نگاهی به اتفاقات و رویداد‌های انقلابی مشهد در دهه اول آذر ۱۳۵۷

به گزارش شهرآرانیوز، تاریخ می‌گوید که فعالیت‌های انقلابی در مشهد با شروع پاییز سال ۱۳۵۷ جان می‌گیرد و وارد فاز تازه‌ای می‌شود. از تظاهرات پراکنده اقشار مختلف در مهر این سال که بگذریم، مردم در ۲۰ آبان مصادف با روز عید فطر، به خیابان می‌آیند و زیر برف و باران تظاهرات شلوغی را برگزار می‌کنند. شش روز بعد، «آفتاب‌شرق» و «خراسان»، دو روزنامه قدیمی مشهد، به تبعیت از روزنامه‌های تهران و به‌دلیل وجود سانسور شدید دولتی، تعطیل می‌شوند.

دو روز بعد، ۲۸ آبان، مصادف با عید غدیر، بزرگ‌ترین راهپیمایی مردم مشهد رقم می‌خورد. این جمعیت بیش از هر چیزی، انسجام و هماهنگی دارد و به قوای نظامی شهر می‌فهماند که باید مراقب رفتار خود باشند. فردای این روز، اما درگیری و تعقیب‌وگریز چند مأمور و مردم، به تیراندازی در بارگاه علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) منجر می‌شود که خشم مردم را به حد اعلی می‌رساند. این‌گونه است که مشهد یکپارچه سیاه‌پوش و عزادار می‌شود. مشهد و انقلابی‌ها در چنین شرایطی به روز‌های آذر ۱۳۵۷ می‌رسند.

اطلاعات و روزشمار این گزارش از کتاب «تقویم تاریخ خراسان (از مشروطیت تا انقلاب اسلامی)» استخراج شده که به کوشش غلامرضا جلالی گردآوری شده است.

۱ آذر

آیت‌ا... حاج‌آقاحسن قمی در محکومیت تیراندازی در داخل حرم مطهر امام‌رضا (ع)، اعلامیه صادر می‌کند و آیت‌ا... مرعشی و چند تن دیگر از روحانیان مشهد در بیمارستان شاهرضا (امام‌رضا (ع)) حضور می‌یابند تا به تحصن پزشکان بیمارستان و دانشگاهیان دانشگاه فردوسی که از دو روز پیش آغاز شده است، پایان دهند. متحصنان با اطلاع از آزادی بازداشت‌شدگان روز‌های قبل، به تحصن خود پایان می‌دهند.

چندهزارنفر از طبقات مختلف مردم در صحن عتیق (انقلاب اسلامی) حرم مطهر تجمع می‌کنند. در این تظاهرات، تعدادی از زنان با چادر‌های مشکی حضور دارند. در سوی دیگر، تعدادی از روحانیان مشهد از طریق افغانستان به کویته پاکستان سفر می‌کنند تا با سخنرانی در مسجد هزاره، علیه حکومت شاهنشاهی افشاگری کنند. هم‌زمان انجمن کتاب دانشکده ادبیات، نمایشگاهی از کتاب‌های استاد علی شریعتی در آمفی‌تئاتر این دانشکده برگزار می‌کند.

۲ آذر

این روز با اعلان اعتصاب هفتادودوساعته ازسوی کارمندان مخابرات خراسان، شروع می‌شود. فرهنگیان نیز نام دبستان دکتر منوچهر اقبال را به نام منوچهر رزاقی، یکی از معلمان شهید مشهد، تغییر می‌دهند. او ۲۶ آبان بر اثر اصابت گلوله به پهلو و کتفش، کشته شده است.

۳ آذر

امام‌خمینی به‌مناسبت کشتار مردم در حرم مطهر امام‌رضا (ع) توسط مأموران شاه، پیامی منتشر و یکشنبه ۲۵ذیحجه ۱۳۹۸قمری را عزای عمومی اعلام می‌کند. هم‌زمان اعلامیه مشترک آیات عظام، مرعشی‌گلپایگانی و شریعتمداری و اعلامیه آیت‌ا... شیخ‌حسین وحیدخراسانی، در محکومیت جنایت عوامل رژیم پهلوی، در صحن مطهر امام‌رضا (ع) انتشار می‌یابد.

در اعتراض به این تهاجم به حرم مطهر، هزاران نفر از مردم مقابل منزل آیت‌ا... سیدعبدا... شیرازی تجمع می‌کنند که سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد برایشان سخنرانی می‌کند. مردم پس از شنیدن سخنرانی به‌منظور تجلیل از شهدا با هر وسیله‌ای که پیدا می‌کنند، به‌سمت بهشت رضا (ع) حرکت می‌کنند.

آن‌ها بعد از شنیدن صحبت‌های شیخ‌علی تهرانی و سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد تا آرامگاه خواجه‌اباصلت راهپیمایی می‌کنند و سپس با خودرو‌ها خود را به حرم می‌رسانند. در این مسیر، عکس‌های محمدرضا پهلوی پاره می‌شود.
جمعی از طبقات مختلف مردم نیز ساعت ۵بعدازظهر در صحن عتیق تظاهرات می‌کنند. آن‌ها شعار می‌دهند: «این شاه آمریکایی اعدام باید گردد/ جمهوری‌اسلامی ایجاد باید گردد»، «حریم قرآن تیرباران شده/ به دست شاهی که پشیمان شده».

