ضربان بالای پیشرفت پروژه کهنه

المیرا منشادی - یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مردم و مسئولان درباره طرح بهسازی و بازسازی بافت اطراف حرم مطهر مشخص‌نبودن زمان پایان طرح بوده و هست. در طول سال‌های اجرای طرح کمتر کسی جرئت اعلام‌کردن زمان مشخص برای پایان این طرح را داشت. حال آنکه بعد از گذشت ۲۴ سال مصطفی نعمتی تنها شهردار و مسئول این محدوده است که با وجود حاشیه‌های کوچک و بزرگ مطرح شده پیرامونش، تاریخ ۱۴۰۱ را اعلام کرده است. خبر خوشی که او پیش‌تر در ابتدای تصدیگری‌اش در شهرداری منطقه ثامن در یکی از مصاحبه‌هایش اعلام کرد که در صورت تخصیص بموقع بودجه می‌تواند زیرساخت‌های عمومی را در سال ۱۴۰۱ به پایان برساند. این حرف در ابتدا از سوی مخالفان یک ادعا تلقی شد، اما بعد از گذشت ۲ سال از این وعده و پایان برخی از پروژه‌های عمومی، کم‌کم نگاه‌ها به این وعده جدی‌تر شد تا جایی که نعمتی در تور خبری که چند روز پیش برای خبرنگاران مشهدی برگزار کرد، اجرا و پایان پروژه شارستان، افزایش سرانه فضای سبز، تعیین تکلیف ۲۶ پروژه خصوصی و همچنین تعیین تکلیف ره‌باغ نعیم بعد از ۱۴ سال را از جمله دستاورد‌های خود در راستای وعده ۲ سال پیشش اعلام کرد. در این گزارش نگاهی داریم به صحبت‌های نعمتی در جمع خبرنگاران و همچنین ابهاماتی که این روز‌ها در محافل غیررسمی درباره عملکرد او در ۲ سال گذشته مطرح شده است.

پیشرفت ۲ سال گذشته، برابر با ۱۰ سال قبل از آن
با آغاز فعالیت شورای پنجم ابتدا منطقه ثامن به ۹ محله تقسیم شد، زیرساخت‌های توسعه در هر محله شناسایی و برنامه جامع اقدامات مشترک برای سرعت‌بخشیدن به نوسازی بافت اطراف حرم مطهر تدوین شد و افراد اثرگذار در طرح، شناسایی و سپس تقویت محله و محله محوری به‌عنوان راهبرد توسعه شهری در دستورکار قرار گرفت. در ۲ سال گذشته پیشرفت پروژه‌های زیرساختی در بافت فرسوده ثامن در دوره جدید مدیریت شهری ۸/۱۳ درصد است که این میزان برابر با مجموع پیشرفت فیزیکی ۱۰ سال قبل از این دوره است.
۶۳ هزار مترمربع زمین در این دوره مدیریت شهری در راستای آزادسازی اجرای زیرساخت‌های طرح خریداری شده و حدود ۲۸۲۰ میلیارد ریال برای اجرای پروژه‌های عمرانی، فضای سبز و خدمات شهری هزینه شده است. اکنون طرح اطراف حرم مطهر در بخش زیر ساخت‌ها ۷۹درصد پیشرفت فیزیکی و طرح کل پروژه‌ها ۵۴ درصد پیشرفت فیزیکی دارد. این‌ها را نعمتی با نشان‌دادن نقشه‌ها گفت تا کار‌های انجام شده در ۲ سال را بیان کرده باشد.

