نگاهی به ۱۰ رمان و داستان بلند برتر سال ۲۰۱۹/ هزارتوی رمان

هدی جاودانی| مجلات، روزنامه‌ها یا هفته‌نامه‌های مشهوری، چون تایم، نیویورک‌تایمز، واشنگتن‌پست، نیویورکر، گاردین و خیلی‌های دیگر نیز هریک به تناسب سلیقه منتقدان ادبی خود، فهرست آثار برگزیده‌شان را انتشار داده‌اند. با وجود تعداد بالای فهرست‌های انتشاریافته، با نگاهی گذرا نام چند نویسنده بیش از دیگران به چشم می‌خورد؛ اوشن وونگ، مارلون جیمز و مارگارت اتوود از جمله صاحبان این نام‌ها هستند که توانسته‌اند با آثار مؤخر خود در سال جاری جلب توجه کنند. آنچه در پیش رو می‌بینید، فهرست ۱۰ رمان/ داستان بلند برتر سال ۲۰۱۹ از دیدگاه مجله تایم است که اواخر نوامبر ۲۰۱۹ آن را انتشار داده است. در ادامه معرفی هر کتاب سعی شده اطلاعاتی مختصر مبتنی بر دیدگاه منتقدان ادبی درباره اثر و وضعیت انتشار و ترجمه آثار نویسنده آن در ایران ارائه شود.

۱۰. استخوان مردگان را شخم بزن، اولگا توکارچوک
(Drive Your Plow Over the Bones of the Dead, Olga Tokarczuk)
اولگا توکارچوک، برنده نوبل ۲۰۱۸ ادبیات، ذهن خلاق خود را با داستان جانینا، زن شصت‌ساله لهستانی که علاقه‌ای فرازمینی به حیوانات دارد، ورز می‌دهد، عشقی که بیشتر به واسطه خشمی است که او در تقابل با شکار بی‌رحمانه حیوانات به دست مردم روستای کوچکش دارد. در پی وقوع قتل‌هایی سریالی در روستا، جانینا گمان می‌برد که قتل‌ها با شکار حیوانات ارتباطی معنادار دارند و با این سوءظن، بدون اجازه در کار مأموران پلیس در روند پیگیری پرونده دخالت می‌کند. توکارچوک در روایت خود با خلق پرسش‌هایی اساسی به این نکته می‌پردازد که چه کسانی صدایشان هیچ‌گاه شنیده نمی‌شود و چه کسانی همواره در اولویت شنیده شدن قرار دارند. شناسنامه‌ای برای کتاب «استخوان مردگان را شخم بزن» با همین نام و با ترجمه هانیه مهرمطلق به نام نشر گویا در تارنمای سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران به ثبت رسیده، اما تاریخ دقیقی از زمان انتشار آن در دست نیست.

۹. مدرسه توپیکا، بن لرنر
(The Topeka School, Ben Lerner)
بن لرنر، رمان‌نویس و شاعر، در این داستان جهان فکری یک دانش‌آموز دبیرستانی زیرک و بی‌رحم، پدر و مادر روان‌شناس او و هم‌کلاس تنبل و جداافتاده‌اش را درهم‌می‌آمیزد و جلوه‌هایی از یک مردانگی زودهنگام و ناپخته را با صراحت از زبان شخصیت به تصویر می‌کشد. آدام گوردون، شخصیتی که در رمان اول لرنر، «ترک ایستگاه قطار آتوکا»، مرد بزرگ‌سال شاعری بود، در این اثر، سخنور ماهری است که به‌آسانی فضای اجتماعی مدرسه و خانه‌اش را در دست می‌گیرد. عطشی که او برای پیروزی در رقابت‌ها از خود نشان می‌دهد، حریفانش را همواره پراکنده می‌کند. گاردین «مدرسه توپیکا» را موفق‌ترین تجربه لرنر در برقراری تناسب میان تجربه اجتماعی (باور‌ها و کلیشه‌های مشترک برخاسته از یک فرهنگ) و تجربه فردی (خصوصیت‌ها و شالوده زبان شاعرانه) بدون تغییر در ماهیت آن‌ها دانسته است. بن لرنر نویسنده نسبتا تازه‌کاری است، اما در عمر کوتاه نویسندگی‌اش جایزه‌های ادبی بسیاری را برای اشعار و رمان‌هایش از آن خود کرده است. با وجود این، هنوز اثری از او به فارسی ترجمه نشده است.

