تئاتر و فرصتی به نام فرهنگ‌سرا

غلامرضا زوزنی| ازطرفی این کاستی دربرابر حجم تولیدات تئاتر باعث می‌شود تنوع در گونه‌ها و ژانر‌ها کم شود و انتخاب را برای مخاطبان محدود کند. شهرداری مشهد به‌عنوان یک مرجع حمایت‌کننده از فرهنگ و هنر، چندی پیش قدم‌های اول را برای احداث پردیس تئاتر در شهر مشهد برداشت. این اتفاق در نوع خود بدیع و کم‌سابقه است و گام بلندی در توجه زیرساختی به هنر‌های نمایشی در مشهد خواهد بود، اما یک‌تنه، به‌سختی خواهد توانست جواب‌گوی حجم تقاضای اجرای تئاتر و نیاز مخاطبان این وادی باشد.

فضا‌های شهری، بازی‌های تئاتری
«فرآوری بافت‌های شهری» یکی از شیوه‌هایی است که کارشناسان درکنار احداث زیرساخت، آن را پیشنهاد می‌دهند. معنی ساده فرآوری بافت شهری این است که از امکانات و زیرساخت‌های شهری در زمینه‌های مختلف استفاده کنیم؛ مثلا از یک سالن همایش می‌توان به‌عنوان سالن سینما یا تئاتر بهره برد یا فضا‌هایی را که در بافت شهری کاربرد چندانی ندارند یا کارآیی خودشان را از دست داده‌اند، در زمینه‌های دیگر استفاده کرد. فرهنگ‌سرا‌های مشهد هم جزو مکان‌های شهری است که باتوجه‌به دارا بودن زیرساخت‌های مناسب همانند سالن همایش و آمفی‌تئاتر، می‌توان از آن‌ها برای اجرای تئاتر و به عنوان سالن نمایش استفاده کرد؛ جریانی که یکی‌دو سال است در برخی فرهنگ‌سرا‌های مشهد به‌راه افتاده است. همین الان اگر سری به مشهدگیشه (درگاه فروش اینترنتی تئاتر مشهد) بزنید، خواهید دید که فرهنگ‌سرا‌های رسانه (واقع در پارک لاله) و شهر زیبا (واقع در قاسم‌آباد) در فهرست سالن‌هایی جای گرفته‌اند که علاو‌ه‌بر انجام رسالت فرهنگی، هنری و شهروندی خود، از اجرای تئاتر در سالن‌های همایش و اجتماعاتشان نیز حمایت می‌کنند.

«روبات کوچولو و تهمینه» به‌تازگی در فرهنگسرای رسانه و فناوری روی صحنه رفته‌بود و نیز «من نبودم، دستم بود» این روز‌ها در فرهنگ‌سرای شهر زیبا روی صحنه تئاتر رفته‌است. گروه‌های حرفه‌ای تئاتر با حضور هنرمندان تئاتر مشهد در کسوت‌های نویسنده، کارگردان، بازیگر، عروسک‌گردان و... از این مکان‌ها برای اجرای تئاتر استفاده می‌کنند. این نمایش‌ها برخلاف تصور، گیشه هم دارند و برای اجرا بلیت می‌فروشند.

۱۷ فرهنگ‌سرا و ۳ مرکز فرهنگی در ۱۳ منطقه مشهد اگر در حوزه هنر‌های نمایشی با همین فرمان پیش بروند، می‌توانند در آینده‌ای نه‌چندان دور، درکنار «پردیس تئاتر شهر مشهد» فضای کافی و مطلوبی را برای اجرای تئاتر فراهم آورند، اما این موضوع نیازمند توجه به تجهیز و ایجاد زیرساخت برای سالن‌های فرهنگ‌سراهاست. در ادامه، نظر اهالی تئاتر مشهد را درباره اجرا در مراکز فرهنگی‌هنری شهری جویا شده‌ایم.

