بوستان کشاورزی مشهد؛ مزرعه‌ای در دل شهر

به گزارش شهرآرانیوز، مدت‌هاست که ارتباط انسان با فضای سبز در شهر‌ها محدود به کارکرد فضای سبز به‌عنوان محلی برای فراغت شده است و شهرنشینان شاید فراموش کرده‌اند که فضای سبز پیش از آنکه محلی برای گذران لحظات فراغت باشد، بستری برای تأمین نیاز‌های حیاتی و خوراک انسان‌هاست. محیط‌زیست به‌عنوان مهم‌ترین عامل، زندگی افراد را تحت‌الشعاع خود قرار داده و از آن تأثیر می‌گیرد. موضوعی که امروزه باعنوان پروژه‌های کشاورزی شهری در شهر‌های مهم دنیا مطرح شده در پاسخ به نیاز‌های مهم غذایی، محیط‌زیستی و... است.

کشاورزی شهری در حال حاضر به‌عنوان رویکرد جدید امنیت غذایی توانسته است پاسخ‌گوی نیاز یک‌چهارم جمعیت شهرنشینان جهان باشد به عبارتی مزارع شهری توانسته‌اند پاسخگوی نیاز حدود ۷۰۰میلیون نفر از شهرنشینان (معادل یک‌چهارم کل جمعیت شهرنشینان در جهان) باشند.

اهمیت موضوعات طرح شده در بالا از یک‌سو و ماهیت زیارتی‌گردشگری و حضور سالانه میلیون‌ها نفر در شهر مشهد به‌عنوان زائر از سوی دیگر و همچنین لزوم افزایش سرانه فضای سبز این شهر و رسیدن به حدود ۲۵مترمربع، ارائه طرح‌های جدید و افزایش فضای سبز ،کشاورزی شهری را حائز اهمیت کرده است؛ از این رو برای نخستین بار در کشور بخشی از اراضی بوستانی در مشهد به فضایی برای کشت بدل شده و مدیریت شهری سعی دارد از این طریق ارتباط بهتری میان خود، شهر، شهروندان و فضای سبز ایجاد کند. بوستان کشاورزی مشهد که آغاز آن به سال ۱۳۹۹ بازمی‌گردد، در واقع باشگاهی است که افراد می‌توانند با عضویت در آن به کشت محصولات خوراکی ارگانیک بپردازند.

کشاورزی شهری در واقع یک استراتژی درراستای تکمیل راهکار‌هایی با هدف کاهش فقرشهری، بهبود شرایط زیست‌محیطی، نا‌امنی غذایی، ایجاد تعاملات اجتماعی بین شهروندان، بهبود سلامت جسم و روان از یک سو و کاهش هزینه‌های مدیریت شهری و توسعه اقتصادی شهر از سوی دیگر است که طی آن شهروندان به مشارکت بیشتر و با بازده ملموس ترغیب می‌شوند.

حسین مختاری، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد پیش از این در ارتباط با باشگاه کشاورزی شهری مشهد عنوان کرده بود که با توجه به کشت سالم و ارگانیک بدون استفاده از محصولات شیمیایی، امنیت غذایی و جذب مشارکت گروه‌های اجتماعی از‌ جمله مواردی است که در این پروژه هدف‌گذاری شده و می‌تواند از منظر اجتماعی یک گام منحصر به فرد برای تقویت سرمایه اجتماعی شهر باشد.

به گفته وی، هدف کشاورزی شهری احترام به ظرفیت زندگی سالم و حفظ طبیعت در شهر است. همچنین حفظ و افزایش تنوع محیط‌زیستی، کمک به اشتغال‌زایی، افزایش امنیت غذایی، افزایش تعاملات اجتماعی و کاهش آلودگی هوا از دیگر اهدافی است که در اجرای پروژه‌های کشاورزی‌شهری از‌ جمله پروژه مشهد دنبال می‌شود.

محمد سلیمی، کارشناس گلخانه‌های گروه زیست دانشکده علوم دانشگاه فردوسی نیز تأکید می‌کند: لازم بود تا چنین پروژه‌هایی رقم بخورد تا بخشی از نیاز مردم به هم‌نشینی با طبیعت، درون محوطه شهری و بدون آسیب به بافت کشاورزی برآورده شود.

تحقق اهداف پیش‌بینی شده در ابتدای راه

مصطفی چشمی، عضو کمیته اجرایی باشگاه کشاورزی شهری از اهداف اجرای این طرح و تأثیرات آن بر زندگی شهروندان می‌گوید و تأکید می‌کند: در ابتدای شکل‌گیری این طرح در سال ۱۳۹۹ که با همکاری سازمان پارک‌ها و فضای سبز و دانشگاه مشهد شکل گرفت، اهدافی را درنظر داشتیم که از آن جمله ایجاد فضای سبز چندکارکرده بوده است؛ در حال حاضر نیز که در ابتدای این راه هستیم بسیاری از این اهداف محقق شده است.

