حسابرسی در کلام پیامبر خدا (ص)

روز قیامت چه چیز‌هایی از انسان می‌پرسند؟ پیامبر خدا (ص) و امامان معصوم (ع) به این سؤال پاسخ داده‌اند. رهنمود‌های پیامبر اکرم (ص) در پاسخ به این سؤال، در یک حدیث چنین آمده است: «لا تَزُولُ قَدَمَا عَبْد یَوْمَ الْقِیَامَه حَتَّى یُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ: عَنْ عُمْرِهِ فِیمَا أَفْنَاهُ، وَ عَنْ شَبَابِهِ فِیمَا أَبْلاهُ، وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ أَیْنَ اکْتَسَبَهُ وَ فِیمَا أَنْفَقَهُ، وَ عَنْ حُبّنَا اهل‌البیت.»

بنده روز قیامت، گام از گام برنمی‌دارد، مگر آنکه از چهار چیز پرسیده شود: از عمرش که چگونه سپری ساخته و از جوانی‌اش که چگونه گذرانده است و از ثروتش که از کجا به‌دست آورده و چگونه خرج کرده است و از دوستی ما اهل‌بیت.
براساس این حدیث نبوی، هر انسانی روز قیامت باید پاسخگوی سؤال درباره عمر و جوانی و ثروت و محبت اهل‌بیت (ع) باشد. اگر توانست پاسخ مناسب و مطلوب به این چهار پرسش بدهد، اهل نجات و سعادت و بهشت خواهد بود.

حسابرسی عمر

نخستین پرسش از عمر است. از انسان روز قیامت می‌پرسند عمرش را چگونه گذرانده است. از روزی که بالغ شده است، تا قبض روح و مردن چه کرده است. آیا به آنچه خداوند واجب قرار داده، عمل کرده و از آنچه خداوند حرام کرده، اجتناب نموده است. اگر پاسخ به این سؤال مثبت باشد، اهل دین اسلام و پیرو پیامبر خداست و رستگار و سرافراز خواهد بود.

حسابرسی جوانی

گرچه جوانی، بخشی از عمر هر انسان است و فردی که به میان‌سالی یا کهنسالی رسیده، این دوران را سپری کرده است، پیامبر خدا در این حدیث، سؤال از جوانی را پس از سؤال از عمر آورده‌اند و این ذکر خاص بعد از عام است. قسمت جوانی از عمر هرانسان، مهم‌ترین و بهترین قطعه عمر و دوران نشاط و فعالیت و توانایی و انجام کار‌های بزرگ و عمل صالح است. آن که از جوانی‌اش خوب بهره برده و به تکالیف شرعی، کامل و دقیق عمل کرده است، اهل بهشت است.

حسابرسی ثروت و چگونگی درآمد و هزینه

یکی از محور‌های اصلی دوران عمر و جوانی که همه انسان‌ها بر حسب ضرورت دارند، کسب ثروت و درآمد و کیفیت هزینه کردن آن است. انسان باید کار کند تا بتواند زندگی اقتصادی‌اش را اداره کند. باید شغل انسان، پاک و رزق او حلال باشد؛ البته رزق حلال به‌تن‌هایی کافی نیست، بلکه لازم است رزق حلال در راه حلال و درست هزینه شود. انسان باید حقوق محرومان و سادات را از مال خود بپردازد. باید هم درآمد و هم هزینه و خرج کردن او، مطابق ارزش‌های دینی و اقتصاد اسلامی باشد. از «اکتساب» و «انفاق» مال از همه انسان‌ها در قیامت سؤال می‌شود. سزاوار است امور مالی زندگی انسان، مطابق شرع الهی و قرآن و سنت باشد تا پس از مرگ، خوشحال و اهل آسایش و برخوردار از نعمت‌های بهشت شود.

حسابرسی محبت اهل‌بیت (ع)

امامت در ردیف توحید و عدل و نبوت و معاد روز قیامت، جزو اصول دین است. محبت اهل‌بیت (ع) رکن اصلی حیات طیبه و راه سلامت زندگی و معیشت پاک است. محبت پیامبر خدا (ص) و فاطمه‌زهرا (س) و دوازده امام (ع) بر همه انسان‌ها واجب است. محبت اهل‌بیت (ع) لوازم و آثاری دارد. در محبت همه‌جانبه، اعتقاد به گزینش و نصب الهی اهل‌بیت و عصمت و طهارت آنان و اطاعت کامل، جای دارد. در اجتماع اسلامی با محبت اهل‌بیت (ع)، آرمان‌شهر دینی تحقق می‌یابد.

پیامبر خدا (ص) در این حدیث، حسابرسی از چهار چیز را در روز قیامت یادآوری می‌کنند. باید انسان‌ها بدانند هر سخنی که می‌گویند و هرکاری که انجام می‌دهند، در کارنامه آنان نوشته می‌شود و در آخرت باید درباره آن‌ها پاسخ درست داشته باشند. دقت در این چهار حسابرسی، روشن می‌کند که از همه گفتار و کردار انسان در دنیا سؤال می‌شود. چگونگی گذراندن «عمر» و «جوانی» و «درآمد و مخارج» و «محبت اهل‌بیت (ع)»، اساس تمام سخنان و کار‌های انسان را تشکیل می‌دهد.

منابع:
الخصال شیخ‌صدوق، ج یک، ص ۲۵۳، فضائل‌الشیعه شیخ‌صدوق، ص ۸، مناقب آل‌ابیطالب (ع) ابن شهرآشوب، ج ۲، ص ۱۵۳، الوافی فیض کاشانی، ج ۲۶، ص ۱۴۰، بحارالانوار علامه‌مجلسی، ج ۲۷، ص ۳۱۱.