این سالن‌ها برای تئاتر نیستند
محمد جهان‌پا، بازیگر و کارگردان مشهدی تئاتر که نمایش‌های اجراشــــــده در فرهنگ‌ســـرا‌ها را نمایش کودک و نوجوان نمی‌داند، باور دارد که باید مراقب این اجرا‌ها بود؛ چراکه مخاطبان این نمایش‌ها شاید اغلبشان برای نخستین‌بار باشد که با مقوله‌ای به نام تئاتر روبه‌رو می‌شوند. باید مراقب بود که توقعشان از کیفیت نمایش، کاهش نیابد. اجرا در فرهنگ‌سرا‌ها مسئولیت سنگینی است.

 

درحالی‌که شهرداری دستش به احداث پردیس تئاتر مشهد در بوستان وفا بند است و قول داده است در کمتر از دو سال دیگر آنجا را به بهره‌برداری برساند، جهان‌پا پیشنهاد می‌دهد که یکی‌دو مرکز تخصصی تئاتر در فرهنگ‌سرا‌ها راه‌اندازی و تجهیز شود: «آن دو مرکز می‌توانند به بدنه تئاتر مشهد کمک کنند. به نظرم لازم نیست همه فرهنگ‌سرا‌ها درگیر تئاتر باشند. این سالن‌ها برای اجرا طراحی نشده‌اند. با این وضعیت، تیم‌های حرفه‌ای به‌سمت فرهنگ‌سرا‌ها نخواهند آمد».

ظرفیت برای اجرای گروه‌های دیگر
یکی از کسانی که در اغلب فرهنگ‌سرا‌های مشهد که ظرفیت اجرای عموم را دارند، تئاتر روی صحنه برده است، حسین شجاعی است. او تهیه‌کننده نمایش «رابینسون‌خرگوشه» است؛ همان نمایشی که شهرام لاسمی در آن نقش بازی کرده بود و به‌خاطر استقبال عموم در تابستان امسال سه‌بار اجرایش تمدید شد.

شجاعی و همچنین لاسمی بر این مهم اتفاق نظر دارند اجرا‌هایی که با بطن جامعه قرابت دارند، می‌توانند ارتباط مخاطب با تئاتر و هنر‌های نمایشی را تقویت کنند. شجاعی که بازیگری تئاتر را هم در پیشینه خود دارد، از برخورد مدیران فرهنگ‌سرا‌ها راضی است و فکر می‌کند یکی از پایه‌های اجرای خوب، آن‌ها هستند. او همچنین باور دارد فرهنگ‌سرا‌ها ظرفیت پذیرایی از گروه‌هایی را که برای بزرگ‌سالان نمایش تولید می‌کنند، نیز دارند.

اجرا در فرهنگ‌سرا، چرا نه؟
«هرجای این شهر تئاتر اجرا شود، اتفاق خوبی است». این جمله را علی حاتمی‌نژاد می‌گوید و از اجرای تئاتر در فرهنگ‌سرا‌ها حمایت می‌کند: «چرا نه؟ وقتی که سالن کم است، می‌توانیم از این سالن‌ها استفاده کنیم، اما ازآنجاکه اغلب این سالن‌ها برای برگزاری همایش و کارگاه آموزشی طراحی شده‌اند، به‌نظرم به درد کار کودک و نوجوان نمی‌خورند. نیاز دارد از نظر سخت‌افزاری، زیرساخت‌هایش را درست کنند. به‌نظرم با یک تغییر کوچک می‌توانیم آن‌ها را برای اجرای تئاتر مهیا کنیم، به‌نظر من فقط فرهنگ‌سرای غدیر، سالن و صحنه خوبی دارد.»

