سیاست‌گذاری عمومی؛ حلقه مفقوده بحران آب

بخش اول| بحران آب، کلمه پرسروصدای چند سال اخیر ایران است و سبب اضطراب و نگرانی مردم و مسئولان کشور شده است و هر روز ابعاد جدیدی به‌خود می‌گیرد و بر پیچیدگی آن افزوده می‌شود. در ۲ دهه اخیر، خشک‌شدن تالاب‌ها، دریاچه‌ها، رودها، باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی لابه‌لای اخبار روزمره کشور بار‌ها و بار‌ها تکرار شده است و در این میان شنیده‌شدن هشدار برخی مسئولان مبنی بر خالی‌ازسکنه‌شدن برخی مناطق کشور در چند سال آینده، مسئله را پیچیده‌تر و خطرناک‌تر از آنچه به‌نظر می‌رسد نشان می‌دهد. اما مسئله‌ای که این روز‌ها مطرح شده، این است که آیا بارندگی‌های ۲ سال اخیر نوید گذار کشور از شرایط سخت خشک‌سالی را می‌دهد؟ آیا احیای بخشی از تالاب‌ها نویددهنده روز‌های پرآب برای کشور است؟ آیا می‌توان گفت ایران حداقل چند سالی از شر کم‌آبی خلاص شده است؟ برای پاسخ به پرسش‌های بالا باید گفت که کشور ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک واقع شده است و همیشه با مسئله خشک‌سالی و کمبود آب دست‌وپنجه نرم می‌کند. میزان متوسط بارش در کشور بر اساس آمار وزارت نیرو و سازمان هواشناسی کشور نزدیک به ۲۵۰ میلیمتر است که در مقایسه با متوسط بارش کره‌زمین که ۹۶۰ میلیمتر است، بسیار کم است. همچنین متوسط حجم بارش سالانه در سطح ایران حدود ۴۱۳ میلیارد متر مکعب برآورد می‌شود که این میزان بارش هم در کشور یک‌سان نیست و از اختلاف نسبتا شدیدی برخوردار است؛ به‌صورتی‌که بارش در مناطق کویری و بیابانی کشور کمتر از ۵۰ میلیمتر است، اما در حوضه آبریز دریای خزر و در برخی مناطق عمدتا غربی آن، نزدیک به ۱۸۰۰ میلیمتر است. همچنین با بررسی آمار وزارت نیرو، متوجه این نکته می‌شویم که ۶۱ درصد کشور بارش کمتر از ۲۵۰ میلیمتر را دریافت می‌کند و تنها بارش ۴ درصد کشور بیش از ۶۰۰ میلیمتر است. علاوه بر پراکندگی در مکان بارش‌ها، پراکندگی در زمان بارش‌ها نیز در منابع آب ایران تأثیرگذار است. آنچه از میان این آمار‌ها برای ما مهم است، میزان بارش سالانه در کشور است که متوسط آن ۲۵۰ میلیمتر است که در سال‌های پربارش مانند سال آبی ۷۱ تا ۷۲ به‌فراتر از ۳۵۰ میلیمتر رسیده است و در سال‌های کم‌بارش مانند سال آبی ۸۷ میزان حجم دریافتی به کمتر از ۱۵۵ میلیمتر نیز رسیده است؛ بنابراین افزایش یا کاهش حجم بارندگی در ایران امری طبیعی است که در بلندمدت یا میانگین متوسط تأثیر چندانی بر کم‌آبی کشور نداشته است و ایران از قدیم به لحاظ منابع آبی کشوری فقیر محسوب می‌شود. مردم این سرزمین از دیرباز و در طول تاریخ با مدیریتی شگفت‌انگیز از دل خاک خشک این مناطق با احداث قنات، آب را برای کشاورزی و شرب به‌خوبی هدایت می‌کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای‌که هزاران سال با شرایط سخت اقلیمی کنار آمده و تمدنی کهن را پایه‌گذاری کرده‌اند، اما امروزه آب تبدیل به یک کابوس برای کیان این تمدن و سرزمین شده است. چگونه کشوری که در طول تاریخ زبانزد مدیریت منابع آب بوده، امروز تبدیل به کشوری شده است که در آن آب تبدیل به مقوله‌ای امنیتی شود و نحوه مدیریت منابع آب در کشور ما به درس‌های عبرت‌آموز کتاب‌های درسی برخی کشور‌ها دربیاید؟