درباره نخستین قربانی کرونا از جمع اهالی قلم، استاد خسروشاهی

خراسانی _ از شادروان خسروشاهی بیش از ۸۰ تألیف و ترجمه به زبان‌های فارسی و عربی به جا مانده است. این علاوه بر مقالات بسیاری است که در نشریات ایران و جهان اسلام منتشر کرده است. نکته شایان توجه دیگر این است که او در کنار فعالیت‌های فرهنگی، پیشینه سیاسی پررنگی نیز دارد که شاید نتوان آن را از سوابق فرهنگی‌اش تفکیک کرد. فعال مبارز علیه رژیم پهلوی در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، نماینده امام خمینى ‏ (ره) در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى به مدت ۲ سال، سفیر وقت جمهورى اسلامى ایران در واتیکان از سال ۱۳۶۰ برای ۵ سال، رئیس نمایندگى جمهورى اسلامى ایران در قاهره به مدت ۳ سال، مشاور وزیر امور خارجه در دفتر مطالعات سیاسى و بین‌المللى عنوان‌هایی است که در کارنامه او دیده می‌شود.

از تبار علم و تقوا
سید هادی خسروشاهی در سال ۱۳۱۷ در تبریز و در خاندانی روحانی و دانشور چشم به روی دنیا باز کرد. پدرش آیت‏‌الله سید مرتضى خسروشاهى (عالم و مرجع تقلید) فرزند آیت‌‏ا... سید احمد خسروشاهى (از عالمان عصر مشروطه) فرزند آیت‏‌ا... سید محمد خسروشاهى (عالم و از شاگردان ممتاز شیخ مرتضى انصارى) فرزند آیت‏‌ا... سید على خسروشاهى (عالم و فقیه برجسته) فرزند آیت‌‏ا... سید ابوالحسن خسروشاهى (عالم و فقیه برجسته) است.

 

در کتاب «آثار‌الحجه» مرحوم شیخ محمد رازى درباره این تبار آمده است: «تمامى اسلاف این خاندان به تقوى و علم و پرهیزکارى و طهارت و پاکى و ایثار و بذل در راه دعوت به خدا و ارشاد مردم به تعالیم اسلامى معروف‌اند و چرا چنین نباشد در حالى که آنان از خاندان اهل بیت (ع) هستند و نسب آنان به امام حسین بن على بن ابی‌طالب ‏ (ع) مى‌‏رسد.»

پژوهشگر مبارز
سید هادی تحصیلات خود را در تبریز و قم دنبال کرد و از محضر استادانی، چون آیت‌‏ا... بروجردى، امام خمینى (ره)، آیت‏‌ا... شریعتمدارى و علامه طباطبایى بهره برد. او درجه اجتهاد و اجازه نقل حدیث را از علما و مراجع بزرگ نجف و قم و مشهد دریافت کرد. آن مرحوم به‌جز غور در مسائل دینی و فقهی متعارف در کسوت طلبگی‌اش علاقه ویژه‌ای به اندیشیدن و نوشتن درباره مسائل فرهنگی، اجتماعى و سیاسى جامعه اسلامى داشت که حاصلش پژوهش‌ها، تألیفات و ترجمه‌های بسیار در قالب مقاله و کتاب شد.

در این میان، از سال ۱۳۳۲ پس از آشنایى نزدیک با آیت‌‏ا... کاشانى، آیت‌‏الله طالقانى و شهید نواب صفوى وارد عرصه فعالیت‌های سیاسی شد که پیامد آن تحمل زندانى یا تبعید‌شدن‌هایی بود که آخرین موردش تبعید به انارک یزد به مدت ۳ سال در کنار مرحوم آیت‏‌الله پسندیده و آیت‌‏الله ناصر مکارم شیرازى بود.

یک عمر همراهی با قلم
شادروان خسروشاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سِمَت‌های گوناگونی با انقلاب همراه شد که نمایندگی امام ‏ (ره) در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى و سفارت جمهورى اسلامى ایران در واتیکان و ریاست نمایندگى جمهورى اسلامى ایران در قاهره و مشاورت وزیر امور خارجه شاید مهم‌ترین آن‌ها باشد.

 

او در ضمن این سمت‌ها خدمات فرهنگی گوناگونی ارائه کرد که از آن جمله می‌توان به تأسیس «مرکز فرهنگى‌اسلامى اروپا» در رم و ۲ ماهنامه انگلیسى‌زبان «اینکوایری» (Inquiry) و افریکن‌ایونتس (Af‌rican Events) و هفته‌نامه عربى «العالم» در لندن و چاپ و نشر ترجمه قرآن مجید و نهج‌البلاغه به زبان ایتالیایى و نشر ماهنامه «جهان نو» به ایتالیایى و زمینه‌سازی و پیگیری انتشار ۱۶۲ کتاب و نشریه به زبان‌هاى فارسى، عربى، انگلیسى، ایتالیایى و فرانسوى در سراسر جهان اشاره کرد.

 

یکی از فعالیت‌های او تلاش در راستای تقریب مذاهب بود که در این باره «نهج ‏البلاغه» را با مقدمه خود و شرح شیخ محمد عبده، «اهل البیت فى مصر»، «صحیفه سجادیه»، «حقیقه علاقه عبدالناصر بالثوره الاسلامیه فى ایران»، «عبداالله ‏بن ‏سبا بین الواقع و الخیال»، «ادعیه اهل‌البیت»، «الامام على بن ابی‌طالب»، «الامام الحسین»، «الامام جعفر الصادق»، «الطریق الى مذهب آل‌البیت» و «عقیدتنا» را در مصر انتشار داد.