۸. آنجا که دیگر دلیلی نیست، یی‌یون لی
(Where Reasons End, Yiyun Li)
روایت ویران‌کننده‌ای که از دل یک داستان واقعی متولد می‌شود. «آنجا که دیگر دلیلی نیست» درباره مادری است که با پسر مرده خودکشی‌کرده‌اش به گفتگو می‌نشیند. لی این رمان تأثیرگذار را به دنبال خودکشی پسر خود و برای زنده نگه داشتن یاد او می‌نویسد. راوی داستان پسر شانزده‌ساله‌اش، نیکولای، را در دنیایی میان قلمرو مردگان و زندگان ملاقات می‌کند. هنگامی که آن ۲ همانند گذشته با یکدیگر به گفتگو می‌نشینند، نویسنده با عبور از محدودیت‌های زبانی موقعیتی را فراهم می‌سازد که در آن نه‌تن‌ها دلخراش‌ترین درد‌ها بلکه آتشین‌ترین عشق‌ها نیز تسکین می‌یابد. «آنجا که دیگر دلیلی نیست» در سال جاری با برگردان فارسی آرزو احمی در انتشارات برج به ثبت رسیده، اما هنوز روانه بازار نشده است. در ایران، یی‌یون لی تا اندازه‌ای شناخته شده و آثار مشهوری مانند ۲ مجموعه داستان «مرگ شوخی بدی نیست و داستان‌های دیگر» و «پسر طلا و دختر زمرد» از او به چاپ رسیده است.

۷. «بر روی زمین به‌ندرت می‌درخشیم»، اوشن وونگ
(On Earth We’re Briefly Gorgeous, Ocean Vuong)
شاعر موفق و جوان آمریکایی-ویتنامی، اوشن وونگ، با اولین رمانش، «بر روی زمین به‌ندرت می‌درخشیم»، که از زندگی خود او الهام گرفته شده، در سال ۲۰۱۹ ورود خیره‌کننده‌ای به دنیای داستان داشته است. وونگ در این اثر، زبان اغواگر و شاعرانه‌اش را برای توصیف زندگی «سگ کوچک» به خدمت می‌گیرد. سگ کوچک، شخصیت اول داستان که به این نام ملقب شده، پسری ویتنامی است که با مادر و مادربزرگش، خانواده‌ای از نجات‌یافتگان جنگ ویتنام را تشکیل می‌دهند.
آن‌ها در کنتیکت زندگی می‌کنند. پسر ویتنامی آسیب‌های روحی فراوانی را به دوش می‌کشد. او در نامه‌ای به مادر بی‌سواد خود، که در گذشته همواره با خشونت با او رفتار می‌کرده، ردپای کودکی غم‌انگیزش را در آنچه امروز برایش به بار آمده دنبال‌
می‌کند.

او در نهایت، با پناه گرفتن میان دنیای کتاب‌ها و نوشته‌ها به آرامش دست می‌یابد. رون چارلز در واشنگتن‌پست «بر روی زمین به‌ندرت می‌درخشیم» را روایتی درخشان خطاب کرده و دوایت گارنر در نیویورک‌تایمز به توصیفات وونگ در این اثر نتوانسته صفتی کمتر از «عالی» بدهد. تاکنون هیچ اثری از این شاعر و نویسنده به فارسی ترجمه نشده و به نظر، وقت آن رسیده که مترجمانی شایسته، برای معرفی اوشن وونگ در ایران هرچه زودتر دست‌به‌کار شوند.

۶. تمرین اعتماد، سوزان چوآ
(Trust Exercise, Susan Choi)
روایت «تمرین اعتماد» فضایی آمیخته به حال‌وهوای دوران نوجوانی را در یک مدرسه هنر‌های نمایشی به تصویر درمی‌آورد. ۲ نوجوان به نام‌های سارا و دیوید به یکدیگر علاقه‌مند می‌شوند و مورد داوری اطرافیانشان، هم‌کلاس‌ها و معلم تئاترشان قرار می‌گیرند. سوزان چوآ، برنده جایزه ملی کتاب آمریکا، جهان معمولی و در عین حال پرتنشی را به نمایش می‌گذارد که با نوعی احساس ناامنی و واقع‌گرایی تلخ و مشقت‌بار همراه می‌شود. او در میانه رمان، با تغییر زاویه دید صداقت روایت را زیر سؤال می‌برد و با به‌کارگیری ساختاری نامألوف، درباره قدرت و سوء‌استفاده از آن، حقایقی را آشکار می‌کند. لارا فیگل در گاردین «تمرین اعتماد» را در راستای پویش «من هم» (me_too#) می‌داند، که در اکتبر ۲۰۱۷ در اعتراض به گسترش تجاوز و آزار جنسی در شبکه‌های اجتماعی راه افتاده بود. به عقیده او، رمان با تلاشی ستودنی نشان می‌دهد که چگونه کسی، بدون آنکه از قربانی بودن خود باخبر باشد، می‌تواند از عمیق‌ترین زخم‌ها رنج ببرد.
هیچ‌یک از آثار سوزان چوآ نیز به فارسی ترجمه نشده است و به نظر می‌رسد با موفقیتی که او روزبه‌روز در فروش آن‌ها به دست می‌آورد، به‌زودی مترجمانی ایرانی آثارش را به دست بگیرند.

