نقش کلیدی مساجد در توسعه و مدیریت شهری

پاسخ به این سؤال که مساجد می‌توانند چه نقشی را در توسعه مدیریت شهری ایفا کنند، یکی از مهم‌ترین بخش‌های تعاملی مدیریت شهری با شهروندان را نیز متأثر از خود می‌سازد؛ زیرا مسجد از مهم‌ترین ارکان توسعه و مولد سرمایه‌های اجتماعی و تقویت‌کننده شاخص‌های کمی و کیفی و عامل به‌کارگیری این شاخص‌ها در توسعه کشور است؛ از‌این‌رو مساجد نه‌تن‌ها قابلیت زمینه‌سازی برای رشد و گسترش سرمایه‌های اجتماعی را دارند، بلکه زمینه‌ساز تقویت سرمایه‌های اجتماعی نیز هستند.

همین است که در پاسخ به سؤال فوق باید به این امر دلالت کرد که مساجد با ایجاد زمینه‌های فوق در ساخت و توسعه اجتماعی نقشی کلیدی را ایفا می‌کنند. مساجد در‌واقع تجلیگاه دین مبین اسلام هستند و همواره نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه جوامع، به‌ویژه جوامع محله‌ای و شهری داشته‌اند. 

مسجد نهادی است که می‌توان اقشار و صنوف گوناگون با توانایی‌های متفاوت را در آن گردهم آورد و با‌توجه‌به ارزش و اهمیت منبرها، از آنها در جهت ارائه یک خط فکر مشخص بهره جست. علاوه بر اینها مسجد می‌تواند در انعکاس نقطه‌نظر‌ها و پیشنهاد‌های مردم شهر‌ها و محله‌ها به مسئولان و تأثیرگذاری بر روند تصمیم‌گیری و مدیریت خرد کشور بسیار تأثیرگذار باشد. به‌طورکلی نقش دین در کاهش آسیب‌پذیری اجتماعی و ارتقای سطح ارزش‌های اخلاقی و انسانی و بالا رفتن ضریب امنیت و مشارکت‌های مردمی و مسئولیت‌های اجتماعی تردیدناپذیر است. 

اما اکنون از امکانات مساجد و توانمندی‌های ساکنان محلات برای توسعه مسائل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی محله به‌درستی استفاده نمی‌شود. برنامه‌های مساجد بدون در نظر گرفتن درخواست‌های عموم اهالی، در جذب بسیاری از سرمایه‌های انسانی ناموفق است و به تعبیری می‌توان گفت که اصولا اغلب مساجد امروزی بیشتر به نمازخانه‌هایی شباهت دارند که محیطی کوچک و خارج از استاندارد‌های مساجد قدیم دارند (دارای شبستان، حیات و حوض و‌...) در‌حالی‌که این موارد می‌توانستند از عوامل جاذب محسوب شوند، اما امروزه صرفا در مساجد به خواندن نماز‌های یومیه و نهایتا برخی مراسم مذهبی معین در طول سال پرداخته می‌شود. 

کار ویژه مساجد محله‌ای هویت‌بخشی است؛ زیرا تأثیر آنها برای ایجاد تعلقات هویتی محله‌ای، یک ذهنیت فرهنگی معین و خاص بر جای می‌گذارد و برای شهروندان ایجاد نوعی درک و شناخت بیشتر از محله را موجب می‌شود. باید به این موضوع هم توجه داشت که یافتن راه حل مشکلات اجتماعی فقط با تکیه بر توان دولت‌ها و نهاد‌های اجرایی مانند شهرداری‌ها شدنی نیست. 

در این میان مسجد به‌عنوان پایگاه تبلیغ دین اسلام و تأثیر آن بر بسیاری از آثار اجتماعی مثل سامان‌دهی زندگی و نظم، ایجاد همبستگی‌های اجتماعی و پرورش نیروی انسانی سالم، نقش مهمی را در حل مشکلات اجتماعی ایفا می‌کند. فقدان ارزش‌های دینی سبب بروز بی‌نظمی و آشوب‌های اجتماعی می‌شود که می‌توان با توجه بیشتر به کارکرد‌های اجتماعی مسجد، به توسعه امنیت و رفاه اجتماعی محله‌های شهر امیدوار بود.