بازگشت به خانه
در سال ۱۳۷۱ وزیر وقت مسکن و شهرسازی از رهبر معظم انقلاب اجازه مداخله در بافت فرسوده اطراف حرم مطهر را گرفت و پس از موافقت مقام معظم رهبری، شرکتی متشکل از آستان قدس رضوی، شهرداری مشهد و وزارت راه و شهرسازی با نام شرکت عمران و مسکن‌سازان ثامن تأسیس شد که وظیفه نوسازی و بهسازی بافت را برعهده گرفت.
در آغاز اجرای طرح نوسازی بافت فرسوده، در محدوده ۳۶۶ هکتاری منطقه ثامن ۱۳ هزار پلاک وجود داشت که در سال ۷۱ حدود ۷۰ درصد ساختمان‌های این بافت فرسوده و فقط ۲ درصد از ۱۳ هزار پلاک موجود در این بافت امکان نگهداری داشت. از ۱۳ هزار پلاک موجود نیز به ۹۰۰۰ پلاک باید مداخله می‌شد.
در ابتدای کار نوسازی و بهسازی بافت فرسوده پیرامونی حرم مطهر، طرحی تفصیلی تهیه شد که در افق این طرح ۳۰ میلیون جمعیت سالانه زائر با ضریب ماندگاری ۸/۳ روز درنظر گرفته شد و ایجاد ۱۵۰ هزار تخت برای زائران در بافت اطراف حرم رضوی در دستورکار قرار گرفت.
در آغاز طرح، جمعیت ساکن در منطقه حدود ۵۱ هزار نفر بوده است، اما براساس برنامه‌ریزی، جمعیت ساکن این منطقه باید در انتهای طرح ۵۲ هزار نفر باشد، این درحالی است که جمعیت منطقه به ۱۴ هزار نفر رسیده است و مردم از این منطقه رفته‌اند.
شهردار منطقه ثامن با گفتن این جملات، گریزی به سیاست‌های شورای پنجم زد و این‌طور ادامه داد که در نظر دارند با ایجاد زیرساخت‌های توسعه و توجه به مؤلفه‌های بازآفرینی شهری و تعامل مناسب با مردم، شیب مهاجرت را معکوس کنند و مردم را به منطقه برگردانند و مانع از مهاجرت مردم ساکن منطقه شوند.

ره‌باغ‌ها، پیاده‌راه‌های منتهی به حرم مطهر
با توجه به طرح مصوب، ۸ ره باغ به بافت پیرامون حرم مطهر اضافه شده است که این ره باغ‌ها ضمن تأمین فضای سبز، تغییر حرکت از سواره به پیاده را ایجاد می‌کنند و پیرو بحث پدافند غیرعامل در تخلیه حرم و همچنین دسترسی به اماکن متبرکه رضوی در مراسم‌های مختلف نقش بسزایی خواهند داشت.
اکنون ۹۰ درصد ره‌باغ رضوان، ۳۰ درصد ره‌باغ فردوس، ۱۰۰ درصد ره‌باغ نعیم، ۸۵ درصد ره‌باغ بهشت، ۸۵ درصد ره‌باغ سلام، ۶۵ درصد ره باغ جنان و ۵۰ درصد ره‌باغ پردیس آزادسازی شده است. همچنین ۸۵ درصد عملیات اجرایی ره باغ بهشت انجام شده است. ضمن اینکه ۸۵ درصد از اراضی ره باغ سلام که ۲۸۹ متر طول و ۵۴ متر عرض دارد، آزادسازی شده است. البته ادامه صحبت نعمتی این نکته را هم دربرداشت که عملیات اجرایی در تمام ره باغ‌ها آزاد شده درحال انجام است.

