سایه نمایش تجمل‌گرایی بر شب یلدا
درباره نمایش ثروت که بر آیین سنتی یلدا نیز سایه انداخته است.
به گزارش شهرآرانیوز همین یک دقیقه را بهانه‌ای کرده ایم برای با هم بودن، در روزگاری که مشغله هایش ما را هرروز بیشتر از هم دور می‌کند و بیشتر در لاک تنهایی خودمان فرو می‌برد. در این زمانه که ثانیه‌ها و دقایقش برایمان فقط به بلندای چشم بر هم زدنی است و از آن‌ها نه خاطره‌ای می‌ماند و نه یادگاری، طولانی‌ترین شب سال را هنوز هم فرصت مغتنمی می‌دانیم برای اینکه به رسم بزرگ ترهایمان دور هم جمع شویم و پاییز را با همه دبدبه و کبکبه اش بدرقه کنیم و به استقبال ننه سرمای سپیدموی برویم.
آری، شب یلدا یا همان شب چله ما مشهدی‌ها را می‌گویم؛ همان شبی که به روایت برخی، در آن، روشنایی از دل تاریکی زاده می‌شود. با این همه، اما چند سالی است که این سنت دیرینه جایش را به جشن‌ها و مراسمی داده که زیر تیغ تجملات است و آن دورهمی‌های دل نشین و خاطره ساز به محفلی برای عرض اندام بدل شده است.
پیش تر‌ها یلدا بود و انار و هندوانه و آجیل و خانواده‌ای که دور کرسی می‌گفتند و می‌خندیدند و به حافظ تفأل می‌زدند و خاطره می‌ساختند. حالا، اما چند هفته مانده به یلدا، تبلیغات رنگارنگ فضای مجازی پیش چشم همه آن‌هایی است که ساعت‌های متوالی صفحه‌ها را اسکرول می‌کنند تا با الگو گرفتن از این فضا نمایش پرزرق وبرقی از این آیین سنتی به تصویر بکشند.
اما به راستی چه شده است که در این روزگار دشواری‌های اقتصادی شاهد چنین نمایشی در آیین‌های سنتی مان هستیم و حتی گاهی خودمان هم وارد گردونه این رقابت می‌شویم؟ آسیب‌ها و راهکار‌های این نمایش‌های مصرفی برای جامعه چیست؟ دکتر حامد بخشی، عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی خراسان رضوی، به پرسش هایمان پاسخ می‌دهد.
بخشی در گفتگو با خبرنگار روزنامه شهرآرا با بیان اینکه شاهد کاهش قدرت اقتصادی و افزایش مشکلات معیشتی مردم در جامعه هستیم که مسئله‌ای واضح و عیان است، اظهار می‌کند: ازیک سو می‌دانیم که قدرت خرید ما در بخش بزرگی از اقشار جامعه به میزان درخورتوجهی پایین آمده و حتی درآمدشان به سختی کفاف معیشتشان را هم می‌دهد. البته اقلیتی از جامعه هم هستند که اگرچه درآمدشان کاهش یافته است، کفاف زندگی شان را می‌دهد. ازسوی دیگر بحث نمایش‌های مصرفی «لاکچری» در رسانه‌ها و نظایر آن مطرح می‌شود.
«برای پاسخ به چرایی تجمیع این دو مسئله در کنار یکدیگر لازم است به چند نکته توجه کنیم؛ نخست اینکه نمایش این مصرف لاکچری معمولا مربوط به درصد کمی از افراد جامعه است، اما در رسانه‌ها (نه رسانه‌های رسمی، بلکه بیشتر رسانه‌های اجتماعی) این مسئله زیاد دست به دست می‌شود و افراد تصاویر این چنینی را زیاد منتشر می‌کنند.»
او با بیان این نکات ادامه می‌دهد: با این حال میزان هزینه کرد مجموع افراد برای چنین مراسمی پایین آمده است. شاهد ماجرا هم این است که فعالان بازار‌های مرتبط با یلدا (برای مثال آجیل فروش ها) از کاهش میزان فروش خود می‌گویند. این یعنی میانگین هزینه کرد افراد برای آیین‌ها و سنت‌هایی مانند شب یلدا کاهش یافته و این مسئله یافته‌ای عینی است.
هزینه‌های آبرویی
عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی استان با اشاره به اینکه افراد تلاش می‌کنند مدیریت اقتصادی زندگی خود را به گونه‌ای انجام دهند که دخل و خرجشان با هم بخواند، تصریح می‌کند: جنبه دیگری از جامعه نیز وجود دارد؛ به این معناکه ما افرادی اجتماعی هستیم و یکی از نیاز‌ها و جنبه‌های جدی زندگی ما، هزینه‌های آبرویی است؛ به عبارتی حاضریم برای پاسخ به نیاز خودمان به احترام، هزینه کنیم. هنوز اوضاع ما آن قدر خراب نیست که بگوییم که نیاز به احترام را کنار می‌گذاریم و فقط به دنبال سیر کردن شکم خودمان هستیم.
بخشی معتقد است جامعه ما از هم گسیخته نشده است و افراد آن با یکدیگر در ارتباط اند. در این جامعه، ثروت و نمایش ثروت به یک جنبه کلیدی و اساسی در احترام تبدیل شده است و افراد تلاش می‌کنند تصویر خود را نزد دیگران بهبود ببخشند.
