شهرها؛ بازیگران نوظهور دیپلماسی

در جهان امروز، شهر‌ها دیگر صرفا واحد‌های اداری یا سکونتی نیستند؛ بلکه به‌تدریج به کنشگرانی مؤثر در نظام بین‌الملل تبدیل شده‌اند. پیچیده‌تر‌شدن مسائل جهانی، از تغییرات اقلیمی و مهاجرت گرفته تا اقتصاد نوآور و خلاق و نیز تاب‌آوری شهری، سبب شده است که دولت‌ها به‌تنهایی پاسخ‌گوی همه نیاز‌ها نباشند. در‌این‌میان، دیپلماسی شهری به‌عنوان یکی از نوین‌ترین و کارآمدترین ابزار‌های تعامل بین‌المللی، جایگاهی ویژه یافته است.

دیپلماسی شهری از‌یک‌سو عامل توسعه ارتباطات خارجی و بین‌المللی شهرهاست و از‌سوی‌دیگر، در قامت نوعی «پارادیپلماسی» یا دیپلماسی موازی، به‌عنوان ریل مکمل دیپلماسی عمومی و حتی دیپلماسی رسمی دولت‌ها عمل می‌کند. شهرها، با اتکا به سرمایه‌های انسانی، فرهنگی، اقتصادی و مدیریتی خود، می‌توانند بدون ورود به منازعات سیاسی، پل‌هایی پایدار میان ملت‌ها ایجاد کنند؛ پل‌هایی که اغلب ماندگارتر از توافقات رسمی دولت‌ها هستند.

در این ساحت، اتخاذ راهبردی هوشمندانه از سوی مدیران شهری اهمیتی تعیین‌کننده دارد. شهر‌ها می‌توانند هم‌زمان تسهیل‌کننده دیپلماسی ملی باشند و در‌عین‌حال، با توسعه ارتباطات بین‌المللی، برند شهری خود را تقویت کنند. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد شهر‌هایی که فعالانه وارد عرصه دیپلماسی شهری شده‌اند، نه‌تنها جایگاه بین‌المللی خود را ارتقا داده‌اند، بلکه از منافع اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ملموسی نیز بهره‌مند شده‌اند.

در این چارچوب، شهرداری‌ها از نهاد‌های صرفا خدماتی به کنشگران «بازی‌ساز» بدل می‌شوند و شهرداران، به‌عنوان چهره‌های منتخب و مورد اعتماد شهروندان، می‌توانند موتور محرک دیپلماسی شهری باشند. ملاقات‌های هدفمند شهرداران با مقامات خارجی، به‌ویژه مقامات کنسولی، بستری برای توسعه ارتباطات شهروندپایه، همکاری‌های شهر‌به‌شهر و تقویت مودت میان ملت‌ها را فراهم می‌کند. این ارتباطات، در ادامه، مسیر همکاری‌های اقتصادی را نیز هموار می‌سازد؛ از انتقال تجربیات مدیریت شهری و فروش خدمات فنی و مهندسی گرفته تا تبادل سرمایه‌گذاران برای پروژه‌های شهری.

در میان شهر‌های ایران، مشهد جایگاهی متمایز در این معادله نوظهور دارد. مشهد، به‌واسطه موقعیت ژئوپلیتیک، ظرفیت‌های فرهنگی و مذهبی بی‌بدیل، زیرساخت‌های شهری و پیوند‌های تاریخی با شرق و غرب آسیا به‌ویژه قرار‌گرفتن در تقاطع اَبَرراهبردی مسیر‌های شرق به غرب و شمال به جنوب جاده ابریشم، به‌تدریج در حال ایفای‌نقش «هاب دیپلماسی شهری ایران» است، موضوعی که وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران مکرر به‌صورت‌رسمی به آن اذعان دارد.

شاید به‌همین‌سبب است که علاوه بر سرکنسولگری‌های مقیم مشهد، سفرای کشور‌های مستقر در تهران ـ به‌ویژه از حوزه‌های بریکس، سازمان همکاری شانگهای و اوراسیا ـ خواستار انجام ملاقات‌های هدفمند با شهردار مشهد شده‌اند؛ ملاقات‌هایی که بخشی از آنها تاکنون برگزار شده و بخش دیگر در حال برنامه‌ریزی و پیگیری است. فارغ از جایگاه تهران به عنوان پایتخت، مشهد بیشترین تعداد دفاتر نمایندگی (هشت سرکنسولگری) را در میان سایر شهر‌های ایران در خود دارد. به‌زودی نیز سرکنسولگری هندوستان نیز کار خود را در مشهدالرضا (ع)، آغاز خواهد کرد.

در ادامه حتما بخوانید مشهد در مسیر راهبری دیپلماسی شهری منطقه‌ای و بین‌المللی

این علاقه‌مندی فزاینده، ازیک‌سو ناظر بر جایگاه بالقوه مشهدالرضا (ع) در مناسبات آینده نظام بین‌الملل است و از‌سوی‌دیگر، نشانه‌ای روشن از فعال‌بودن «مرکز دیپلماسی شهری شهرداری مشهد» به‌عنوان تنهامرکز تخصصی دیپلماسی شهری در ایران به‌شمار می‌آید؛ مرکزی که توانسته دیپلماسی شهری را از سطح شعار و مناسبات تشریفاتی فراتر برده و آن را به ابزاری عملیاتی برای توسعه روابط بین‌المللی شهر تبدیل کند.

اگر دیروز دیپلماسی در پایتخت‌ها و پشت میز‌های بسته تعریف می‌شد، امروز بخشی از آن در خیابان‌ها، میدان‌ها و شهر‌ها در حال شکل‌گیری است و شاید فردا، معادلات نظام بین‌الملل نه فقط با نام دولت‌ها، بلکه با نام شهر‌هایی نوشته شود که زودتر آینده را فهمیدند. در‌این‌میان، مشهدالرضا (ع) نه در حاشیه، بلکه در متن این آینده ایستاده است؛ شهری که از دل زیارت، به زبان گفت‌وگوی جهانی رسیده و آرام‌آرام، قواعد بازی دیپلماسی فردا را بازنویسی می‌کند.