استاد کتاب‌های متعددی را با تألیف و ترجمه و تحقیق خود منتشر کرده است که از نمونه‌های شاخص آن‌ها می‌توان ترجمه و تحقیق «امام‌على، صداى عدالت انسانى» نوشته جرج جرداق و تدوین و تحقیق و نشر مجموعه آثار سیدجمال‌‏الدین حسینى (افغانى) و مجموعه «حرکت‌‏هاى اسلامى معاصر» و «اسناد نهضت اسلامى ایران» و «مجموعه آثار استاد علامه طباطبایى» را نام برد که هریک در جلد‌های متعدد عرضه شده یا در دست چاپ است. سید هادی خسروشاهی افزون بر زبان فارسى، عربى، ترکى آذرى و ترکی استامبولى، با زبان‌های انگلیسى و ایتالیایى هم آشنایى داشت.

تسلیت در حدیث دیگران
پس از درگذشت استاد خسروشاهی در روز پنجشنبه، ۸ اسفند، هم‌زمان با سالروز شهادت حضرت امام علی‌النقی (ع)، شماری از اهالی فرهنگ و سیاست پیغام‌های تسلیتی صادر کردند. محسن حسام‌مظاهری، نویسنده و پژوهشگر مطالعات اجتماعی تشیع و انقلاب و جنگ، نوشت: «تقدیر این بود که نخستین قربانی کرونا از روحانیون سرشناس، مرحوم سید هادی خسروشاهی باشد، نویسنده، تاریخ‌نگار، مترجم، دیپلمات و فعال فرهنگی‌سیاسی به‌ویژه در دهه ۴۰. خسروشاهی در تاریخ معاصر مرد میانه‌ها بود.

 

در زمانه دوقطبی شدن همه‌چیز توانسته بود جمع اضداد باشد و قطب‌های مخالف را به هم برساند: هم شیفته سید جمال و نواب بود هم مروج موسی صدر، هم از اصحاب خاص آیت‌االله شریعتمداری بود هم از یاران آیت‌ا... خمینی، هم همراه مکارم و سبحانی و چند نفر دیگر جزو تحریریه نخست «مکتب اسلام» (نشریه غیرسیاسی حوزه) بود هم همراه هاشمی رفسنجانی جزو مؤسسان نشریه «بعثت» (ارگان طلاب مبارز حوزه قم)، و بالاخره هم از مدیران «دارالتبلیغ اسلامی» بود هم از مؤسسان «مؤسسه در راه حق». مرد دنیادیده و سردوگرم‌چشیده‌ای بود و حافظه قوی و قدرت روایتگری بالایی داشت....»

محمدکاظم کاظمی، شاعر و پژوهشگر ادبیات و از فرهیختگان افغانستانی ساکن مشهد، استاد را «پژوهشگر پرکار و منادی وحدت» خواند و نوشت: «.. من در جایگاهی نیستم که این شخصیت گران‌قدر را معرفی کنم. فقط از جایگاه یک مهاجر افغانستانی، به ۲ موضوع در مورد ایشان اشاره می‌کنم.

 

یکی تألیف کتاب «نهضت‌های اسلامی افغانستان» که در سال ۱۳۷۰ از سوی دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی منتشر شده است. من که در این سال‌ها ویراستار کتاب‌هایی در حوزۀ تاریخ معاصر افغانستان بوده‌ام، در بیشتر این آثار ارجاعاتی به این کتاب ارزشمند دیده‌ام. گفتنی است که این کتاب در سال ۱۳۹۲ در اولین دوره جایزه کتاب بلخ که به کتاب‌های منتشرشده درباره افغانستان اختصاص داشت، برگزیده شد. موضوع دیگر اینکه مرحوم سید هادی خسروشاهی از منادیان تقریب و وحدت میان مذاهب اسلامی بوده و از این جهت نیز آرا و آثار او برای همه جامعه اسلامی، به‌خصوص کشور ما، افغانستان، که به خاطر اختلافات مذهبی صدمات بسیاری خورده است، سودمند است....»

همچنین در پیام مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر آمده است: «آنچه از او برجای مانده کارنامه‌ای پربار از افتخارات و اقدامات درخشان علمی و فرهنگی و سیاسی و اعتقادی است که سختی نبودنش را برای اهل علم و تحقیق دو‌چندان می‌کند.»

شخصیت‌های سیاسی کشور نیز پیام‌هایی در این‌باره منتشر کردند از جمله حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر حسن روحانی، رئیس‌جمهور: «.. این روحانی فرهیخته و فعال که از نقش‌آفرینان نهضت اسلامی بود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی تمام عمر خود را وقف ترویج و تبیین فرهنگ و معارف اسلامی، تقریب مذاهب اسلامی و انجام فعالیت‌های مختلف فرهنگی، تاریخی و مطبوعاتی کرد، و آثار علمی و فرهنگی ارزشمندی از خود بر جا گذاشت....»

دکتر سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، هم مرحوم خسروشاهی را «پرورش‌یافته خانواده‌ای آراسته به دین، علم و فقاهت» خواند که «در سال‌های مبارزه علیه رژیم استبدادی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همواره در صدور پیام انقلاب و ارتقای جایگاه دین و قرآن در جهان ایفای نقش نمود».