سنگ قبری که تاریخ را فاش می‌کند

عمادالدین شیخ‌الحکمایی، مسئول بخش کتیبه‌ها و اسناد مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران و عضو کمیته‌ حافظه جهانی، از دو روز گذشته مشغول بررسی و مطالعه این سنگ‌نوشته است.

این مدرس دانشگاه، با بیان اینکه متن کتیبه متعلق به یک سنگ قبر است، ولی تاریخی روی آن نوشته نشده، می گوید: هر چند عرف رایج در همه‌ دوره‌ها غالبا ذکر تاریخ روی سنگ قبور است، اما با‌توجه‌به بررسی‌هایی که قبلا در این منطقه داشته‌ام و تعداد قابل توجهی از سنگ مقبره‌های حوزه کرمانشاه بدون تاریخ بودند، به نظر می‌رسد چنین رسمی در منطقه کرمانشاه رواج داشته است.

او سبک نگارش روی کتیبه را خط کوفی از نوع سلجوقی می‌داند و ادامه می‌دهد: بر اساس نوشته‌های روی سنگ، می‌توان یک تاریخ نسبی برای آن مشخص کرد. با‌توجه‌به شخصیت مدفون شده که نام او در کتیبه وجود دارد، می‌توان گفت این سنگ‌نوشته احتمالا متعلق به قرن پنجم هجری باشد.

شیخ‌الحکمایی با بیان این‌که هنوز بررسی روی این کتیبه به‌طور کامل انجام نشده است، به حک شدن دو اسم «ابی عبدالله مکی» و پسر وی «ابوالفرج حمد مکی» در کتیبه اشاره می‌کند و می‌گوید: آن‌ها از یک خاندان شناخته شده‌ تاریخی و صاحب تألیف هستند که از آن‌ها آثاری باقی مانده است، بنابراین به دلیل شناختی که از افراد این خانواده در تاریخ وجود دارد، می‌توان احتمال داد که این کتیبه متعلق به قرن پنجم باشد.

او می‌افزاید: روند معمول ایجاد کتیبه‌ی سنگ قبر در دوره‌های گذشته معمولا با نوشتن اسم افراد و در ادامه بخش قابل توجه آن به عناوین افراد مانند «القاضی، الامام، العالم» و جمله دعایی برای طلب مغفرت و در انتها نیز تاریخِ کتیبه اختصاص داده می‌شده است.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه بر اساس نام‌های موجود روی کتیبه، آن به یک خاندانِ شناخته شده به نامِ «مکی» که در حوزه کرمانشاه و همدان اهل قضاوت بوده‌اند، تعلق دارد، اظهار می‌کند: شاید بتوان علت حک نشدن تاریخ روی این سنگ نوشته را به دلیل مشهوربودن خاندان دانست، چون به اعتقاد آن‌ها در آن زمان شخصیت‌های مشهور ابهام زیادی در زمان زندگی خود ندارند. هر چند احتمال بسیار ضعیفِ دیگری هم هست که وقتی متن کتیبه تمام می‌شود، تاریخ فشرده‌تر، ریزتر و باریک‌تر در لبه‌ کتیبه نوشته می‌شده که در حال حاضر تصویری از این جرئیات در اختیار ندارم.

او کشفِ این سنگ نوشته را در صورتی که در همان خانه در روستای تاق بستان اتفاق افتاده باشد، یک نشانه‌ خوب می‌داند و می گوید: آن یک نشانه است چون در این حالت این مکان قبلا به صورت مشخص، مدرسه، مقبره یا مکانی تاریخی بوده است که در این صورت بهتر است بررسی‌های باستان‌شناسی روی محل کشف انجام شود، چون سرنخی برای دسترسی به یک مکان عمومی است که ارزش مطالعه باستان‌شناسی و به دست آوردن نقشه و پلان و احیانا کتیبه‌های مقابر دیگر افراد خاندان یا مریدان او را دارد.