بازگشت به خویشتن

در آستانه عید بزرگ فطر قرار داریم. درباره شأن و مقام این روز، روایت‌های بسیاری از ائمه معصوم (ع) نقل شده است. انسان در این ماه هر روز در تلاش و تکاپو برای مبارزه با نفس و کسب فضایل بوده است و همان‌طور که واژه «عید» به معنی بازگشت است و کلمه «فطر» نیز به معنای آفرینش و سرشت و صفتی است که هر موجود در آغاز خلقتش داراست، می‌توان عید فطر را به معنای بازگشت انسان به فطرت اولیه و الوهی خود تعبیر کرد؛ به خداوند متعال امیدوارم که همه ما توانسته باشیم در این ماه خود را از نو پیدا کنیم و با وجودی پاک و آمرزیده از گناهان در این جشن و شادمانی شرکت کنیم. یکی از اعمالی که در کنار تطهیر و نماز و خواندن ادعیه و اذکاری مانند دعای ندبه ذکر شده است، پرداخت فطریه است.

از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است: «انَّ مِنْ تَمَامِ الصَّوْمِ إِعْطَاءُ الزَّکَاهِ یَعْنِی الْفِطْرَهَ کَمَا أَنَّ الصَّلَاهَ عَلَى النَّبِیِّ صلى‌ا... علیه‌و‌آله‌وسلّم مِنْ تَمَامِ الصَّلَاه لِأَنَّهُ مَنْ صَامَ وَ لَمْ یُؤَدِّ الزَّکَاه فَلَا صَوْمَ لَه‏ إذا ترک‌ها متعمداً و لا صلاه له اذا ترک الصلاه علی النبی صلی‌ا... علیه‌وآله‌وسلّم ان‌ا... عزوجّل بدأ بها قبل الصلاه قال: قد افلح من تزکی و ذکر اسم ربّه فصلی: با اعطای زکات یعنی «فطریه»، روزه تمام و کامل می‌شود؛ همان‌طور که با صلوات بر پیامبر خدا (ص) نماز تمام و کامل می‌شود؛ چون هرکه روزه بگیرد ولی زکات ندهد و آن را عمدا ترک کند، روزه‌ای برایش نیست و هرکه صلوات بر پیامبر را ترک کند، نمازی برای او نیست. همانا خدای عزوجل در قرآن، پیش از نماز با زکات آغاز کرده و گفته است: به یقین کسی که زکات داد، رستگار شد و [همچنین]آن که نام پروردگارش را یاد کرد و نماز خواند». (اعلی، آیات ۱۴ و ۱۵).
در این حدیث، نقش اساسی فطریه در تمام شدن و کمال یافتن روزه، به‌صورت شفاف و صریح بیان شده است.

به حکم این حدیث، فطریه برای اتمام و اکمال روزه ماه رمضان لازم است و روزه‌های ماه رمضان بی‌فطریه ناقص خواهد ماند؛ درست همان‌طور که صلوات بر پیامبر و آل پیامبر (ص) در نماز‌های یومیه، واجب است و این حکم ضروری اسلام است؛ زیرا شیعه و سنی همه صلوات بر پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) در نماز را واجب می‌دانند. بی‌تردید نماز بدون صلوات، ناقص و باطل است.

امام جعفر صادق (ع) در این حدیث، پرداخت فطریه را شبیه فرستادن صلوات در نماز دانسته‌اند و «فطریه» و «صلوات» را با هم مقایسه کرده‌اند. همان‌گونه که نماز بی‌صلوات نماز ناقص است، روزه ماه رمضان نیز بی‌فطریه ناقص خواهد ماند.

با برقراری این تشابه و سنجش، جایگاه مهم فطریه نشان داده شده است. همه مسلمانان شب و روز نماز می‌خوانند و در تشهد همه نماز‌ها بر پیامبر و اهل‌بیت (ع) صلوات می‌فرستند و همه باور دارند که نماز بی‌صلوات باطل است. امام جعفر صادق (ع) این حقیقت شناخته‌شده برای همه مسلمانان را یادآوری کرده‌اند و با تبیین تناسب و تشابه بین «صلوات» در نماز با «فطریه» روزه‌داران در پایان ماه رمضان، ضرورت و وجوب فطریه و نقش و اهمیت فراوان آن را روشن ساخته‌اند.

امام در پایان این حدیث، آیه زکات و صلات در سوره اعلی را ذکر کرده‌اند. در این آیه، زکات بر صلات تقدم دارد و خداوند با زکات آغاز کرده و با صلات ادامه داده است. امام با یادآوری این ابتدای به زکات در وحی الهی، همچنین اهمیت و لزوم پرداخت زکات فطره را آموزش داده‌اند. در این آیه، زکات سبب فلاح و رستگاری روزه‌داران شناخته شده است، بنابراین باید با پرداخت فطریه راه رسیدن به فلاح را پیمود. شایسته است همه مسلمانان یکپارچه در روز «عید فطر» به تکلیف الهی قرآنی و حدیثی خویش عمل کرده، روزه‌های خود را با پرداخت «فطریه»، تمام و کامل کنند.

فطریه راه تأمین بخشی از نیاز‌های مستمندان آبرومند در جامعه اسلامی است. در شرایط سخت اقتصادی، توجه به این اصل و قانون اقتصادی دینی، اهمیت بیشتری می‌یابد و گشایشی در جهت رفع نیاز‌های محرومان و مستضعفان است.

منابع حدیث: من‌لایحضره‌الفقیه شیخ‌صدوق، ج ۲، ص ۱۸۳/ اقبال‌الاعمال سیدبن‌طاووس، ج یک، ص ۲۷۵/ روضه‌المتقین علامه‌مجلسی، ح ۳، ص ۴۹۵ / تفصیل وسائل‌الشیعه، ج ۹، ص ۳۱۸/ مراه‌العقول فی‌شرح‌اخبار آل‌الرسول علیهم‌السلام، ج ۱۲، ص ۱۰۴.