پایان بندگی، عید است

آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ جدایی از ماه مبارک رمضان معمولا برای ما سخت و ناخوشایند است و به روز‌های پایانی ماه که می‌رسیم، از اینکه به فاصله‌ای کم باید ضیافت الهی را ترک کنیم، غصه دار می‌شویم، اما عید فطر و شادی‌های آن و همچنین نماز باشکوهش، مرهمی است که کمی از این رنج جدایی کم می‌کند. در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدجواد بهشتی، خطیب مذهبی و کارشناس برنامه‌های معارفی رسانه ملی، چرایی ختم شدن رمضان‌المبارک به عید و آداب و آیین‌های این عید بزرگ را بررسی کرده‌ایم.

مسیر بندگی

تکالیف دینی به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که به انبساط و ارتقای روح انسان کمک کنند؛ به همین دلیل روزه‌دار نوعی از شادی و لذت را به وقت افطار در هر روز تجربه می‌کند و این ماه را با شادی به پایان می‌برد؛ چنان‌که بعد از یک هفته عبادت و انس با خدا، در انتهای هفته به عید جمعه می‌رسیم. اساسا پایان همه توجهات و اعمال عبادی ما عید است؛ مثل عید جمعه، عید قربان و عید فطر.

روز پاداش

از امام‌باقر (ع) نقل است: «پیامبر (ص) فرمودند:، چون روز اول ماه شوال شود، منادی ندا می‌دهد:‌ای مؤمنان! صبحگاهان به‌سوی جایزه‌هایتان بشتابید!». حضرت باقرالعلوم (ع) سپس فرمودند: «ای جابر! جایزه‌های خدا، جوایز این پادشاهان نیستند. آن روز، روز جایزه‌هاست». 

همچنین رسول خدا (ص) فرمودند: «خداوند متعال، در روز عید فطر و عید قربان، به زمین با عنایت می‌نگرد، پس از خانه‌ها بیرون بیایید تا رحمت به شما برسد!»؛ و آن حضرت در جایی دیگر فرمودند: «چون روز عید فطر شود و مردم به صحرا بیرون روند، خداوند بر آنان می‌نگرد و می‌گوید: بندگان من! برای من، روزه گرفتید و برای من نماز خواندید، به خانه‌هایتان بازگردید که آمرزیده‌اید!».

فلسفه ختم شدن روزه‌های یک‌ماهه رمضان به عید

ممکن است این سؤال مطرح شود که چرا بعد از یک ماه روزه‌داری و عبادت، قرآن خواندن، شب قدر را احیا گرفتن و قرآن بر سر گرفتن، ماه مبارک رمضان به عید ختم می‌شود و به‌نوعی اجر و پاداش یک ماه تقوا و تهجد، عید سعید فطر است؟ در پاسخ باید گفت انسان، ترکیب و معجونی است از جسم و روح.

جسم او بعد از گذشت چند دهه از زندگی و با مرگ از بین می‌رود، اما روح آدمی همچنان باقی و فرمانروای جسم است. اسلام طوری برنامه‌ریزی و تدبیر کرده است که هم سلامت جسم انسان تأمین شود و هم روح او ارتقا و تعالی یابد؛ به همین دلیل، برنامه‌ریزی در عبادات اسلامی به‌گونه‌ای است که شادی و لذت و فرح معنوی به‌دنبال داشته باشد.

ماه مبارک رمضان که از آن به ضیافت‌ا... تعبیر می‌شود، موسم روزه‌داری، صدقه و انفاق، قرائت قرآن و انس با آن و دیدوبازدید و رسم‌های زیبایی مثل افطاری ساده و... است. این‌همه آیین و منسک باید به شادمانی ختم شود و تصویری شاد و خوش در ذهن مسلمانان اعم از بزرگ و کودک به یادگار بگذارد؛ چنان‌که حاجیان پس از اجرای آیین و مناسک حج و پله‌پله طی کردن مسیر عبودیت، عید قربان را همراه با نوعی از شادمانی معنوی تجربه می‌کنند. این تجربه و درک شادی برای آن است که دعوت حق را لبیک گفته‌اند و تکالیفشان را ادا کرده‌اند.

شادی جمعی در گردهمایی مسلمین

از مهم‌ترین جلوه‌های عید سعید فطر، گردهمایی مسلمین در نماز عید است؛ موضوع گردهمایی در اسلام بسیار اهمیت دارد. اسلام دینی اجتماعی است و بر شادمانی‌های جمعی تأکید می‌کند و از پرجمعیت‌ترین اجتماعات مسلمین، روز جمعه و نماز آن و فراتر از آن، عید فطر و نمازش و بازهم فراتر از آن، عید قربان در ایام حج است. این از مترقی‌ترین برنامه‌های اسلام است که مسلمین را گردهم می‌آورد تا یکدیگر را ببینند و با درد هم آشنا شوند و توانایی‌های خود را در معرض بگذارند و باهم همفکری و همدردی کنند.

