قرنطینه با ادبیاتی تازه

با شیوع روزافزون ویروس کرونا و جدی‌تر گرفتن قرنطینه فردی برای پیشگیری از ابتلا به آن، به‌ویژه در فضای مجازی با ادبیات تازه‌ای روبه‌رو می‌شویم که احیانا شوکه‌مان می‌کند! به طور خاص، به ۲ هشتگ «قرنطینگی» (در قرنطینه بودن) و «خودقرنطینگی» (قرنطینه کردن خود) اشاره می‌کنم. در جایگاه ویراستار، می‌پرسم: آیا ساخت این کلمات از واژه «قرنطینه» به این صورت درست است؟ پیش از بحث درباره درستی یا نادرستی «قرنطینگی»، اجازه بدهید به فرایند ساخت آن بپردازیم.
زبان به مثابه پدیده‌ای پویا پیوسته در تغییر است به گونه‌ای که زبان‌شناسان آن را به موجودی زنده تشبیه می‌کنند که به دنیا می‌آید، نیرومند یا ضعیف می‌شود، مهاجرت می‌کند، به میهمانی می‌رود و میهمان می‌پذیرد یا می‌میرد. تولد، مرگ و کوچ زبانی در ۲ سطح کلی و جزئی روی می‌دهد. سطح کلی به کل زبان به عنوان پدیده‌ای واحد و سطح جزئی به اجزای آن مربوط می‌شود شامل رایج شدن یا دیگر کاربرد نداشتنِ یک واژه، یک ساخت نحوی، برخی از وند‌ها و .... «قرنطینه» نیز لغتی فرانسوی‌تبار (quarantaine) است که آن را از عربی «وام» گرفته‌ایم.
وقتی زبانی واژه‌ای را وام می‌گیرد، گویی آن را به فرزندی پذیرفته است. چنان‌که غالبا هیچ مادر و پدری میان فرزندان خود فرق نمی‌گذارند، زبان نیز با فرزندان خود، یعنی کلمات، یکسان برخورد می‌کند. در مقابل، فرزندان (کلمات) هم خود را موظف می‌دانند از قوانین خانواده (زبان) پیروی کنند. این قوانین در ۲ حوزه‌اند: نحو و ساخت‌واژه یا صرف. یکی از قوانین صرفی در زبان فارسی، کاربرد میان‌وند بین ۲ حرف صدادار است. مثلا برای جمع بستن «آشنا» با پسوند «ان»، نمی‌گوییم: *آشناان. برای اینکه بتوانیم این واژه را راحت تلفظ کنیم، ناگزیریم از میان‌وند «ی» استفاده کنیم و بگوییم: آشنایان. «گ» میان‌وند دیگر زبان فارسی است: فرشته+ان = فرشته+گ+ان = فرشتگان، وابسته+ی = وابسته+گ+ی = وابستگی. «قرنطینه» نیز -بدون اهمیت تبار واژه- مانند اعضای دیگر زبان فارسی، از قواعد آن پیروی کرده است: قرنطینه+ی = قرنطینه+گ+ی = قرنطینگی. درست همین ساخت در برخی از گویش‌ها به‌ویژه گویش‌های خراسانی مشاهده می‌شود. حتما شنیده‌اید وقتی یکی از نزدیکان ما مشهدی‌ها از سفر حج بازمی‌گردد، می‌گویند: فلانی مکگی دارد (مکه+ی = مکه+گ+ی = مکگی).
اکنون به پرسش نخست برمی‌گردیم: در حالی که «گزارش» را به علت فارسی بودن، با «ات» جمع نمی‌بندیم و «گزارشات» را نادرست می‌دانیم، «اساتید» را غلط و «استادان» را صحیح می‌دانیم و جز این‌ها، آیا به کار بردن «قرنطینگی» و ساختن «خودقرنطینگی» بر پایه آن درست است؟ باید گفت امروزه بحث درست و غلط در زبان، جدالی کهنه تلقی می‌شود و حرف تازه‌ای نیست. اگر با رویکرد سنتی در پی پاسخ به این سؤال هستید، جواب منفی خواهد بود، اما زبان‌شناسان (و نه ادیبان) کسی را از گفتن این کلمات منع نمی‌کنند!