۵. پلنگ سیاه، گرگ سرخ، مارلون جیمز
(Black Leopard, Red Wolf, Marlon James)
مارلون جیمز در جاه‌طلب‌ترین رمان سال ۲۰۱۹، یک فانتزی حماسی به نام «پلنگ سیاه، گرگ سرخ»، به خلق جهان‌هایی رمزآلود و اهریمنی روی می‌آورد. برخلاف دیگر آثار این ژانر که عمدتا مملو از شاهزاده‌های زیبا، شوالیه‌های دلیر و اژد‌های خشمگین است، اثر اخیر جیمز، که به گفته خودش نخستین جلد از یک سه‌گانه است، به اساطیر و تاریخ آفریقا گریز می‌زند و عالمی غریب با بیش از ۸۰ شخصیت -پرندگان خون‌آشام، کودکان نامرئی، پریان دریایی، کفتار‌های انتقام‌جو و ... - پدید می‌آورد. در این جهان خطرناک، سرسبز و نامألوف، مردی وجود دارد که به حس بویایی و مهارت شکار بی‌همتای خود شهرت پیدا کرده است. او با هدف ردیابی و پیدا کردن کودکی گمشده به گروهی می‌پیوندد و جست‌وجوی آن‌ها روایت را پیش می‌برد. مارلون جیمز که پیش از این با رمان «تاریخچه هفت قتل» خود جایزه بوکر را از آن خود کرده بود، در این اثر با به کار بردن گویش‌های بومی جامائیکا و زبانی خلاق و غنی، در ابتدا مخاطب را به چالش وامی‌دارد و سپس به تمامی غرق می‌کند. در فوریه ۲۰۱۹، پیش از انتشار کتاب، حق امتیاز اقتباس سینمایی آن نیز فروخته شد و به‌زودی فیلمی از روی آن ساخته می‌شود. از مارلون جیمز نیز تا به حال اثری به فارسی برگردانده نشده و احتمالا در آینده‌ای نزدیک مترجمان ایرانی هم برای ترجمه آثارش با یکدیگر به رقابت بپردازند.

۴. نیاز، هلن فیلیپس
(The Need, Helen Phillips)
داستان «نیاز» آغازی کلاسیک دارد: زن صدای ورود کسی به خانه را می‌شنود، در حالی که همسرش دور از خانه و در سفر است، کودکان خردسالش را بغل می‌گیرد و با وحشت در گوشه‌ای مخفی می‌شود. اما مهارت واقعی هلن فیلیپس هنگامی بر خوانندگانش آشکار می‌شود که مولی، مادر خانواده که باستان‌شناس است، وحشت مواجهه با فرد متجاوز را، تنها کسی که توانسته هویت او را به عنوان یک مادر زیر سؤال ببرد، تجربه می‌کند. نویسنده در رمان «نیاز» از اضطراب وصف‌ناپذیر یک مادر پرده برمی‌دارد، اضطرابی که از عشقی حقیقی نشئت می‌گیرد و با مسئولیت سنگین محافظت از فرزندان همراه است. هلن فیلیپس در ایران تنها با ترجمه یکی از داستان‌های کوتاهش معرفی شده است. «آن‌ها که می‌دانند» در یک مجله ادبی به چاپ رسیده است.