چشمی اضافه می‌کند: زمانی که همه‌گیری کرونا منجر به ایجاد مشکلاتی در خانواده‌ها و سلامت روان افراد شده بود، به دنبال راهی برای خارج کردن هدفمند افراد از فضای آپارتمان و افزایش فعالیت بدنی آن‌ها به صورت کارا بودیم. از سوی دیگر افراد از این طریق تعاملات اجتماعی بیشتری خواهند داشت و مراحل کشت و حتی استفاده از محصولات معمولاً به صورت اشتراکی است.

وی اظهار می‌کند: افراد در کنار یکدیگر به کشت محصولات مشغول می‌شوند و با به اشتراک گذاشتن محصولات مازاد مزرعه حال خوبی خواهند داشت و لذت خواهند برد، چنانچه اقدامات پژوهشی نیز برای سنجش سلامت روان افراد انجام شده باشد، نشان می‌دهد میزان سلامت اعضا در زمان ورود و خروج از باشگاه افزایش قابل توجهی داشته و خانواده‌ها از این طریق ارتباط بهتری با یکدیگر داشته‌اند.

چشمی می‌افزاید: همچنین تغییر رویه و نگاه شهروندان به شهر و شهرداری نیز از جمله مواردی بوده است که از مسیر تولید محصولات غذایی آن را پیگیری کرده‌ایم. ارتباط زمانی که از طریق غذا باشد تسهیل می‌شود و احتمالاً شهروندان شهر خود را بیشتر دوست داشته و از آن حمایت بیشتری خواهند کرد.

وی عنوان می‌کند: زمانی که فرایند تولید محصول و کشاورزی را به شهروندان آموزش بدهیم، آن‌ها خواهند دانست که برای تولید هر محصول چقدر زحمت کشیده می‌شود و به همین خاطر با صرفه بیشتری از محصولات استفاده می‌کنند که این مسئله در تمامی حوزه‌ها حتی کاهش زباله‌های‌تر هم مؤثر خواهد بود.

کشت ۶۱ گونه گیاهی در فضای کوچک اتفاق بزرگی است

چشمی در ادامه با بیان اینکه کشاورزی در اقلیم‌های مختلف معمولاً به دو فصل تقسیم می‌شود، بیان می‌کند: پرماکالچر Permanent Culture' بر پایه اصول اکولوژیکی و درک عمیق از طبیعت استوار است و یکی از گرایش‌های کشاورزی شهری با این هدف است که بتواند نیاز‌های بیشتری از یک فرد یا خانواده را در یک مزرعه کوچک تامین کند. هدف ما نیز در باشگاه کشاورزی شهری تأمین نیاز‌های خانوار در یک‌سال بوده است.

وی می‌گوید: در سال جاری ۶۱ گونه گیاهی در باشگاه کشاورزی شهری مشهد کشت شده است که این در نوع خود و از منظر تخصصی اتفاقی بزرگ محسوب می‌شود. نیاز‌های آبی و غذایی هر کدام از این محصولات که شامل صیفی‌جات، سبزیجات، جالیزی‌ها و .. می‌شود، متفاوت است و کشت آن‌ها در فضای کوچک بسیار مهم است.

چشمی تأکید می‌کند: مسئله مهم دیگر در تولید این محصولات، ارگانیک بودن آن است. آبیاری در این فضا به صورت قطره‌ای است و انواع فرایند کنترل آفات مدیریت می‌شود. در واقع در این باشگاه در ازای تأمین آب، خاک و آموزش اقدام به عضوگیری می‌کنیم. همچنین طی برنامه ۵ ساله به دنبال حاصلخیز‌تر کردن خاک این مزارع برای تولید محصولات بدون استفاده از کود شیمیایی هستیم.

وی ادامه می‌دهد: ما به دنبال متنوع کردن رژیم غذایی شهروندان هستیم. در این مزارع بذر گیاهانی را برای کشت آماده کرده‌ایم که جزو لیست سوپر غذا‌های دنیا محسوب می‌شود و بخش زیادی از نیاز‌های غذایی افراد را تأمین می‌کند. همچنین این سبزیجات به نوعی لوکس و گران‌قیمت محسوب می‌شود که شهروندان می‌توانند آن را به راحتی کشت کنند.