او ادامه می‌دهد: به همین دلیل است که در آیین‌ها و مراسمی مانند سنت شب یلدا، نه همیشه، بلکه در زمان‌هایی که با دیگران مواجه هستیم، به ویژه در برخی موقعیت‌ها مانند آیین شب یلدای نوعروسان، تلاش می‌کنیم که هزینه‌های خود را به گونه‌ای صورت بندی کنیم که برای این یک شب در سال، نمایش مطلوبی از ثروت یا ثروتمندی و مکنت مالی داشته باشیم.
یک برچسب نامطلوب
چرا چنین تلاشی داریم؟ دکتر بخشی این طور پاسخ می‌دهد:، زیرا «فقیر بودن» یا «ندار بودن» همچنان برای جامعه برچسب نامطلوبی به شمار می‌رود؛ بنابراین در این فرایند فرهنگی جدید که ثروت خودش را در مصرف نشان می‌دهد، نه در دارایی ها، افراد جامعه از این سنت‌ها برای نمایش مکنت و ثروت خود استفاده می‌کنند.
عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی استان تأکید می‌کند: این طور نیست که همه مردم برای شب یلدا مراسمی اشرافی برگزار کنند، بلکه آن دسته از افراد که قرار است در ارتباط با دیگرانی باشند (که برای مثال نخستین بار است که با آن‌ها مواجه می‌شوند یا قرار است روابط خانوادگی با آن‌ها داشته باشند) سعی می‌کنند این تصویر را با این نگاه که «یک بار در سال است» به شکل خوبی به نمایش بگذارند و در این نمایش مصرف عقب نمانند تا آبروی خود را نزد دیگران حفظ کنند.
بخشی با بیان اینکه افراد طبقات پایین جامعه نیز تلاش می‌کنند در موقعیت‌های این چنینی حتی با قرض کردن، نمایش مطلوب و ارزشمندی به تصویر بکشند، می‌گوید: این طور است که در کنار فرهنگ غالب مصرف نمایشی که در جامعه وجود دارد، ما نیز دوست داریم خودمان را نزدیک آن فرهنگ نشان دهیم. این مسئله تأثیر خود را بر همه آیین‌ها و سنت‌ها می‌گذارد که البته منطقی هم به نظر می‌رسد. زمانی که ثروت، ارزش است و این ارزش در مصرف خودش را نشان می‌دهد، نه در دارایی، انتظار داریم افراد در موقعیت‌هایی که با دیگران مواجه هستند، سعی کنند خود را همراه با این ارزش نمایش دهند.
آسیب‌ها چیست؟
آسیب‌های احتمالی این نمایش مصرفی چیست؟ عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی استان این طور پاسخ می‌دهد: این نمایش مصرف شدیدی که در جامعه ما حاکم شده است، قاعدتا بسیاری از این سنت‌ها را از شکل و کارکرد خود خارج می‌کند.
بخشی ادامه می‌دهد: به عبارت دیگر سنت و آیینی که قرار است برای افراد جامعه حس خوبی ایجاد کند، به عرصه رقابت، اضطراب و استرس تبدیل می‌شود. در این فضا افراد نگران تصویری هستند که قرار است از ثروت مصرفی خود به نمایش بگذارند و اینکه آیا توانسته اند تصویر مطلوبی نشان دهند یا نه.
به گفته او، این مسئله نارضایتی‌هایی نیز برای افراد به دنبال دارد، زیرا برخلاف خواسته خود مجبور شد ه اند هزینه‌هایی را برای حفظ تصویری که به دنبال نمایش آن هستند، صرف کنند.
بخشی ریشه این مسئله را در وضعیت بی ثبات اقتصادی می‌داند که افراد جامعه را درگیر خود کرده است و خاطرنشان می‌کند: آسیب‌های این نمایش مصرفی هم فرد را درگیر می‌کند، هم فرهنگ جامعه را.
چه کنیم؟
از عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی استان درباره راهکار‌های حل این مسئله می‌پرسیم.
او راه چاره را در ایجاد ثبات اقتصادی در جامعه می‌داند و می‌گوید: به نظر می‌رسد با ایجاد این ثبات اقتصادی امور به روال دربیاید و امکان به دست آوردن ثروت‌های دفعی و ناگهانی فراهم نباشد و هرچیز متر و معیار خودش را به دست آورد و موقعیت‌ها تثبیت شود.
بخشی در توضیح بیشتر این مسئله می‌گوید: در جامعه‌ای که افراد یک شبه موقعیتشان را تغییر می‌دهند و فضا برای چنین چیزی مهیاست، افراد مدام در بی قراری به سر می‌برند.
او تصریح می‌کند: بااین حال وقتی به ثبات اقتصادی برسیم، دوره نمایش ثروت افراطی تمام می‌شود. این مسئله نیز مانند بسیاری از بیماری‌ها -برای مثال بیماری‌های ویروسی- باید دوره خود را سپری کند و سپس خواه ناخواه جای خود را به شیوه‌ها یا نمایش‌های دیگری دهد که احتمالا از این جنس نیست؛ بنابراین راهکار، ثبات اقتصادی و آرامش اجتماعی است که به جامعه اجازه دهد راه خود را در مسیر شادکامی بیشتر پیدا کند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