۳. بایگانی کودکان گمشده، والریا لوئیزلی
(Lost Children Archive, Valeria Luiselli)
والریا لوئیزلی مکزیکی در نخستین رمان خود به زبان انگلیسی، از خانواده چهارنفره‌ای می‌گوید که در مسافرتی زمینی، جاده نیویورک به مرز مکزیک را طی می‌کنند. زن و مرد بر سر یک پروژه کاری مشترک، ثبت و مستندسازی مجموعه‌ای از صدا‌های طبیعت نیویورک، به یکدیگر علاقه‌مند می‌شوند و اشتیاق آن ۲ به صوت، متن لوئیزلی را گیرا و خواندنی کرده است. بخشی از هدف این سفر، جست‌وجوی زن به دنبال دختر یکی از دوستانش است که در مرز گرفتار شده. «بایگانی کودکان گمشده» بیانیه‌ای خشمگین علیه سیاست‌های آمریکا در مرز مکزیک است و با زیرکی تمام، تجربه کودکان مهاجر را به زبانی ساده و دل‌نشین به نمایش می‌گذارد. در کشور ما پیش از این، «اگر به خودم برگردم: ۱۰ جستار درباره پرسه در شهر» از والریا لوئیزلی چاپ شده و «بایگانی کودکان گمشده» هنوز به قلم مترجمی فارسی‌زبان ترجمه نشده است.

۲. وصیت‌ها، مارگارت اتوود
(The Testaments, Margaret Atwood)
مارگارت اتوود پس از گذشت ۳۴ سال از انتشار «سرگذشت ندیمه»، مشهورترین اثرش، بار دیگر به داستان حکومت گیلیاد بازگشته تا رژیم‌های سرکوبگر را بیشتر کندوکاو کند. در حالی که «سرگذشت ندیمه» زندگی در حکومتی توتالیتر را از زاویه‌دید زنی به نام آف‌فرد روایت می‌کند، «وصیت‌ها» زاویه دید خود را وسعت می‌بخشد و برآمدن و سقوط رژیم را از دیدگاه ۳ نفر شرح می‌دهد. اگنس جمیما در گیلیاد بزرگ می‌شود و خود را برای یادگیری وظایفی آماده می‌کند که باید به عنوان همسری مطیع و در عین حال شایسته فرابگیرد. دیسی نوجوانی پرجوش‌و‌خروش است که در کانادا زندگی و علیه بی‌عدالتی و تبعیض در جامعه اش اعتراض می‌کند. خاله لیدیا هم رهبر شرور و بی‌رحمی است که از «سرگذشت ندیمه» او را به یاد داریم و حالا ارتباطی بسیار پیچیده‌تر از داستان قبلی با رژیم پیدا کرده است. نتیجه این ۳ زاویه دید، دنباله خواندنی و ارزشمندی را برای ویران‌شهر اتوود پدید آورده است. اتوود در ایران نامی شناخته‌شده است و «سرگذشت ندیمه»، «آدمکش کور» و «اوریکس و کریک» از جمله رمان‌های ترجمه‌شده او به فارسی است. رمان اخیر این نویسنده با عنوان‌های «وصیت‌ها»، «وصایا» و «وصیت‌نامه‌ها» هم‌زمان توسط چند مترجم به ثبت رسیده، اما هنوز روانه بازار نشده است.

۱. پسران نیکل، کولسون وایتهد
(The Nickel Boys, Colson Whitehead)
وایتهد پس از داستان موفق خود، «راه‌آهن زیرزمینی»، که جایزه پولیتزر ۲۰۱۷ را به دست آورده است، تصـــــمیم می‌گیرد دوباره به تاریخ درد و رنج برده‌داری در آمریکا بپردازد.
«پـــــسران نیکل» داستان ۲ پسر نوجوان به نام‌های الوود و ترنر را دنبال می‌کند که به زندگی در دارالتأدیبی محکوم می‌شوند که قوانینی غیرانسانی بر آن حاکم است. این روایت دردناک و واقعی از ماجرای سوءاستفاده از پسران مدرسه آرتور دوزیر الهام گرفته شده است. الوود و ترنر به همراه دیگر دوستانشان با شرایط تبعیض‌آمیز و ناعادلانه زندگی خود و حسرت آینده روشنی که کشورشان هیچ‌گاه به آن‌ها به عنوان مردانی سیاه‌پوست اعطا نخواهد کرد، در ستیزند. نثر غنی وایتهد از نشان‌های رئالیسم جادویی «راه‌آهن زیرزمینی» عبور می‌کند و در عوض، امید‌های واقع‌گرایانه، آرزو‌های بربادرفته و شکیبایی شخصیت‌ها را به نمایش می‌گذارد. او جهانی رعب‌آور را با کلماتی مهرانگیز ارائه می‌کند و دلسوزانه مخاطب را از پیامد‌های زندگی در دورانی مملو از خشونت آگاه می‌سازد. «راه‌آهن زیرزمینی» با چند ترجمه به فارسی منتشر شده و «پسران نیکل» نیز با نام چند انتشارات و چند مترجم به ثبت رسیده، اما هنوز روانه بازار نشده است.