تأییدی بر این مطلب است که گفته اند: منظور از امت، جماعتی بزرگ است که خدا برای هدایت آن جماعت پیامبری را فرستاده باشد، ازجمله آنکه مردم به آن پیامبر ایمان بیاورند یا آیین وی را انکار کنند.

ازاین رو، به استناد آیاتی مانند «قل یا أی‌ها الناس إنی رسول ا... إلیکم جمیعا» و «و ماأرسلناک إلا رحمة للعالمین» همه جوامع بشری امت محمدی هستند، هرچند برخی به آن حضرت ایمان نیاورده باشند. ازاین روست که امت محمدی را به دو گروه «امة‌الإجابة» و «امة‌الدعوة» تقسیم کرده اند.

منظور از گروه نخست کسانی اند که دعوت پیامبر اسلام (ص) را اجابت کرده و به آیین او ایمان آورده اند و مقصود از گروه دوم افرادی اند که به آیین اسلام دعوت شده اند، اما تاکنون به این آیین ایمان نیاورده اند. اینکه قرآن کریم انسان را از هر رنگ و نژادی، از یک پدر و مادر معرفی کرده است، دلیلی بر این مطلب است که فرمود: «إنا خلقناکم من ذکر و اُنثی.» به استناد این گونه آیات است که امام علی (ع) مردم را به دو دسته همسان در آفرینش و همانند در عقیده تقسیم کرده است و می‌فرماید: «فإنهم صنفان إما أخ لک فی الدین او نظیر لک فی الخلق.»

ب: هم گرایی میان پیروان ادیان آسمانی

قرآن کریم حقیقت ادیان آسمانی را امری واحد دانسته و همه را به معنای تسلیم شدن برابر خداوند بزرگ معرفی کرده و سه اصل بنیادین توحید، نبوت و معاد را از اصول مشترک این دین شمرده است که همه ادیان آسمانی بر آن اتفاق نظر دارند. باتوجه به همین مشترکات است که قرآن آن‌گاه که از اتحاد پیروان ادیان آسمانی سخن به میان آورده، همه را به اصول مشترک و ازجمله توحید فراخوانده است و می‌گوید: «ای اهل کتاب، به سخنی روی آورید که میان ما و شما یکسان است. به جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم.»

ج: هم گرایی در جامعه ایمانی

آیه «إنما المؤمنون إخوة» فرهنگ برادری و هم گرایی ایمانی را در جامعه توحیدی پی ریخت و پیوندی عمیق با محوریت ایمان میان یگانه پرستان پدید آورد. این پیوند با سخنانی مانند «المؤمن أخو المؤمن» و «المسلم أخو المسلم» تأکیدی دوچندان یافت. روشن است که قرآن کریم این پیوند را پیوندی صوری و تشریفاتی نمی‌داند، بلکه پیوندی عمیق و رابطه‌ای مسئولیت آفرین می‌داند. ازاین رو، همگان را موظف کرده است هر تازه واردی که توبه کند و بخواهد به جامعه ایمانی درآید، او را در جمع برادرانه خود بپذیرند و دیگر برادران ایمانی را در کار‌های نیک و پارسایی یاری کنند.