اقتصاد رفتاری در زمان بحران
دکتر پروین تشکری، کارشناس مطالعات اقتصادی معاونت اقتصادی شهرداری مشهد
بر اساس گزارش «کمیته تحلیل اپیدمیولوژیک کووید ۱۹ وزارت بهداشت» به‌تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۹۹، با وجود پشت‌سرنهادن پیک اپیدمی ویروس کرونا در اکثر استان‌های کشور، در صورت کاهش سطح فاصله‌گذاری، انتقال پیک به نیمه ماه آینده دور از ذهن نیست؛ سناریویی که در آن تعداد مرگ‌ها می‌تواند به ۳۰ هزار نفر برسد. درحالی‌که شدت قرنطینه افراد آلوده و توان جامعه برای حفظ فاصله اجتماعی مؤثر، سرنوشت این بحران را رقم می‌زند، خطر اوج‌گیری بیماری در اثر تغییر رفتار مردم خسته از قرنطینه جدی است و نیازمند مداخلات عمومی و سیاست‌گذاری‌های سریع و هوشمندانه است. لزوم اثرگذاری مداخلات با سرعتی بیش از سرعت کاهش فاصله اجتماعی از جانب مردم، در کنار کمبود منابع کشور و موانع بوروکراتیک، دشواری طراحی مداخلات را به‌رخ می‌کشد.
بازیگران اصلی سناریو‌ها یعنی مردمی که به مداخلات اجتماعی و سیاست‌ها واکنش نشان می‌دهند، انسان‌هایی با خطا‌های شناختی متعدد هستند. این ناهماهنگی‌های شناختی و رفتاری که نقش اساسی در شروع و تداوم بحران‌ها دارند، از نگاه اقتصاد رفتاری تصادفی و بی‌مفهوم نیستند، بلکه قابل پیش‌بینی هستند و شناخت آن‌ها رهنمود‌هایی برای طراحی مداخلات مؤثرتر و کم‌هزینه‌تر فراهم می‌کند؛ سیاست‌هایی که از آن‌ها به‌عنوان تلنگر یاد می‌شود و جایگزین‌های بهتر الزامات و محدودیت‌ها در تغییر رفتار مردم به‌سمت مطلوب جامعه هستند.
از جمله خطا‌های معمول شناختی انسان‌ها، برآورد نادرست از میزان خطر است و مداخلات می‌تواند در این برآورد مؤثر باشد. درحالی‌که گاه سیاستگذاران در پی اولویت قائل‌شدن برای حفظ آرامش جامعه، موجبات دست‌کم‌گرفتن خطر از جانب مردم را فراهم می‌کنند، لازم است تلنگر‌ها به‌هنگام بحران به‌گونه‌ای باشند که موقعیت پیچیده را به‌مفهومی ساده و قابل‌درک تبدیل کنند و تصویری واقعی‌تر از خطرات پیش‌رو در ذهن افراد ترسیم نمایند. نظرسنجی معاونت فرهنگی‌اجتماعی شهرداری تهران که در تاریخ ۲۴ فروردین منتشر شده است، نشان می‌دهد میزان مبتلایان به بیماری در گروه‌هایی که نگرانی کمتری نسبت به بیماری دارند به‌طور معناداری بیشتر است. برای مثال، زنان با فاصله‌ای درخور اعتنا نسبت به مردان، بیشتر نگران ابتلا به بیماری کرونا هستند و با افزایش سن افراد میزان نگرانی آن‌ها نیز کاسته شده است. با توجه به اینکه افراد نگران‌تر با فاصله قابل ملاحظه‌ای بر ماندن در خانه و حفظ فاصله تأکید داشته‌اند، شیوع کمتر بیماری در این گروه‌ها می‌تواند تا حد زیادی به‌دلیل نگرانی بیشتر آن‌ها باشد. تجربه کشور‌های مختلف در طول بحران کووید ۱۹ نشان داده است به‌محض اعلان حضور ویروس در شهر، ترس از بیماری باعث هوشیاری مردم و تغییر رفتار آن‌ها و در نتیجه کاهش چشمگیر سرعت سرایت شده است، بنابراین رهنمود رفتاری اول این است که نگران نگران‌شدن مردم نباشیم.
برای اجتناب از عواقب سوء رفتار‌های ناشی از تنش بیش‌ازحد در جامعه، باید استراتژی بیم‌وامید را توأمان به‌گونه‌ای پیش برد که افراد خود را دخیل و مسئول در سرنوشت بحران بدانند، نه مقهور و قربانی آن. نمایش‌دادن نتایج مطلوب همکاری مردم در حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی، علاوه بر ایجاد امید و کاهش تنش‌های بیش‌ازحد، موجب دست‌کم‌گرفتن خطر از جانب افراد نمی‌گردد، بلکه به‌جدی‌گرفتن شرایط کمک می‌کند، زیرا افراد به‌شدت از آنچه دیگران انجام می‌دهند، اثر می‌پذیرند. نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد که یک‌چهارم افراد به‌منافع جامعه اهمیت می‌دهند، یک‌چهارم فقط به‌فکر خودشان هستند و نیم باقی‌مانده کاری را می‌کنند که اکثریت انجام می‌دهند؛ بنابراین اگر رسانه‌ها تصاویر ناهنجاری‌ها و سرپیچی مردم از قوانین را بیشتر منعکس کنند، چرخه‌ای معیوب ایجاد خواهند کرد، اما به‌تصویرکشیدن رفتار‌های سازگار افراد جامعه با قوانین بهداشتی، به‌شدت در اقدامات پیشگیرانه مردم مؤثرخواهد بود.