تجربه اجرا به‌جای انتظار برای اجرا
آیدا کوهستانی هم که مشغول آماده کردن سه نمایش برای اجرا در یکی از فرهنگ‌سرا‌های مشهد است، تجربه حضور در فرهنگ‌سرا برای اجرای تئاتر را خوشایند توصیف می‌کند. او با استفاده از همین اجرا‌ها توانسته است کودکان و نوجوانان مستعد در مشهد را برای بازی در تئاتر شناسایی کند و آن‌ها را در نمایش‌هایش به‌کار بگیرد. کوهستانی می‌گوید: اگر همین‌طور پیش برود، فرهنگ‌سرا‌ها می‌توانند به پایگاه‌های تئاتر در شهر تبدیل شوند: «وقتی فرهنگ‌سرا‌ها این‌قدر از هنرمندان حمایت می‌کنند، ما هم ترغیب می‌شویم بیشتر با آن‌ها کار کنیم. به‌جای اینکه بخواهیم زمانی طولانی منتظر اجرای عموم در سالن‌های تئاتر شهر باشیم، نمایش‌هایمان را در این فرهنگ‌سرا‌ها روی صحنه می‌بریم. سالن‌های فرهنگ‌سرا روزبه‌روز امکاناتشان را به‌خاطر حضور تئاتری‌ها، بیشتر و مخاطبان را از سراسر شهر جذب می‌کنند.»

مهم، انتقال حرف تئاتر به مخاطب است
به‌گفته محمدعلی لطفی‌مقدم، پدر تئاتر خراسان، پیش از اینکه این سالن‌های خصوصی و دولتی تئاتر گسترده شود، فرهنگ‌سرا‌ها و مراکز فرهنگی شهری پایگاه نمایش بود. به نظر او طبیعی است زمانی که به اندازه کافی سالن برای اجرا وجود ندارد، از فرهنگ‌سرای مناسب استفاده شود. او می‌گوید به‌خاطر دارم سال‌ها پیش در محله سن‌میشل پاریس در هر ۱۰ متر، جایگاهی برای اجرای نمایش ایجاد کرده بودند و گروه‌ها در آنجا به اجرای نمایش می‌پرداختند. به نظر لطفی، مبنا بر این است که حرف اصلی تئاتر به مخاطب منتقل شود: «اگر فضای کافی برای اجرای تئاتر وجود داشت، چه بهتر، وگرنه مهم این است که چکیده تئاتر و حرفش به مخاطب منتقل شود».

جایی برای تئاتری‌ها
یکی از مکان‌های فرهنگی‌اجتماعی، فرهنگ‌سرای ترافیک است که هنرمندان تئاتر از اجرا در آن راضی هستند. بهزاد چوپانکاره، مدیر فرهنگ‌سرای ترافیک، در این‌باره می‌گوید: اجرای تئاتر در این فرهنگ‌سرا با مجوز اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی است. این یعنی نمایش‌هایی که در فرهنگ‌سرا‌ها روی صحنه می‌روند، از حداقل استاندارد‌های اجرا برخوردارند و باز این جمله بدین معنی است که در فرهنگ‌سراها، تئاتر حرفه‌ای اجرا می‌شود. یکی دیگر از این محیط‌های شهری که سال‌های گذشته گروه‌های هنری در آن نمایش اجرا می‌کردند، فرهنگ‌سرای «کودک‌وآینده» است. ستاره باقری، مدیر این فرهنگ‌سرا می‌گوید: هرچند این فرهنگ‌سرا امسال اجرای تئاتر را به خود ندیده است، ازجمله مکان‌های فرهنگی‌اجتماعی شهری است که پیش‌گام اجرای نمایش در فضای خود بوده است. فرهنگ‌سرای غدیر هم از آن مراکزی است که سالنش برای اجرای تئاتر از شرایط خوبی برخوردار است. غدیر، هم صحنه‌ای خوب و هم پشت‌صحنه‌ای مناسب برای انجام کار گریم و لباس و... دارد.

فرهنگ‌سرا‌ها در ساده‌ترین شکل خود، فضای تمرین را دراختیار هنرمندان تئاتر قرار می‌دهند. تئاتری‌ها می‌دانند که این خدمت حداقلی، برای مدتی طولانی، چقدر خیالشان را آسوده می‌کند. تئاتر‌هایی که در گزارش از آن‌ها نام بردیم، دامنه مخاطب گسترده‌ای داشتند، اما اگر تولید و اجرای تئاتر در فرهنگ‌سرا‌ها رونق نگیرد، چرخه این رویداد فرهنگی نیز نمی‌تواند کامل شود و به حیات خود ادامه دهد تا فرهنگ‌سرا‌ها به جایی برای استقرار تئاتری‌ها تبدیل شوند.