واکاوی عوامل تغییر هویت مذهبی مشهد در نشست اندیشه‌ورزی قلعه خیابان‌+ ویدئو

به گزارش شهرآرانیوز، نشست تخصصی اندیشه‌ورزی با موضوع ظرفیت‌های قلعه‌‎خیابان (شهرک شهید باهنر) برای نقش‌آفرینی در هویت مشهد با محوریت گسترش مشهد به سمت شرق و گردشگری هویت مبنا، شب گذشته با حضور محمدرضا قائمی‌‎نیک، عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی، مسعود نبی‌دوست پژوهشگر اجتماعی و جمعی از فعالان فرهنگی مشهد در حسینیه الزهرا (س) بلوار حر برگزار شد.

هویت‌زدایی دینی، راهبرد جهان غرب

عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی در ابتدای این نشست با بیان اینکه راهبرد غرب در مواجهه با جهان اسلام، مشتمل بر سه سرفصل موضوعی است، اظهار کرد: آن‌ها در گام اول می‌خواهند با تبدیل قلمروی جهان اسلام به دولت‎ملت‌های خرد، شرایطی را رقم بزنند که هرکدام از این کشور‌ها همواره در مسائل متعدد دچار مشکل باشند. در گام دوم، تلاش اصلی نظام سلطه این است که هویت مذهبی از کشور‌های اسلامی زدوده شود و در گام آخر، یکی دیگر از راهبرد‌های اساسی غرب در مواجهه با جهان اسلام این است که تمایل آن‌ها را به تعامل با یکدیگر و حتی کشور‌های محور شرقی تضعیف کنند تا غرب همواره قبله آمالشان باشد و سیر پیشرفت و ترقی هر نخبه مسلمان از طریق مهاجرت بگذرد؛ چه مهاجرت از مناطق حاشیه شهر به مرکز شهر و چه از مرکز شهر به پایتخت و در انتها هم همه مسیر‌ها ختم به اروپا و آمریکا خواهد شد.

وی افزود: یکی از انتقادات جدی در فضای کنونی جامعه این است که نهاد‌های مذهبی همچون آستان قدس رضوی، هنوز متمرکز بر مسائل خرد هستند و هرگز در مسائل مبنایی و هویت‌ساز وارد عمل نشده‌اند. به‌طور مثال، تحصیل در دانشگاه‌های بزرگ به‌عنوان راهی برای مهاجرت از کشور، یکی از چالش‌هایی است که نهاد‌های مذهبی و تشکل‌های فرهنگی می‌توانند در آن با قدرت به میدان بیایند.

قائمی نیک خاطرنشان کرد: شما امروز واتیکان را در اروپا مشاهده می‌کنید. واتیکان، نماد بارز آن چیزی است که غرب از نقش دین در الگوی شهرسازی دارد؛ به‌طوری‌که با وجود تقدس عمیق و احترام شدید اهالی واتیکان، گردشگران برای بازدید از مجموعه بنا‌های جذاب و زیبای واتیکان به این شهر سفر می‌کنند، اما این نه یک سفر زیارتی با تقیدات آن بلکه فقط در حد یک بازدید توریستی است.

وی ادامه داد: دین نه برای موزه بلکه به‌عنوان راهبرد اساسی زندگی مطرح است، اما امروزه در برخی محلات مرفه نشین شمال شهر تهران، افراد مذهبی انگشت نمای قشر غیرمذهبی هستند و دین به یک عامل آرامش‌بخش همچون موزه محدود است.

عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی تصریح کرد: برای توسعه بافت پیرامون حرم تاکنون بیش از ۷۰ مسجد تخریب شده و دانستن این موضوع، اساساً این سؤال را برای ما ایجاد می‌کند که چرا در یک محیط محدود که در مجاورت حرم مطهر هم قرار داشته، این تعداد مسجد ساخته می‌شد. پاسخ روشن است؛ زیرا برای مشهدی‌های اصیل، دین محدود به در مجموع دو ساعت برای اقامه نماز‌های یومیه نبود بلکه میعادگاه اجتماع مردم، دارالعلم، دارالشفاء و حتی مکانی برای ورزش و تفریح به شمار می‌رفت و براساس این سبک زندگی است که زیارت، به‌عنوان یک مفهوم تربیتی و صاحب ارزش تعریف می‌شود؛ به‌گونه‌ای که افراد، زیارت را تجدید بیعتی برای ادامه سبک زندگی خود بر مبنای دین می‌دانند.

تغییر هویت مشهد همچنان ادامه دارد

پژوهشگر مسائل اجتماعی هم در ادامه این مراسم ضمن مرور تاریخچه ایجاد هویت غیرمذهبی در مشهد از سال ۱۳۱۳ تصریح کرد: پس از ۱۳۱۳ که به‌عنوان هزاره فردوسی شناخته می‌شود، مشهد نخستین بار با یک جریان حاکمیتی برای توسعه خود مواجه می‌شود؛ کارخانه قند آبکوه، کارخانه نخریسی، بیمارستان امام رضا (ع)، بازسازی بنای آرامگاه فردوسی و مسائلی از این قبیل بود که در نهایت منجر به تولد خیابان ارگ شد؛ خیابانی که نماد مشهد کارمندی است و در آن سینما سانترال، سینما فردوسی، سینمای ایران، سینما هما، سینما سعدی، سینما متروپل، سینما مولن‎روژ، تئاتر ملی و از همه مهم تر، اولین بوستان مشهد به‌عنوان باغ ملی و از منظر تاریخ مشهد می‌توان خیابان ارگ را نخستین تلاش حاکمیت برای تغییر چهره مذهبی مشهد دانست.

وی تأکید کرد: تغییر هویت مشهد که زمان رضاخان با تلاش برای تغییر هویت مذهبی شهر به یک شیوه آشکار و تقابلی صورت می‌گرفت، حتی تا به امروز و پس از انقلاب اسلامی هم ادامه داشته و به‌طور مثال، امروز شاهد تغییر نام دو خیابان مهم منتهی به حرم به نام آیت‌الله شیرازی و شهید نواب صفوی هستیم؛ درحالی که این دو در هویت تاریخی مشهد با نام‎های بالاخیابان و پایین خیابان، اشاره به مفهوم مکانی تدفین پیکر مطهر حضرت رضا (ع) و الگوی توسعه شهری براساس سند جغرافیایی این تدفین داشت و به عبارت دیگر، پس از انقلاب با کج سلیقگی‌هایی مستمر و متعدد، با نام شهدا  باعث زدودن هویت امام رضایی از مشهد شده ایم.