حفظ آثار تاریخی
نعمتی در این تور خبری پا در خانه‌های امیری و پریشانی هم گذاشت. خانه‌هایی که یکی از آن‌ها در مراحل پایانی مرمت به سر می‌برد و دیگری را شهرداری به‌تازگی خریده است. آن‌طور که او گفت: در حوزه احیا و بازسازی خانه‌های تاریخی اطراف حرم مطهر رضوی اقدامات خوبی انجام شده است و وظیفه مشاور طرح اطراف حرم در ابتدای کارش استعلام از میراث فرهنگی برای نگه‌داشتن آثار تاریخی این منطقه بود. مشاور در آن زمان این استعلام را گرفته و نتیجه آن هم وجود ۷ اثر تاریخی در اطراف حرم مطهر بود، اما در زمان مدیریت جدید آثار تاریخی افزایش داشته است و اکنون در اطراف حرم مطهر رضوی ۳۹ اثر تاریخی ثبت  شده وجود دارد. ضمن اینکه میراث فرهنگی بیش از ۱۰۰ اثر دیگر را هم اعلام کرده است که واجد ارزش تاریخی هستند و مسیر ثبت آن‌ها درحال انجام است. البته در ابتدای امر طبق توافقی که با سازمان میراث فرهنگی انجام شده بود، خریداری اثر از سوی شهرداری و مرمت و بازسازی با میراثی‌ها بود، اما متأسفانه میراث برای مرمت و خرید آن پای کار نیامده است. با این حال یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های مدیریت جدید درباره حفظ آثار تاریخی در اطراف حرم مطهر رسیدن به زبانی مشترک با میراث فرهنگی است و در همین راستا و با میدان‌داری استانداری خراسان‌رضوی، قرار است مجری طرح، خانه‌های میراثی را از صاحبانشان بخرد و پس از آن میراث فرهنگی این آثار را بازسازی کند.
نعمتی این را هم اضافه کرد که خانه‌های تاریخی غفوری، کرمانی، توکلی و داروغه را نهاد مجری طرح خریده بود و در زمان مدیریت جدید عملیات بازسازی خانه داروغه و توکلی انجام شد. درحالی‌که در خانه داروغه ۲ سال به‌منظور بازدید برای مردم باز بود و کاربری تاریخی داشت، امسال بازدیدکنندگان می‌توانند با کاربری جدید از خانه تاریخی داروغه به‌عنوان موزه حکام و از خانه توکلی به‌عنوان موزه مکتب‌خانه بازدید کنند. همچنین عملیات بازسازی برج آب کشمیری ها، آب‌انبار معجردار و خانه امیری نیز در ۲ سال گذشته انجام شده است. اکنون عملیات تخلیه و پلمب یک‌سوم سرای عزیزا...  اف انجام و عملیات بازسازی در آن شروع شده است. هزینه‌های این بازسازی را هم مالکان آن، یعنی شهرداری مشهد و میراث فرهنگی پرداخت می‌کنند.

با خرید به مناقشه‌ها پایان دادیم
نعمتی خانه پریشانی را در حاشیه شارستان با خرید حفظ کرده است، خانه‌ای که به دستور او چند هفته پیش خریداری شد. پریشانی یکی از خانه‌های تاریخی است که به‌مدت طولانی محل مناقشه بین مسئولان شهرداری و مالک بود. در زمان مدیریت جدید شهرداری ثامن مشکل حل شد و حدود یک‌ماه پیش این خانه تاریخی را شهرداری از مالک خرید. عملیات بازسازی این اثر تاریخی را نیز به‌زودی بخش خصوصی آغاز خواهد کرد. ناگفته نماند که عملیات بازسازی و مرمت بازار فرش را نیز از چند ماه گذشته آغاز کرده‌ایم.

ساخت مساجد جدید
شهردار منطقه ثامن همان‌طور که مانند مدیر‌های گذشته در دوره مدیریتی‌اش خرابی چند مسجد را دیده، دستور ساخت چند مسجد جدید را هم داده است. خودش حفظ مساجد در طرح بازسازی اطراف حرم مطهر را از دیگر اولویت‌های مدیریت جدید خواند و تأکید کرد که در این راستا در بافت اطراف حرم مساجدی وجود داشت که با طرح نوسازی بافت حرم تداخل داشت. با هماهنگی با اوقاف و امور خیریه و متولی مساجد توانستیم این مساجد را تعیین تکلیف کنیم. مسجد امام‌هادی (ع) از بولوار امام‌علی (ع) به شارستان رضوی انتقال یافت و به‌جای ۳۰ مسجد با مساحت کوچک، مسجد امام‌خمینی (ره) در شارستان رضوی ساخته شد. علاوه‌بر این‌ها ساخت ۳ مسجد جدید هم آغاز شد که مسجد صاحب‌الزمان (عج) ازجمله آن‌هاست.

