حوزه خراسان و مسئله نهادمندی مدیریت آن

تقویت نهادمندی در حوزه علمیه مهم‌ترین راهبردی است که رهبر معظم انقلاب از ابتدای رهبری شان و در طول زعامت و راهبری حوزه علمیه پیش گرفته اند. تعامل خاص ایشان با حوزه‌های علمیه قم، اصفهان و خراسان گواه این است که ایشان با بلندنظری بی نظیرشان، به دنبال نهادینه کردن مدیریت در حوزه علمیه و استحکام بنیان‌های ساختاری و سازمانی آن و حرکت به سوی نهادمحوری در حوزه علمیه بوده اند.

نهادمندی به معنای شکل گیری نظام معینی از هنجارها، پایگاه‌ها و نقش‌های مشخص و به هم پیوسته است که از سوی جامعه هدف پذیرفته شده است و به موجب آن رفتار‌های نظام یافته، قاعده‌مند و پیش بینی پذیر، جایگزین رفتار‌های خودجوش، بی قاعده و پیش بینی ناپذیر می‌شوند.

حوزه علمیه خراسان از بدو تأسیس به دلایلی مختلف از دیگرحوزه‌های علمیه، مستقل و نقطه قوتش همین استقلالش بوده است. وجه تمایز دوم حوزه علمیه خراسان از سایر حوزه‌های علمیه، قرارگرفتنش در شاهراهی تمدنی است. خراسان بزرگ به گواه تاریخ فرهنگ و علم و ادب این سرزمین، به دلیل وجود بارگاه منور امام رضا (ع) واجد عقبه‌ای تمدنی است و همواره تعاملی تمدنی با ایران و دیگر بلاد جهان اسلام داشته است.

این واقعیت، اقتضائاتی را برای حوزه علمیه مشهد به همراه داشته و دارد که در جمهوری اسلامی نیز نادیده انگاشته نشده است؛ هم استقلال حوزه علمیه مشهد به دست رهبران انقلاب اسلامی حفظ شد و هم به هویت بین المللی این حوزه از سوی رهبر معظم انقلاب و سایر مراجع عظام توجه ویژه‌ای شده است.

اما حکم انتصاب اعضای جدید شورای عالی حوزه علمیه مشهد، راهبرد نهادمندی مدیریت را عیان‌تر از گذشته کرد که از طرفی، ناظر به امتیازات و اقتضائات خاص حوزه علمیه مشهد است و از طرف دیگر، هم سو با راهبری کلان حوزه علمیه به وسیله ایشان است. این انتصاب از چندین نظر نهادمندی مدیریت در حوزه علمیه خراسان را تقویت خواهد کرد که در ادامه به آن توجه داده می‌شود:

۱. سیر تحولات مدیریت حوزه علمیه خراسان در طول انقلاب اسلامی از فردمحوری به سوی نهادمحوری در حرکت بوده است. به این معنا که ارکان نهادی و ساختاری حوزه علمیه خراسان روزبه روز بیشتر تقویت شده و از رفتار‌های فردی و حرکت‌های بی قاعده جلوگیری شده است.

پس از ارتحال نماینده، ولی فقیه و مدیر حوزه علمیه مشهد، اولین اقدام در راستای نهادمندی مدیریت در این حوزه از سوی رهبر معظم انقلاب برداشته شد و یک ترکیب کارآمد به عنوان اعضای شورای عالی حوزه و دبیر و مدیر حوزه تعیین شدند. اما در انتصاب اخیر تعیین دبیر و مدیر به اعضای شورا سپرده شده است. بارزترین دلالت چنین تفویض اختیاری به اعضای شورا این است که امام خامنه‌ای به عنوان راهبر حوزه، در پی نهادینه کردن ساختار حوزه خراسان و تقویت نهادمندی مدیریت در این سازمان و تقویت حرکت سازمان مدیریت حوزه از فردمحوری به سوی نهادمحوری است.

۲ ـ علاوه بر تفویض اختیار تعیین مدیر حوزه و دبیر شورا، تعیین مدت پنج ساله برای عضویت در شورای عالی حوزه علمیه خراسان از سوی رهبر معظم انقلاب نشانگر این است که سه اصل «مسئله محوری»، «شفافیت» و «پاسخگویی» مطالبه معظم له از اعضای جدید شورای عالی حوزه است. این سه اصل، پایه نهادمندی مدیریت در هر سازمان و ساختار است.

مسئله محوری در پرتو اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت محقق می‌شود و به نگاه نهادمند در مدیریت یک سازمان کمک می‌کند. شفافیت موجب می‌شود رفتار‌های نظام یافته، قاعده‌مند و پیش بینی پذیر در یک سازمان بیشتر شود و در نهایت پاسخگویی به حکمرانی شایسته در یک سازمان را منجر می‌شود.

۳ ـ یکی از مهم‌ترین معیار‌های سنجش نهادمندی در یک سازمان، انتقال مدیریت به نسل‌های بعد است. توجه به ترکیب اعضای جدید شورای عالی حوزه خراسان نشان می‌دهد این معیار مورد توجه رهبر معظم انقلاب بوده است. چه آنکه نسل جدیدی از عالمان برخاسته و پرورش یافته از بوم خراسان در ترکیب اعضای شورای عالی مشاهده می‌شود و هم اینکه به شورای جدید اختیار داده شده است دبیر شورا و مدیر حوزه را از خارج شورا تعیین کنند که زمینه را برای انتقال مدیریت به نسل بعدی علمای برجسته مشهد فراهم کرده است.

۴ ـ معیار دیگری که به نهادمندی بیشتر مدیریت کمک می‌کند، وجود اهداف و کارکرد‌هایی به عنوان پیشران یک سازمان است. اگر یک سازمان کارکرد‌های خودش را از دست بدهد، رو به ضعف می‌رود و به تدریج از بین می‌رود. اما رهبر معظم انقلاب با تعیین اهداف و کارکرد‌های ویژه برای حوزه خراسان از تضعیف این حوزه علمی جلوگیری و به تقویت نهادمندی آن توجه کرده اند. طریقه معهود ایشان در انتصابات آن است که اهداف تعیین شده در ادوار گذشته به قوت خود باقی است. ازاین رو بازخوانی کارکرده