تقوای جمعی

مفهوم‌شناسی تقوا

تقوا برای روح مانند خانه است و برای زندگی مانند جامه است برای تن. در قرآن از تقوا به جامه تعبیر شده است: «و لباس التقوی ذلک خیر» یعنی تقوا به عنوان جامه روح برای شما بهتر است. تقوا لازمه زندگی هر فردی است که‌ می‌خواهد انسان باشد و در فرمان عقل زندگی کند و از اصول معینی پیروی کند. بر این اساس تقوا یعنی اینکه انسان خود را از آنچه از نظر دین و اصول خطا و گناه و پلیدی و زشتی شناخته شده است، حفظ کند و مرتکب آن‌ها نشود. در برخی متون از تقوا با تعابیر «پرواکردن» و «ملاحظه کردن» یاد می‌شود. یعنی ملاحظه خدا را بکنید و پروا داشته باشید از خدای متعال که همواره کردار و گفتار شما را نظارت می‌کند.

تقوای جمعی

در اسلام جمع گرایی و برگزاری اجتماعات اهمیت زیادی دارد. حکایت همان جمله معروف «یدا... مع الجماعة». برای همین ثواب برگزاری نماز به صورت جماعت از شمارش خارج است. همان طور که اسلام به تشکیل اجتماعات اهمیت زیادی داده، برای برقراری و تداوم نظام‌های اجتماعی نیز قواعد و قوانین گوناگونی وضع کرده که رعایت آن ضامن بقای سلامت جمعی و گروهی است.

افراد زیادی هستند که در قالب رفتار فردی موجه هستند، ولی متأسفانه در قالب انحرافات گروه‌ها در مسیر جریانی قرار می‌گیرند و منحرف می‌شوند. نمونه بارز آن در ورزشگاه‌های کشور دیده می‌شود. جوانان بسیاری در قالب گروه‌های هوادار یک تیم ورزشی بشخصه انسان‌های منظم و باادبی هستند، ولی در قالب گروه اجتماعی و در مسیر هیجان‌های یک مسابقه ورزشی ازخودبی خود می‌شوند و در حرکتی عجیب فحاشی یا بی نظمی می‌کنند یا به مکان‌های ورزشی آسیب می‌زنند. این خود مثال ساده‌ای است که‌ می‌توان آن را به دیگرگروه‌های اجتماعی نیز تعمیم داد.

مصادیق تقوای جمعی

گروه چیزی فراتر از اجتماع افراد است. بر این اساس برای مصون ماندن از آسیب‌های گروه‌ها یا اجتماعات با مفهوم «تقوای جمعی» روبه رو می‌شویم که مقوله‌ای فراتر از اجتماع افراد متقی است. رهبر معظم انقلاب در این باره خطاب به مسئولان توصیه می‌کنند: «من و شما که مسئولیم (همه ما) به رعایت تقوا بیش از دیگران نیاز داریم... مجموعه‌ها و جمع‌ها و جریان‌ها علاوه بر تقوای فردی اعضای خود، باید در نگاه کلان از تقوای جمعی نیز برخوردار باشند. چرا که در غیر این صورت، افراد متقی حاضر در این جریان‌ها نیز به علت خطای عمومی جمع به انحراف و خطا می‌افتند.» تقوای جمعی مصادیق عملی دارد. اگر جریان‌ها و گروه‌ها در نظام ارتباطات اجتماعی شان جذب حداکثری و دفع حداقلی، اثبات خود به جای نفی دیگران، روحیه جمع گرایی، داشتن نظام سیستمی و کل نگر، درنظرگرفتن منافع ملی، تحمل نظرات مخالفان، احترام به قانون و حقوق دیگران و... را رعایت کنند، تقوای الهی در قالب نظام‌های اجتماعی متجلی می‌شود.

منشور اخلاقی نظام اجتماعی

امروزه نظام اجتماعی به گونه‌ای است که آدمی برای رفع بسیاری از نیازهایش به صورت فردی توانایی کافی ندارد. از این رو گروه ها، سازمان ها، تشکل ها، حزب‌ها و سازمان‌های گوناگونی تشکیل شده است. حال اگر در ارتباطات اجتماعی افراد عضو گروه‌های گوناگون برای تحقق منافع گروه خود منافع دیگران را نفی کنند، با عنایت به قابلیت هم افزایی گروهی اتفاقات نابهنجاری در اجتماع می‌افتد که به مراتب بدتر از رعایت نکردن تقوای فردی است. به وسیله تقوای جمعی گروه‌های اجتماعی همواره خود را در چارچوب یک منشور اخلاقی برگرفته از اخلاق، شرع و انسانیت می‌دانند و همواره رفتارشان را با آن تطبیق و تنظیم می‌کنند.

صلاح و  فلاح جمعی

یکی از مواردی که صلاح و فلاح جمعی را تقویت می‌کند، وفاداری به واجب مؤکد دینی به نام «امربه معروف و نهی ازمنکر» است که رهبر معظم انقلاب از آن به عنوان «واجب فراموش شده» تعبیر می‌کنند. گاهی عده‌ای ناآگاهانه و شاید هم مغرضانه این واجب مؤکد را دخالت در امور دیگران می‌دانند، درصورتی که این موضوع کاملا با روح آن منافات دارد. این مهم به معنای مسئولیت پذیری اجتماعی و حفظ حساسیت عمومی درباره رعایت اصول اخلاق و حدود قوانین اجتماعی است.

شاید بسیاری از انحرافاتی که امروز در جامعه و در رفتار‌های ناصواب عمومی دیده می‌شود، حاصل بی توجهی به این واجب دینی است. خود را در محضر خدا دانستن، احترام به مردم و حقوق دیگران، درنظرگرفتن مصالح و منافع عمومی به جای تمایلات فردی، رعایت مبانی و آداب اخلاقی از پیش نیاز‌های مهم تحقق تقوای جمعی است.