بازیگران اصلی سناریو‌ها یعنی مردمی که به مداخلات اجتماعی و سیاست‌ها واکنش نشان می‌دهند، انسان‌هایی با خطا‌های شناختی متعدد هستند. این ناهماهنگی‌های شناختی و رفتاری که نقش اساسی در شروع و تداوم بحران‌ها دارند، از نگاه اقتصاد رفتاری تصادفی و بی‌مفهوم نیستند، بلکه قابل پیش‌بینی هستند و شناخت آن‌ها رهنمود‌هایی برای طراحی مداخلات مؤثرتر و کم‌هزینه‌تر فراهم می‌کند؛ سیاست‌هایی که از آن‌ها به‌عنوان تلنگر یاد می‌شود و جایگزین‌های بهتر الزامات و محدودیت‌ها در تغییر رفتار مردم به‌سمت مطلوب جامعه هستند.
از جمله خطا‌های معمول شناختی انسان‌ها، برآورد نادرست از میزان خطر است و مداخلات می‌تواند در این برآورد مؤثر باشد. درحالی‌که گاه سیاستگذاران در پی اولویت قائل‌شدن برای حفظ آرامش جامعه، موجبات دست‌کم‌گرفتن خطر از جانب مردم را فراهم می‌کنند، لازم است تلنگر‌ها به‌هنگام بحران به‌گونه‌ای باشند که موقعیت پیچیده را به‌مفهومی ساده و قابل‌درک تبدیل کنند و تصویری واقعی‌تر از خطرات پیش‌رو در ذهن افراد ترسیم نمایند. نظرسنجی معاونت فرهنگی‌اجتماعی شهرداری تهران که در تاریخ ۲۴ فروردین منتشر شده است، نشان می‌دهد میزان مبتلایان به بیماری در گروه‌هایی که نگرانی کمتری نسبت به بیماری دارند به‌طور معناداری بیشتر است. برای مثال، زنان با فاصله‌ای درخور اعتنا نسبت به مردان، بیشتر نگران ابتلا به بیماری کرونا هستند و با افزایش سن افراد میزان نگرانی آن‌ها نیز کاسته شده است. با توجه به اینکه افراد نگران‌تر با فاصله قابل ملاحظه‌ای بر ماندن در خانه و حفظ فاصله تأکید داشته‌اند، شیوع کمتر بیماری در این گروه‌ها می‌تواند تا حد زیادی به‌دلیل نگرانی بیشتر آن‌ها باشد. تجربه کشور‌های مختلف در طول بحران کووید ۱۹ نشان داده است به‌محض اعلان حضور ویروس در شهر، ترس از بیماری باعث هوشیاری مردم و تغییر رفتار آن‌ها و در نتیجه کاهش چشمگیر سرعت سرایت شده است، بنابراین رهنمود رفتاری اول این است که نگران نگران‌شدن مردم نباشیم.
برای اجتناب از عواقب سوء رفتار‌های ناشی از تنش بیش‌ازحد در جامعه، باید استراتژی بیم‌وامید را توأمان به‌گونه‌ای پیش برد که افراد خود را دخیل و مسئول در سرنوشت بحران بدانند، نه مقهور و قربانی آن. نمایش‌دادن نتایج مطلوب همکاری مردم در حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی، علاوه بر ایجاد امید و کاهش تنش‌های بیش‌ازحد، موجب دست‌کم‌گرفتن خطر از جانب افراد نمی‌گردد، بلکه به‌جدی‌گرفتن شرایط کمک می‌کند، زیرا افراد به‌شدت از آنچه دیگران انجام می‌دهند، اثر می‌پذیرند. نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد که یک‌چهارم افراد به‌منافع جامعه اهمیت می‌دهند، یک‌چهارم فقط به‌فکر خودشان هستند و نیم باقی‌مانده کاری را می‌کنند که اکثریت انجام می‌دهند؛ بنابراین اگر رسانه‌ها تصاویر ناهنجاری‌ها و سرپیچی مردم از قوانین را بیشتر منعکس کنند، چرخه‌ای معیوب ایجاد خواهند کرد، اما به‌تصویرکشیدن رفتار‌های سازگار افراد جامعه با قوانین بهداشتی، به‌شدت در اقدامات پیشگیرانه مردم مؤثرخواهد بود.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
