در مذمت دورویی و دوزبانی

از کارکرد‌های مهم آیین و مناسک آن است که جامعه را به امر قدسی نزدیک می‌کند؛ به همین دلیل، مشارکت در آیین‌هایی که به‌مناسبت ولادت یا شهادت معصومان (ع) برگزار می‌شود، به مشارکت‌کنندگان کمک می‌کند که به حوزه امر مقدس نزدیک شوند.

از امام حسن عسکری (ع) روایت شده است که: «بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ یَکُونُ ذا وَجْهَیْنِ وَ ذالِسانَیْنِ، یطْرى اخاهُ شاهِداً وَ یَاکُلُهُ غائِباً، إنْ أُعْطِىَ حَسَدَهُ، وَ إنْ ابْتُلِىَ خَذَلَهُ؛ یعنی بد آدمی است آن که داراى دو چهره و دو زبان باشد؛ دوست و برادرش را در حضور، تعریف و تمجید مى‌کند ولى در غیاب و پشت‌سر، بدگویى و مذمت مى‌کند که همانند خوردن گوشت‌هاى بدن او محسوب می‌شود. چنین شخص دوچهره اگر دوستش در آسایش و رفاه باشد، حسادت می‌ورزد و اگر در ناراحتى و سختى باشد، زخم زبان می‌زند».

این حدیث در مذمت انسانی‌هایی است که دو رو و دو زبان دارند. این افراد از دو نظر به دیگران و جامعه آسیب می‌رسانند. از یک‌سو سبب می‌شوند که دیگران، گرفتار آزار بی‌اعتمادی شوند، درحالی‌که هر شهروند جامعه، نیازمند اعتماد کردن به دیگران است و نیز نیازمند آن است که دیگران به او اعتماد کنند.

افراد دورو سبب می‌شوند شهروندان نتوانند به دیگران اعتماد کنند و همواره گرفتار رنج بی‌اعتمادی باشند. از جنبه اجتماعی نیز، دورویی افراد سبب می‌شود اصل بقای جامعه و نیز اصل بنای اخلاقی جامعه با تهدید روبه‌رو شود. افراد دورو و دوزبان، جامعه را از حالت طبیعی خارج می‌کنند و آن را در معرض فروپاشی قرار می‌دهند. جامعه‌ای که افرادش نتوانند به یکدیگر یا سازمان‌های مدنی اعتماد کنند، در معرض فروپاشی است.

افراد دوزبانه، آنان را از حالت «پیش‌بینی‌پذیری» خارج می‌کنند. وقتی کسی یا گروهی به وضعیت پیش‌بینی‌ناپذیر رسید، افراد و گروه‌های اجتماعی، دیگر نمی‌توانند روند‌های اخلاقی را در مواجهه با او رعایت کنند. در شرایطی که اخلاق اجتماعی عمیقا به پیش‌بینی‌پذیری نیاز دارد، دورو‌ها و دوزبان‌ها این نیاز جامعه را زیر پا می‌گذارند. در رینگ مشت‌زنی هم افراد پیش‌بینی‌پذیر هستند، ولی در جامعه دورویان و دوزبانان، هیچ‌کس پیش‌بینی‌پذیر نیست.

در این جامعه، لبخند دیگران ممکن است معنای دیگری داشته باشد و هر فردی بیم آن دارد دستی که به‌سمت او دراز شده است، مِیل گلویش را داشته باشد نه دستش را. در پایان روایت، امام‌حسن عسکری (ع) دو معیار برای شناخت این افراد بیان می‌کنند: «نخست آنکه دورویان و دوزبانان به موفقیت‌های دوستان خود حسادت می‌کنند و دوم آنکه ناکامی‌های دوستانشان را با سرزنش‌های خود، بزرگ‌نمایی می‌کنند».