 بسیار مهم است که عبادات اسلامی به اجتماع ختم می‌شود و نشان می‌دهد که رویکرد فردی و شخصی و فاصله از اجتماع در اسلام و مناسک و آیین‌های آن، راه و جایی ندارد. تراکم جمعیت که در پایان هفته در نماز جمعه، در پایان ماه مبارک در نماز عید فطر و در مناسک حج در عید قربان مشاهده می‌شود، بسیار دارای اهمیت و نشانه بعد اجتماعی و سیاسی اسلام و مترقی بودن این دین آسمانی است.

 اسلام علاقه‌مند است در پایان هفته در ابعادی خاص، در پایان ضیافت الهی و سالی یک‌بار در مراسم حج، این جمعیت گردهم بیایند تا هم عزت و شوکت خود را به تماشا بنشینند و هم از درد‌های یکدیگر مطلع شوند و رسیدگی و گره‌گشایی کنند و هم برای سال آینده برنامه‌ریزی کنند. امام‌رضا (ع) می‌فرمایند: «خداوند، روز فطر را بدین سبب عید قرار داد که مسلمانان، مجمعی داشته باشند تا در آن روز جمع شوند و دربرابر خداوند، برای منتها و نعمت‌هایش، به تمجید و تعظیم بپردازند، پس آن روز، روز عید و تجمع و زکات و رغبت و نیایش است».

چرا روزه‌داران فطریه می‌دهند؟

برای روزه چند فلسفه بیان شده است؛ چنان‌که قرآن کریم در سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «روزه برای خویشتن‌داری و تقوا واجب شده است تا انسان به رشد روحی برسد و وقتی خشمگین و گرسنه می‌شود، بر خود مسلط شود». فلسفه دیگر روزه‌داری، سلامت بدن است. در حدیث آمده است روزه بگیرید تا سلامت بمانید و چربی‌های یک‌ساله‌تان بسوزد و بدن با سلامت بیشتر کار کند.

از دیگر فلسفه‌های روزه‌داری، کم کردن از وعده‌های غذایی خود و انفاق آن به فقراست. فردی که چندین ساعت تشنه و گرسنه مانده است، تازه درد گرسنگان و تشنگان را درک می‌کند و می‌فهمد آنها چه می‌کشند و به فکر می‌افتد که به اندازه توان خود کاری کند و از فقر و رنج آنها بکاهد. به همین دلایلی که برشمردیم، روزه یک‌ماهه رمضان در عید فطر به فطریه وصل می‌شود.

در روز عید فطر، فطریه واجب شده است تا آن را به فقرا بدهیم و شادمانی مؤمنانه را پخش کنیم. فقرا چشم‌انتظارند که از انفاق‌های فطر بهره‌مند شوند و فطریه مؤمنان، باعث شادمانی میلیون‌ها فقیر می‌شود. همچنین کفاره روزه افرادی که به‌دلیل بیماری و کهولت روزه نگرفته‌اند، در راستای همین کمک به هم‌نوعان و شادی‌های فطر است و نشان می‌دهد که اسلام در برنامه‌های کلان خود به عدالت اجتماعی و اقتصادی توجهی ویژه دارد.

در ادامه حتما بخوانید کدام کشورها چهارشنبه را عید فطر اعلام کردند؟

نماز عید فطر

ما در ماه مبارک رمضان درپی ارتباط با خدا هستیم و در نماز عید که همراه با جمعیت و اتحاد و انسجام به‌جا می‌آوریم، این رابطه را دنبال می‌کنیم. نماز یعنی دعا و دعا یعنی انسان در هر موقعیت از زندگی فردی و اجتماعی، نیازمند خداست. نماز اعلام این نیازمندی به درگاه خدای بی‌نیاز است. در روایات بر غسل شب عید فطر در آستانه غروب، تأکید شده است. 

همچنین دعا‌هایی وارد شده است تا بندگان از این شب بهره کافی را ببرند؛ مثل نمازی که پیامبر (ص) درباره آن فرمودند: «هرکه آن را بخواند، چیزی را نمی‌خواهد مگر آنکه خدا به او عطا کند». بر احیای شب عید فطر هم بسیار تأکید شده است. در حدیث آمده است هرکه این شب را احیا بگیرد، قلبش در قیامت نمی‌میرد. برای روز عید فطر نیز اعمال و توصیه‌های بسیار وارد شده است.

 در چنین روزی، امیرالمؤمنین علی (ع) در جمع مردم خطبه خواندند و نماز عید را اقامه و سفارش‌هایی نیز به مردم کردند و فرمودند: «ای بندگان خدا! تا می‌توانید، یکدیگر را بر کار خیر کمک و بر یکدیگر رحم کنید که رسول خدا (ص) می‌فرمودند: هر چیز روی زمین است، به آن رحم کنید. اگر رحم کردید، آنچه در آسمان است، به شما رحم می‌کند».