چشمی در ادامه از افزایش حدود ۲۳۰ مزرعه دیگر در سال آینده خبر می‌دهد و عنوان می‌کند: به زودی با افزودن اراضی جدید، ظرفیت باشگاه افزایش یافته و به شهروندان واگذار خواهد شد، تاکنون نیز تمامی ظرفیت‌های مزارع پر بوده و در ابتدای هرسال پس از انتشار فراخوان، واگذاری به صورت قرعه‌کشی صورت می‌گیرد.

عضو هیئت اجرایی کشاورزی شهری در پایان می‌گوید: اخیراً نیز کافی‌شاپی با طراحی روستایی در این محل اقدام به فروش محصولات سلامت محور می‌کند که شهروندان می‌توانند زمانی را در این محل بگذرانند.

زندگی در این مزرعه جاری است

مزرعه‌های چند متری در فضایی اشتراکی شبیه به صفحه نمایشی پر از رنگ و زندگی هستند. پدر و پسر، مادر، نوه، پیر و جوان با وسایل ساده کشاورزی مشغول کشت و کار هستند و برخی دیگر نیز با چند لیوان چای و در اطراف مزرعه‌های کوچکشان مشغول تماشا و گپ‌وگفت دیده می‌شوند.

نگاه تمام کسانی که در بوستان و پشت نرده‌های باشگاه مشغول پیاده‌روی یا ورزش هستند به مزارع کوچک این سمت است و تقریباً همگی می‌خواهند بدانند این طرف چه خبر است. با کوچک‌ترین توضیح در مورد اینکه چطور می‌توانند در این باشگاه عضو شده و مزرعه کوچک خودشان را داشته باشند، سری به علامت رضایت تکان می‌دهند و بعد از خداحافظی در مورد مزرعه‌های کوچک گپ می‌زنند.

لذت تولید محصول با همراهی خانواده

آب‌پاش را روی مزرعه چند باری می‌چرخاند و می‌گوید: از ابتدای سال قبل که مزرعه‌مان را تحویل گرفتیم تقریباً هر هفته یا حتی هفته‌ای چندبار به اینجا آمدیم و محصولاتمان را برداشت کردیم. هم برای روحیه‌مان خوب است و هم کلی محصول که خودمان کشت کردیم را به خانه می‌بریم.

این عضو باشگاه کشاورزی می‌گوید که پیش از این هیچ تجربه‌ای در زمینه کشاورزی نداشته و این نخستین تجربه او و خانواده‌اش است. همسر او نیز که دو پلاستیک از محصولاتشان را در دست گرفته می‌گوید، این مزرعه کوچک برایمان حکم یک تفریح و کسب و کار لذت‌بخش را دارد. بچه‌ها را می‌آوریم و آن‌ها بیشتر با فرایند تولید محصولات آشنا می‌شوند، همچنین تغذیه از محصولات ارگانیک خودمان بسیار لذت‌بخش و پر از احساس خوب است.

تقریباً میان مزارع هیچ مانعی نیست و می‌پرسم اگر کسی اشتبا‌هاً محصولاتشان را کشت کرد و برد چه؟ با خنده می‌گوید، کسی که اشتباهی سراغ مزرعه فرد دیگری نمی‌رود، اما خیلی وقت‌ها شده که خودمان اجازه برداشت محصولات را به همدیگر می‌دهیم و همین بهانه‌ای شده برای پیدا کردن دوستان جدید.

خانمی که همراه با فرزند خردسالش آن سمت نرده مشغول شنیدن صحبت‌های ماست، صدایش را بالا می‌برد و می‌گوید: فقط به نظر من اطلاعات درستی از این پروژه به کسی نداده‌اند، خانه من درست چند کوچه آن طرف‌تر است، اما تا به‌حال نمی‌دانستم این فضا برای چه کاریست. حتی نمی‌دانیم چطور باید یکی از این مزارع را داشته باشیم. تا همین چند وقت قبل اینجا فقط زمینی خاکی بود که به حال خود رها شده بود.

یکی از اعضای باشگاه برای دادن توضیحات بیشتر به سمت آن خانم می‌رود و من به سمت در خروجی می‌روم. هر مزرعه چینش و نمای متفاوتی دارد، بعضی مزرعه‌شان را با پوشاندن پلاستیک برای زمستان آماده کرده‌اند و عده‌ای دیگر ترجیح داده‌اند محصولات بادوام‌تری برای فصل سرد بکارند.

باشگاه کشاورزی شهری مشهد واقع در محدوده بوستان چهل‌بازه در حاشیه بلوار امام علی(ع)، حدفاصل سیدرضی و دانشجو در حال حاضر با حدود ۲۰۰ قطعه مزرعه ۳۰ متری و در مجموعه‌ای حدود ۱.۵ هکتار به شهروندان واگذار شده و در حال فعالیت است.