۴ آذر

نمایشگاه عکسی از تصاویر شهدای روز‌های قبل در سلف‌سرویس دانشگاه مشهد برگزار می‌شود. ساعت ۱۵:۳۰ گردهمایی تعداد زیادی از طبقات مختلف مردم مشهد در منزل آیت‌ا... سیدعبدا... شیرازی رقم می‌خورد. در این تجمع، ابتدا شیخ‌علی تهرانی درمورد راهپیمایی فردا و مسلح شدن مردم برای مبارزه با مأموران، سخنرانی می‌کند.

سپس اعلامیه نانوایان درباره تعطیلی نانوایی‌ها، درمیان مردم پخش می‌شود. مردم به‌سمت حرم راهپیمایی می‌کنند. ساعت ۱۶:۴۵ حدود ۳هزار نفر در صحن عتیق شعار می‌دهند: «محرم، محرم، قیام ملی ما»، «تا شاه کفن نشود/ این وطن، وطن نشود»، «به حرمت خمینی، به قوت مسلسل، شاه تو را می‌کشیم!»، «شب تاریک ملت روز گردد/ خمینی عاقبت پیروز گردد» و «ایران شده فلسطین/ مردم چرا نشستین؟». این جمعیت پس از خارج شدن از صحن در پایین‌خیابان با دخالت مأموران نظامی، متفرق می‌شوند.

۵ آذر

جامعه فرهنگیان مشهد و حومه درباره اعمال ضدقانونی هیئت حاکمه، اهتمام به مسئولیت‌های خطیر آموزشی و نامناسب بودن روش‌های آموزشی موجود، بیانیه‌ای نشر می‌دهد و کارکنان آستان‌قدس‌رضوی و روزنامه خراسان نیز در اعتراض به ورود نظامیان به حرم مطهر، از حضور در محل کار خویش، خودداری می‌کنند. در این روز به‌مناسبت هفتم قربانیان حادثه تیراندازی در حرم، عزای عمومی اعلام شده است و راهپیمایی عظیمی با شعار «روز همه شیعیان شام غریبان شده/ قبر امام‌هشتم گلوله‌باران شده» برپا می‌شود. در پایان این راهپیمایی حجج‌اسلام، واعظ‌طبسی و هاشمی‌نژاد، سخنرانی می‌کنند. در راهپیمایی این روز است که مردم ازبین خودشان مأمور انتظامات تعیین می‌کنند و تظاهرات بسیار منظم برگزار می‌شود.

۷ آذر

تمام شهر‌های استان خراسان به خروش آمده است. روز گذشته حدود ۳ هزار نفر از مردم نیشابور در مسجد جامع این شهر و اطراف آن جمع شده بودند که با حمله عده‌ای که ساز و دهل می‌زدند، متفرق شدند. در جریان این حادثه، شش نفر کشته و سی نفر زخمی شدند. امروز هم مردم گناباد برای سومین روز متوالی به خیابان می‌آیند و به سینه‌زنی می‌پردازند و در پایان، نماز ظهر را به جماعت در خیابان به‌جای می‌آورند. مصادف با همین روز، قوچان هم ملتهب شده است.

حدود ۵ هزار نفر از اهالی مشهد و شهر‌های مسیرقوچان در معیت چند نفر از روحانیان ازجمله سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد، برای مراسم منوچهر‌رزاقی و انجام تظاهرات ضدرژیم پهلوی به قوچان می‌روند. مأموران انتظامی در قوچان، مداخله می‌کنند و مانع برخورد شدید آنان با سلطنت‌طلبان می‌شوند؛ البته شیشه بیشتر اتومبیل‌های رفته به قوچان را که در همان مدخل شهر و در حوزه استحفاظی ژاندارمری پارک شده‌اند، سلطنت‌طلبان قوچانی می‌شکنند. در این روز همچنین اعتصاب قضات و وکلای مشهد آغاز می‌شود. آن‌ها با درخواست پایان آدم‌کشی در ایران، برای یک هفته دست از کار می‌کشند.

۸ آذر

عده زیادی از مردم در اعتراض به حوادث روز گذشته قوچان و شیروان، دربرابر بیت آیت‌ا... شیرازی تجمع می‌کنند. شیخ‌علی تهرانی برایشان سخنرانی می‌کند و اعلامیه‌ای هم از آیت‌ا... سیدمحمود طالقانی خوانده می‌شود و جمعیت به‌سمت حرم حرکت می‌کند.
بناست در این روز، دانشکده‌ها و مؤسسات دانشگاه فردوسی کار خود را از سر بگیرند، اما با آنکه برخی استادان و دانشجویان در دانشکده‌ها حضور دارند، کلاس‌ها تشکیل نمی‌شود.

عده‌ای از دانشجویان با حضور تعدادی از روحانیان در دانشکده الهیات مشهد اجتماع می‌کنند. در این دانشکده، نمایشگاهی از عکس‌های شهدا برپاست و این روحانیان برای بازدید از نمایشگاه و برپایی یک سخنرانی درباره وضعیت نفت در ایران، در این محل جمع شده‌اند.

۱۰ آذر

سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد روز قبل به سبزوار رفته است تا برای دبیران، آموزگاران و دانش‌آموزان سبزوار که در خانه فرهنگیان این شهر تجمع کرده‌اند، سخنرانی کند. او امروز در منزل آیت‌ا... شیرازی سخنرانی می‌کند، اما بعد از آن، کلانتری بخش بازداشتش می‌کند و به فرمانداری نظامی مشهد تحویل داده می‌شود. او یکی از رهبران تجمعات مشهد و خراسان است و بازداشتش بی‌شک، فردا را آبستن حوادث دیگری خواهد کرد.