پایان ۹۶ پروژه
تاکنون حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان در اطراف حرم رضوی هزینه شده که این هزینه برای پایان ۹۶ پروژه بوده است و ۵۷ پروژه هم درحال اجراست. همچنین کار‌های اجرایی ۹۸ پروژه انجام و سرمایه گذاران آن نیز مشخص شده است، اما عملیات پروژه آغاز نشده است.
این جمله را نعمتی با ابراز خرسندی گفت و خاطرنشان کرد که در ۲ سال گذشته توانسته‌اند مشکلات مرتبط با ۲۶ پروژه سرمایه‌گذاری را حل کنند. حجم سرمایه‌گذاری این پروژه‌ها بدون لحاظ اثرات اقتصادی آن‌ها، ۲۲۰۰ میلیارد تومان بود که رفع مشکل این پروژه‌ها امکان ادامه سرمایه‌گذاری تا میزان ۳۷۰۰ میلیارد تومان را فراهم خواهد کرد.

حرم مطهر را بیشتر ببینیم
در گذشته فقط از ۴ خیابان اصلی اطراف حرم گنبد مطهر رضوی دیده می‌شد، اما با اجرای طرح‌ها وسعت دید خوبی به گنبد حرم مطهر ایجاد شده است. زائران در تمامی ره‌باغ‌ها ضمن استراحت و پیاده‌روی می‌توانند گنبد حرم حضرت‌رضا (ع) را نیز مشاهده کنند. این طرح‌ها در راستای درخواست محلی‌های قدیم اطراف حرم مطهر انجام شده است و تداعیگر دورانی است که از هر نقطه‌ای در مشهد قدیم گنبد طلایی حرم مطهر دیده می‌شده است. طبق گزارش نعمتی بهره‌برداری از خیابان آیت‌ا... طبسی و همچنین بولوار رضوان در همین راستا بوده‌است. البته او خوش‌خبری دیگری هم داشت، اینکه طراحی برای ساخت ۱۵ پارکینگ طبقاتی در محدوده اطراف حرم مطهر انجام شده است. این پارکینگ‌ها با ظرفیت پارک ۹۲۰۰ خودرو در دستورکار است و به‌زودی ساخته می‌شود.

تعیین تکلیف ره‌باغ پرحاشیه
شاید هرکسی بود به‌علت حاشیه‌های مختلف دست به ره‌باغ نعیم نمی‌زد و حاضر نمی‌شد میلیارد‌ها تومان صرفش کند، اما نعمتی در این دوره تصمیم گرفت این ره‌باغ را در بولوار امیر‌المؤمنین (ع) بعد از ۱۴ سال تعیین تکلیف کند. او در توضیح آن گریزی به گذشته‌اش زد و گفت: قرار بود ره‌باغ نعیم نیز مانند دیگر ره‌باغ‌ها یک مسیر پیاده‌راه برای زائران و مسافران باشد که به حرم مطهر منتهی می‌شود. در سال ۸۴ تصمیم بر این بود که برای استفاده بیشتر از این زمین پارکینگی در زیر این ره‌باغ احداث شود. قراردادی با یکی از شرکت‌های آستان قدس منعقد شد، اما پس از مدتی شهرداری به این نتیجه رسید که تعداد ۲ طبقه دیگر به طبقات پارکینگ اضافه کند و بر همین اساس قراردادشان را آن شرکت، بدون هیچ قصوری پایان داد. ۲ سال بعد پروژه به یک شرکت دیگر به‌نام «وراساز» واگذار شد که طبق قرارداد با این شرکت باید ۴ طبقه پارکینگ در زیر ره‌باغ نعیم ایجاد کند. این پیمانکار یک درصد سازه کار کرد و حجمی خاک‌برداری انجام داد، به‌طوری که انتهای زمین ۱۵ متر گود شد، ولی ابتدای آن در نزدیک میدان امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، خاک‌برداری صفر بود. بعد از مدتی این شرکت با شهرداری به مشکل بر‌خورد و کار تعطیل شد و الان ۶ سال است به‌علت دعوای پیمانکار و شهرداری این پروژه به‌طور کامل تعطیل است. زمانی که من شهردار منطقه ثامن شدم، حدود ۱۱ ماه و نیم با این شرکت مذاکره کردیم و در جلساتی که با دادستانی داشتیم، در نهایت توانستیم تمام موضوعات را در یک صورت‌جلسه ۱۰ صفحه‌ای با پیمانکار حل‌وفصل کنیم و از ابتدای سال ۹۸ این پروژه در اختیار شهرداری ثامن قرار گرفت.
البته تیم مهندسی ارزش، متشکل از آستان قدس رضوی، تیم‌های امنیتی حرم مطهر رضوی، مدیران پروژه‌های اطراف طرح، شهرداری و تمام صاحب‌نظران برای تعیین تکلیف ره‌باغ نعیم تشکیل شد و با توجه به تغییر سیاست‌های ترافیکی بافت اطراف حرم از سال ۸۴ تا الان، تیم مهندسی ارزش با ۱۲۰ دلیل به این جمع‌بندی رسید که اگر این مکان پارکینگ نشود و فقط یک فضای سبز پیاده برای زائران و مجاوران به سمت حرم مطهر رضوی شود، ۳۶ درصد بهبود کیفیت حاصل می‌شود. با این‌همه اگر آستان قدس و اوقاف هزینه ۴۰۰ میلیارد تومانی ساخت پارکینگ در این پروژه را پرداخت کنند که پروژه به همان شکلی که تا الان قرار بوده اجرا شود، تکمیل می‌شود و در غیر این صورت گودال را پر می‌کنیم و یک مسیر سبز مثل سایر ره‌باغ‌ها احداث و هزینه را برای توسعه پارکینگ‌های طبقاتی در نقاط دیگر می‌پردازیم.
البته نعمتی این را هم بیان‌کرد: تا این لحظه هنوز با آستان قدس به جمع‌بندی نرسیده‌ایم، در عین حال برای اینکه سرعت کار بیشتر شود، طبق نظر تیم مهندسی ارزش هم مسابقه معماری برگزار کرده‌ایم و هم نسبت به پرکردن آن گودال اقدام کردیم که با مخالفت دادستان متوقف شد تا تعیین تکلیف شود.

انتظار برای انتشار اوراق
در راستای تکمیل عملیات زیرساختی طرح این محدوده ۳۱۰۰ میلیارد تومان منابع مالی نیاز است که برمبنای برنامه زمان‌بندی، قرار بود ۷۰۰ میلیارد تومان در سال ۹۷، ۱۴۰۰ میلیارد تومان در سال ۹۸ و ۱۰۰۰ میلیارد تومان در سال ۹۹ هزینه شود، اما با توجه به اینکه منابع برای سال ۹۷ محقق نشد، این برنامه‌ریزی تا سال ۱۴۰۱ اجرایی می‌شود.
یکی از راه‌های تأمین مالی، انتشار اوراق مشارکت است و درحالی‌که براساس توافقات انجام شده، قرار بود تا ۵۰ درصد منابع مالی نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر برعهده دولت و ۵۰ درصد برعهده شهرداری باشد، روش انتشار اوراق مشارکت در بودجه سنواتی با تضمین بازپرداخت اصل و سود ۵۰ درصدی بین شهرداری مشهد و دولت اجرایی خواهد شد.
در همین راستا در بودجه سال ۹۸ اجازه انتشار ۸۰۰۰ میلیارد تومان اوراق مشارکت در شهر‌های شیراز، مشهد، قم و اطراف حرم شاه عبدالعظیم آمده است و در حالی که ۲ ماه دیگر تا پایان سال فرصت داریم، منتظر تضمین سازمان برنامه و بودجه برای انتشار ۱۴۰۰ میلیارد تومان اوراق مشارکت در سال ۹۸ هستیم که امیدواریم سازمان برنامه و بودجه هرچه سریع‌تر تضمین بدهد. همچنین برای سال ۹۹ از محل اجازه انتشار ۸۰۰۰ میلیارد تومان اوراق مشارکت شهرداری‌ها، ۲۵ درصد از این مبلغ به میزان ۲۰۰۰ میلیارد تومان برای بافت‌های پیرامونی حرم‌های اهل‌بیت (ع) در مشهد و شهر‌های زیارتی و مذهبی پیش‌بینی شده است که در صورت تصویب این بند قانونی در مجلس سعی خواهیم کرد تا اجازه انتشار ۱۱۰۰ میلیارد تومان اوراق مشارکت بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی در سال ۹۹ را هم داشته باشیم.

افتتاح شارستان تا قبل از سال نو
«بزرگ‌ترین کار من در این منطقه احداث شارستان رضوی است.»
شهردار منطقه ثامن بر این جمله تأکید فراوان داشت. خیابانی که طبق گزارش‌هایش با عرض حدود ۵۵ متر مشکل ترافیکی را در بافت اطراف حرم برطرف می‌کند تا قبل از آغاز سال نو ۲۵۰ متر از آن با نام شارستان رضوی بازگشایی می‌شود و امکان ورود و خروج خودرو برقرار خواهد شد و امتداد آن تا بولوار طبرسی را برای سال آینده در اختیار مردم قرار خواهند داد. همچنین با افتتاح شارستان حرکت از شرق به غرب یا به شمال را بدون ارتباط با زیرگذر حرم از بولوار شارستان رضوی امکان‌پذیر می‌کند.
یکی از اقدامات خوب دیگری که در دوره مدیریت جدید برای طرح بهسازی اطراف حرم مطهر انجام شده است، راه‌اندازی دفاتر تسهیلگری است. به گفته شهردار منطقه ثامن سابق بر این طرح بهسازی بر مردم حاکم بود و ما بافت پیرامونی را به ۹ محله به‌نام‌های باغ حسن‌خان، محله عیدگاه، محله راد، جوادیه، کشمیری‌ها، نوغان، دریادل، تپل‌المحله و چهارباغ تقسیم کردیم و برای کم‌شدن بار این طرح با تسهیلگران قرارداد بسته شد و این افراد با مستقرشدن در این محلات، سعی می‌کنند مشارکت مردم منطقه را جذب کنند. مردم از طریق این دفاتر پیشنهاد‌ها و انتقاد‌های خود را به ما اعلام می‌کنند تا درصورت خوب‌بودن پیشنهادها، این طرح‌ها از طریق شورا یا کمیسیون ماده ۵ تصویب شود.

پروژه سارا
بعد از ره‌باغ نعیم آنچه برای نعمتی با حاشیه همراه بوده است، پروژه ساراست، پروژه‌ای که او در توضیحش چنین اظهار کرد: درباره پروژه و شرکت سارا، قانون ما برای خرید املاک مردم این است که املاک با هزینه تمام شده برای طرح خریداری شوند. در پروژه سارا در طرح بافت پیرامونی حرم تعدادی املاک مویرگی وجود داشته که جمع آن‌ها بیش از ۷۵۰ مترمربع بوده است. پروژه سارا همه پلاک‌ها را خریداری کرده است. نهاد‌های نظارتی و اجرایی بر طرح در ۱۴ سال گذشته شهرداری ثامن و سازمان سازه و عمران بوده‌اند و شهرداری ثامن در سال‌های گذشته برای پروژه سارا اقدام به تهیه سند کرده است. پروژه سارا سند تک‌برگی دارد که معابر مویرگی در آن ادغام شده‌اند. شرکت سارا ۱۱۰۰ متر معابر را آزاد کرده و در اختیار شهرداری قرار داده است.
گفتنی است خبرنگاران در این بازدید همراه با شهردار ثامن از ۳ ره‌باغ طوبی، سلام و بهشت، بولوار شارستان رضوی (حدفاصل خیابان آیت‌ا... شیرازی تا تپل‌المحله)، بولوار رضوان، بولوار شهید شوشتری، مسجد امام‌صادق (ع) و ۲ خانه تاریخی پریشانی و امیری بازدید کردند.